W Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu uroczyście podpisano „Stanowisko komitetu wsparcia starań o wpis obiektów pogórniczych Zabrza na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Naturalnego UNESCO”. Na prestiżowej liście są już przemysłowe obiekty z Tarnowskich Gór, a także pogórnicze dziedzictwo z Niemiec czy z Francji.
Starania Muzeum Górnictwa Węglowego o ujęcie takich kompleksów, jak Sztolnia Królowa Luiza i Kopalnia Guido, na prestiżowej Liście UNESCO wsparli: Halina Bieda, senator RP, Joanna Bojczuk, członek zarządu województwa śląskiego, prof. Marek Gzik, poseł na Sejm RP, oraz prof. Jerzy Buzek, b. premier i b. przewodniczący Parlamentu Europejskiego.
To kolejny, istotny krok na drodze do potwierdzenia znaczenia zabrzańskich obiektów pogórniczych jako wartościowych miejsc o wyjątkowych, w skali całego świata, walorach kulturowych – można przeczytać na stronie Muzeum Górnictwa Węglowego.
Sztolnia Królowa Luiza i Kopalnia Guido to dwa sztandarowe obiekty Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu. Muzeum jest jednym z największych w Europie ośrodków chroniących dziedzictwo górnictwa węglowego, udostępniających ponad 10 kilometrów podziemnych tras turystom.
W Kopalni Guido możemy wybrać się na zwiedzanie poziomu 320, ale też górniczą szychtę, czyli trasę na poziomie 355 m (z opcją zwiedzania w mroku). Na poziomie 170 m jest kaplica. Guido to także podziemne spektakle, koncerty i konferencje, a nawet najgłębiej w Polsce położony pub (na poziomie 320).
W skład kompleksu Sztolnia Królowa Luiza wchodzi z kolei m.in. najdłuższa sztolnia odwadniająca w europejskim górnictwie węglowym, jak również XIX-wieczny chodnik w pokładzie węgla czy podziemny park maszyn górniczych. Największą atrakcją jest podziemny spływ łódkami.
Tarnowskie Góry starały się o wpis 30 lat
Jedyne w ogóle, a do tego pogórnicze obiekty z naszego regionu, które są na Liście UNESCO od 2017 r., znajdują się w Tarnowskich Górach. To kopalnie rud ołowiu, srebra i cynku wraz z systemem gospodarowania wodami podziemnymi. Co ciekawe, wpis obejmował 28 lokalizacji zabytków, które potraktowano jako jedną całość.
Kopalnie ołowiu, srebra i cynku w Tarnowskich Górach to największe i najbardziej znaczące, historyczne kopalnie tych rud w Polsce – świadectwo 500-letnich tradycji górniczych. Najstarszy znaleziony szyb górniczy z obecnych terenów miasta pochodzi z II wieku n.e. Badania przeprowadził ze Stowarzyszeniem Miłośników Ziemi Tarnogórskiej w ubiegłym roku prof. Ireneusz Malik z Uniwersytetu Śląskiego.
Tarnogórskie górnictwo wyróżniało się także rozległym, zintegrowanym systemem odwadniającym i zaopatrującym ludność w wodę, jednym z pierwszych i największych tego typu rozwiązań na świecie.
– Odzwierciedleniem tego unikatowego dziedzictwa jest Stacja Wodociągowa Staszic, to perła w koronie naszego wpisu. Przetrwała w praktycznie niezmienionej formie i nadal pełni funkcję związaną z produkcją wody. Obiekt ratował naszą aglomerację, dostarczając wodę z kopalni i studni artezyjskich aż do Katowic – podkreśla Grzegorz Rudnicki ze Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Tarnogórskiej, które zarządza m.in. Zabytkową Kopalnią Srebra i Sztolnią Czarnego Pstrąga. – Stacja Wodociągowa Staszic będzie w przyszłości udostępniona turystom. W systemie odwadniania i zarządzania wodą już w XVIII wieku wykorzystywano maszyny parowe, to było pionierskie rozwiązanie w Europie. Woda była dostarczana mieszkańcom Tarnowskich Gór za pomocą pierwszej na kontynencie europejskim maszyny parowej typu Watt&Boulton. Maszyna tłoczyła wodę rurociągiem do czterech zbiorników usytuowanych na tarnogórskim rynku. Co ciekawe, nawet dzisiaj część tarnogórzan korzysta z pogórniczej wody pochodzącej z dawnych kopalń. Z szybu Kaehler przy ul. Opolskiej wodę pompują od 1835 r. miejskie wodociągi. Ten system zdecydował o tym, że obiekty znalazły się na Liście UNESCO, choć większość osób myśli, że decydujący wpływ miało wydobycie ołowiu, srebra, cynku czy sztolnia – tłumaczy Grzegorz Rudnicki.
Warto wiedzieć, że starania tarnogórskich społeczników o wpis obiektów na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO trwały 30 lat. Początkowo był pomysł, by tylko kopalnię i sztolnię wpisać na specjalną listę zabytków techniki, którą stworzyła organizacja ekspercka TICCIH (Międzynarodowy Komitet Ochrony Dziedzictwa Przemysłowego), ale ostatecznie nie udało się. Od 2004 r. prace, by pogórnicze obiekty z Tarnowskich Gór, Bytomia i Zbrosławic trafiły na najważniejszą listę zabytków na świecie, nabrały tempa, a wizyty ekspertów potwierdzały, że system odwadniania aspiruje do wyróżnienia.
– Samo pisanie wniosku zajęło sześć lat, trwało to do 2016 r. Wtedy też złożony został w języku angielskim wniosek aplikacyjny, liczący około 1000 stron, zawierający m.in. plan, mapy, strategie zarządzania. Misja odbiorcza trwała tydzień, państwo polskie oraz miasto Tarnowskie Góry też lobbowały na naszą rzecz – wspomina Grzegorz Rudnicki.
Grzegorz Rudnicki zwraca uwagę, że wpis na Listę nie ma na celu zwiększenia frekwencji, ale przede wszystkim ochronę dziedzictwa. Trzeba jednak przyznać, że po ogłoszeniu wpisu na Listę, frekwencja w tarnogórskich obiektach była kilkadziesiąt procent wyższa niż przed nim. Przed pandemią odnotowano wizyty turystów z 90 państw, dziś – z około 60.
W ubiegłym roku kopalnię i sztolnię odwiedziło w sumie ponad 120 tys. turystów. Jeśli chodzi o zagranicznych odwiedzających, to prym zdecydowanie wiodą tutaj nasi sąsiedzi z Czech i Niemiec, ale do Tarnowskich Gór przyjeżdżali także turyści z takich państw jak: Algieria, Argentyna, Australia, Botswana, Dubaj, Ekwador, Ghana, Hongkong, Iran, Izrael, Japonia, Jordania, Kenia, Kolumbia, Korea, Kuba, Meksyk, Namibia, Peru, Singapur, Sri Lanka, Szwajcaria, Szwecja czy Tajlandia.
Francuskie osiedla górnicze też wyróżnione
Tymczasem zarówno Francja, jak i Niemcy mogą się pochwalić obszarami pogórniczymi, które zostały wpisane na Listę UNESCO. Zagłębie Górnicze Nord-Pas-de-Calais we Francji, jak podaje strona Polskiego Komitetu do spraw UNESCO, jest miejscem godnym uwagi jako przykład krajobrazu ukształtowanego przez – trwające trzy wieki (od XVIII do XX w.) – wydobycie węgla.
Na obszarze liczącym ponad 120 tys. ha wyróżniono 109 obiektów. Są to górnicze szyby, z których najstarszy pochodzi z 1850 r., wraz z infrastrukturą wind, hałdy (niektóre mają powierzchnię 90 ha i wysokość 140 m), środki transportu węgla, stacje kolejowe, osiedla górnicze oraz miejscowości, w których znajdują się szkoły, kościoły, budynki związane z opieką zdrowotną i pomocą społeczną, pomieszczenia zakładowe, domy właścicieli i zarządców, siedziby władz miejskich i inne budynki użyteczności publicznej – można przeczytać na stronie Polskiego Komitetu do spraw UNESCO. Słowem, we Francji wyróżniono nawet osiedla górnicze, których na przemysłowym Śląsku mamy bez liku.
Z kolei w 2001 r. na Listę trafiło Zollverein, czyli kompleks przemysłowy kopalni i koksowni Zollverein w Essen w Niemczech. Pierwszy szyb wydobywczy datuje się na 1847 r. Wydobycie rozpoczęte w 1851 r. trwało do 1986 r. Węgiel wykorzystywano na miejscu do produkcji koksu, w koksowniach w sąsiedztwie szybów wydobywczych oraz w koksowni centralnej. Od lat 50. XX w. kompleks uważany był za największy tego typu w Europie. Kopalnię zamknięto w 1986 r., a koksownię w 1993.
Kompleks należy do Europejskiego Szlaku Dziedzictwa Przemysłowego.
Jeśli chcesz mieć dostęp do artykułów z Trybuny Górniczej, w dniu ukazania się tygodnika, zamów elektroniczną prenumeratę PREMIUM. Szczegóły: nettg.pl/premium. Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
