Katowice - miasto ogrodów i… pustych kamienic

Czy Katowice faktycznie zyskują na zmianach? Jak poradzą sobie z odpływem mieszkańców? Czym przyciągną nowych?

W portalu górniczym nettg.pl rozpoczynamy cykl tekstów dotyczących dzielnic w wybranych miastach z naszego regionu, z których mieszkańcy mogą być dumni - dzielnic, które pod odnowie przeobraziły się w obszary lokalnej kultury i rekreacji, współtworzone przez ich mieszkańców.

Sercem Górnego Śląska jest przemysłowe dziedzictwo, do którego należy się dostosować zmieniając przestrzeń miejską. Aby skutecznie dokonywać lokalnych metamorfoz municypalne władze wykorzystują środki własne oraz pochodzące z programów Unii Europejskiej. Za poprawę stanu środowiska miejskiego odpowiada unijny program Jessica, który w latach 2007-2013 i 2014-2015, wsparł realizację 26 projektów, których wartość przekroczyła w sumie 660 ml zł. Wdrażana inicjatywa Jessica to m.in. nowoczesne ośrodki sportowe, centra kultury, ośrodki rehabilitacyjne. Skala zrealizowanych projektów objęła swym zasięgiem obszar miejski o powierzchni 108 ha.

W wyniku rewitalizacji zdegradowanych terenów miejskich na Śląsku kreowane są przestrzenie mające wpływ na bardzo szerokie spektrum życia społecznego. Lokalna społeczność uzyskuje dostęp do różnorodnych form spędzania wolnego czasu. Projekty są miejscem integracji społecznej i samorozwoju mieszkańców. Przyczyniają się do tworzenia nowych miejsc pracy oraz budowy infrastruktury aktywizującej społeczeństwo i rozwój kultury. Nie zawsze jednak szumne obietnice pokrywają się z efektami prac. Czasami podniosłe zapewnienia włodarzy są szybko weryfikowane przez szarą i skrzeczącą rzeczywistość. Sprawdźmy co miastom z naszego regionu udało się osiągnąć, a co wciąż domaga się uwagi i dopełnienia.

Nasz przegląd rozpoczynamy od Katowic.

Zmiany, zmiany...
W ostatnich latach w stolicy województwa śląskiego największej odnowie uległa strefa śródmiejska, na skutek działań inwestycyjnych odnoszących się do realizacji nowej przestrzeni publicznej (Plac Kwiatowy, Plac Centralny). Utworzono strefę wypoczynku dla mieszkańców ze sztuczną Rawą. Przebudowano ulice: Mariacką, Mielęckiego, Pocztową, św. Jana, Młyńską, fragmenty Al. Korfantego. Przebudowano i zmodernizowano linię tramwajową. Aby zrealizowane działania w przekształcaniu infrastruktury miejskiej miały charakter bardziej kompleksowy, planowana jest również przebudowa ul. Dworcowej. Sąsiadująca ze strefą śródmiejską - Strefa Kultury, stanowi przykład z sukcesem przekształconego obszaru poprzemysłowego. Na terenie byłej kopalni Katowice powstała przestrzeń o charakterze metropolitalnym, na którą składają się Międzynarodowe Centrum Kongresowe, nowa siedziba Muzeum Śląskiego, nowa siedziba Narodowej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia. Unikatowość projektu Muzeum Śląskiego polega na tym, iż część obiektów postindustrialnych została zachowana i nadano im nowe funkcje. Wartość inwestycji w Strefie Kultury to ponad 1 mld zł.

Modny Nikiszowiec
Kolejnym obszarem, który można uznać za przykład udanej rewitalizacji jest Nikiszowiec.

- Obszar z uwagi na swoja wartość urbanistyczno-historyczną oraz społeczność lokalną charakteryzującą się wysoką aktywnością był i będzie w dalszym ciągu przedmiotem zainteresowania ze strony miasta. Nawet obszary, w których proces rewitalizacji przyniósł już pozytywne skutki nie pozostają bez dalszego wsparcia miasta - poinformował portal górniczy nettg.pl Maciej Stachura, kierujący biurem prasowym Urzędu Miasta w Katowicach.

W Nikiszowcu zrealizowano zadania zarówno w sferze infrastruktury jak i społecznej. Inwestycje, zarówno ze środków własnych (infrastruktura kanalizacyjna, układ drogowy) jak i funduszy unijnych ("Serce Nikiszowca. Rewitalizacja budynku Muzeum Historii Katowic, którego rezultatem było uruchomienie Oddziału Etnologii oraz "Rozbudowa Monitoringu Wizyjnego") skutkowały nadaniem przestrzeni Nikiszowca nowej jakości. Bardzo ważne były zadania w zakresie społecznym i tutaj kluczową była działalność Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej i Programu Centrum Aktywności Lokalnej). Aktualnie poza walorami architektonicznymi, które zostały docenione wraz z nadaniem przez prezydenta RP tytułu Pomnika Historii (14 stycznia 2011 r.), Nikiszowiec cechuje aktywna i świadoma społeczność lokalna, która dba o swoje miejsce zamieszkania, uczestniczy w organizacji szeregu wydarzeń o charakterze lokalnym oraz we właściwy sposób uczestniczy w budowaniu "marki miejsca". W rezultacie, proces miejskiej rewitalizacji jest najbardziej widoczny w Nikiszowcu, gdzie ów proces jest najbardziej zaawansowany.

- Społeczność Nikiszowca w rezultacie przeprowadzonych działań stała się bardziej aktywna, zintegrowana, świadoma i dumna z miejsca swojego zamieszkania. Coraz więcej osób świadomie planuje swoją przyszłość związaną z Nikiszowcem. Zauważalny jest wzrost rozwoju przedsiębiorstw w oparciu o potencjał endogemiczny (np. Cafe Byfyj) oraz przykłady osób z sukcesem usamodzielniających się na rynku pracy (np. Spółdzielnia Socjalna Rybka). Prężnie działają fundacje i stowarzyszenia: Stowarzyszenie Fabryka Inicjatyw Lokalnych, powstało Centrum Zimbardo, stanowiące miejsce spotkań dla młodych ludzi - zauważa Stachura.

W przypadku Nikiszowca, zauważalny jest napływ nowych mieszkańców, nie można jednak powiedzieć, że masowo następuje "wymiana" społeczeństwa. Dzielnica jest dobrze skomunikowana i staje się coraz bardziej modna, co zachęca do zamieszkania w niej.

- Dużo osób z młodej generacji pochodzących z różnych części Polski decyduje się na stałe osiedlić w Nikiszu ze względu na unikatowość tego miejsca - przekonuje Małgorzata Głowacka-Pędras z Fundacji Nowy Nikiszowiec.

Co dalej?
Po zakończeniu obowiązywania Programu Rewitalizacji dla miasta Katowice na lata 2007-2013 oraz 2014-2015, nastąpiła konieczność opracowania kontynuacji na kolejne lata tj. 2016-2022, który został przyjęty Uchwałą Rady Miasta Katowice 29 czerwca 2016 r. Uchwała odzwierciedla nowe podejście do rewitalizacji polegającej na uznaniu za priorytetowe kwestie społeczne.

- Program Uchwały zawiera 95 projektów już realizowanych oraz planowanych do realizacji, o szacunkowej wartości blisko 1,8 mld zł, w tym 53 miejskie i 42 projekty instytucji zewnętrznych, co jest również odbiciem partycypacji różnych podmiotów w procesie rewitalizacji. Oczywiście w miarę stopniowej realizacji poszczególnych projektów, baza będzie sukcesywnie aktualizowana i uzupełniana o nowe zadania. Miejskie projekty o charakterze społecznym będą służyć: aktywnej integracji społecznej, rozwojowi mieszkalnictwa socjalnego, rozwojowi usług społecznych i zdrowotnych, zapewnieniu dostępu do usług opiekuńczych - podał Stachura.

Wśród projektów zawartych w Lokalnym Programie Rewitalizacji są:

• organizowanie społeczności lokalnej i rozwój usług społecznych w Śródmieściu, przewidziane w latach 2018-2023;

• Program Aktywności Lokalnej w Zawodziu (realizowany w latach 2015-2017);

• Centrum Społecznościowe - "Nasze Załęże" (realizacja planowana w 2 etapach w latach 2017-2023);

• program aktywności lokalnej - "Bogucice - moje miejsce na ziemi" (realizowany w latach 2017-2023);

• "Centrum Animacji Młodzieżowej w Szopienicach (realizowany w 3 etapach w latach 2017-2022);

• "Centrum Społecznościowe w Nikiszowcu" (realizowany w 2 etapach w latach 2017-2023).

W poszukiwaniu klasy kreatywnej
Katowice są miastem w województwie śląskim, gdzie wykształciła się klasa kreatywna. Termin ten wprowadził Richard Florida - amerykański ekonomista, specjalizujący się w studiach urbanistycznych. Zdaniem Floridy, miejska klasa kreatywna jest rozsadnikiem idei mobilizujących do zmian w przestrzeni. Warto dodać, że w ostatnich latach Florida w wielu wywiadach odnosił się z dystansem do swojego pomysłu, uznając, że klasa kreatywna jest niewystarczająca w przemianach społecznych ponieważ funkcjonuje enklawowo.

- Na Śląsku zrodziła się klasa kreatywna zaangażowana w akcje miejskie, jednak jej struktura jest deficytowa i promieniuje w takich miastach jak Katowice czy Gliwice wyłącznie z ośrodków akademickich - zauważa Jerzy Gorzelik, lider Ruchu Autonomii Śląska.

Równie krytyczny w swojej ocenie śląskiej klasy kreatywnej jest dr hab. Robert Krzysztofik, adiunkt w Katedrze Geografii Ekonomicznej w Wydziale Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. W przekonaniu naukowca, o ile klasa kreatywna na Śląsku istnieje, to jest ona marginalna.

- Klasa kreatywna w pewnym stopniu u nas istnieje, tworzy metropolitalność naszych miast, ale nie przeceniałbym jej. Jest ona widoczna tylko w dużych miastach, szczególnie Katowicach. Jednak wywoływana przez nią tzw. "dynamika nowych mieszczan" wciąż jest niewielka - ocenia Krzysztofik.

Puste kamienice, wyludnione dzielnice
Najpoważniejszym wyzwaniem dla Katowic jest zatrzymanie trwałego procesu wyludniania się miasta. Depopulacją najbardziej zagrożone jest Śródmieście. Obecnie wiele kamienic w centrum Katowic jest zaniedbanych i wyludnionych. Dla Roberta Krzysztofika powodem migracji mieszkańców są wysokie ceny gruntów, przekładające się na wysokie czynsze.

- Najgorsze jest to, że nie mamy pomysłu na zatrzymanie trendu. Rodzimi mieszkańcy opuszczają dzielnice Katowic. Prognozy statystyczne dla odpływu mieszkańców w naszym województwie nie prezentują się dobrze - sygnalizuje Krzysztofik.

Podobne obawy zgłasza Jerzy Gorzelik, twierdzący, że nawet restaurowanie starych kamienic nie pomoże w przyciągnięciu nowych lokatorów.

- Katowice ponadto mają słabą ofertę spędzania wolnego czasu skierowaną do ludzi młodych. Rynek pracy też nie jest konkurencyjny, jak chociażby w Krakowie czy Wrocławiu - podsumowuje Gorzelnik.

Katowice miastem ogrodów?
Na koniec warto się zastanowić, czy Katowice mają szansę stać się miastem ogrodów? Nie chodzi jednak o slogan z 2010 r., gdy stolica naszego województwa ubiegała się (nieskutecznie) o tytuł Europejskiej Stolicy Kultury. Miasto ogrodów odnosi się do prowokacji intelektualnej Ebenezera Howarda spisanej w utopijnym dziele Jutro: Pokojowa ścieżka do rzeczywistej reformy (To-Morrow: A Peaceful Path to Realm Reform) z 1898 r. Howard uważał, że tereny zielone w miastach należy uprawiać jak ogrody, dobrze tym samym wpływające na mieszkańców. Według dr. Krzysztofa Bierwiaczonka, adiunkta z Zakładu Socjologii Rozwoju w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, miasto ogrodów jest ideą anachroniczną.

- W nowoczesnej urbanistyce stawia się na minimalistyczne osiedla. Zieleń w mieście jest owszem potrzebna ale na zasadzie miast-parków propagowanych przez kanadyjskiego pisarza Charlesa Montgomery'ego. Do Howardowskiego konceptu nie ma powrotu - twierdzi Bierwiaczonek.

Odmienne zdanie zajmuje Robert Krzysztofik, sądzący, że pomysł na miasto ogrodów jest dobrym myśleniem o przyszłości śląskich miast.

- Ta idea powinna szczególnie być zastosowana w Katowicach. Bez wątpienia uatrakcyjni planowanie nowych osiedli - zauważa Krzysztofik.

Rewitalizacja jest długotrwałym i trudnym procesem, który nie zawsze przebiega pomyślnie. Można powiedzieć, że w Katowicach został on przeprowadzony z umiarkowanym sukcesem. Sukcesem, ponieważ miasto zyskało nowy wizerunek. Umiarkowanym, gdyż pojawiły się nowe, palące problemy. Czy władze Katowic będą miały wizję ich rozwiązania? Czas pokaże.

Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.