Kataklizm w Chinach

Kolejno w piątek i sobotę (10 i 11 maja) wydarzyły się dwie katastrofy górnicze w Chinach. Wybuch metanu w kopalni węgla kamiennego w prowincji Guizuhu zabił 12 górników, a następnego dnia 27 w prowincji Syczuan. Obie te prowincje położone są w południowo-zachodniej części Chin, gdzie występują liczne trzęsienia ziemi i gwałtowne uwalnianie się metanu może być z tym związane.

Jest bardziej widoczne w tym drugim przypadku, gdzie kopalnia znajduje się w odległości ok. 100 km od epicentrum tego wstrząsu. Z tego powodu warto przyjrzeć się mechanizmom i przyczynom ich powstawania.

Ziemia się trzęsie
Pod koniec kwietnia i na początku maja odnotowano liczne trzęsienia ziemi na całym globie. Wystąpiły one w Meksyku, na wyspach Papua i Nowa Gwinea, w Pakistanie, Iranie i najtragiczniejsze z nich w Chinach (20.04). Ziemia zatrzęsła się również na Węgrzech oraz w Polsce, na Podhalu. Jednak tego rodzaju kataklizmy na terenie Chin powtarzają się przynajmniej raz do roku. Pod względem materialnym ich skutki zwykle są bardzo dotkliwe. Polska na ogół zalicza się do krajów asejsmicznych.

Tymczasem na świecie nie ma rejonów trwale asejsmicznych. Mogliśmy się o tym przekonać podczas trzęsienia ziemi w 2004 r. o sile 5 stopni w skali Richtera, które miało miejsce w Kaliningradzie. Było ono silnie odczuwalne na Warmii i Mazurach. Związane było z dźwiganiem się Skandynawii. Historycznie na ziemiach polskich zjawiska te występowały już niejednokrotnie.

Trzęsienie ziemi w Chinach
Tym razem wystąpiło ono w strefie najczęściej nawiedzanej przez wstrząsy tektoniczne. Znajduje się ona w zachodniej części prowincji Syczuan przylegającej do prowincji Qinghai, która przyrodniczo stanowi całość z Tybetem. Pokazywane w chińskiej telewizji skutki tego kataklizmu o sile 7 stopni w skali Richtera są bardzo poważne. Jest ponad 200 ofiar.

Wiele domów w miejscowości Ya'an, znajdującej się kilkanaście kilometrów od epicentrum trzęsienia, zostało całkowicie zburzonych. Żaden z budynków wiejskich nie wytrzymał siły tego wstrząsu. Żelbetonowe budowle i wieżowce są niebezpiecznie odchylone od pionu. Silne wstrząsy dały się odczuć w stolicy prowincji Chengdu (4 mln mieszkańców), położonej około 120 km na północny wschód od ich epicentrum. Z mapy tego rejonu wynika, że miejscowość Ya'an położona jest na uskoku wynoszącym pobliskie góry. Ruchy tektoniczne wzdłuż jego biegu są przyczyną stałych naprężeń górotworu. Linia wznosząca oddzielająca równinę od gór na której leży to miasteczko, przebiega równolegle, do epicentrów trzęsień ziemi.

Południowa Azja
W tej części Azji trzęsienia ziemi są na porządku dziennym. Nie da się ich uniknąć. Jedyne, co można zrobić, to iść śladem Japończyków i stawiać budowle, które wytrzymają siłę wstrząsu. Chiny, które przechodzą obecnie burzliwy okres transformacji gospodarczej, wydaje się - nie są jeszcze przygotowane do takich zabezpieczeń.

Trzeba brać pod uwagę możliwość kolejnych tego rodzaju wydarzeń o nieprzewidywalnej sile. Pod tym względem cały obszar Azji południowo-wschodniej jest szczególnie zagrożony w sposób trwały. Dotyczy to państw, których granice przebiegają przez Himalaje - Bangladesz i Indonezję. Jest to strefa sejsmiczna, związana z kształtowaniem się tych gór i rowów tektonicznych. Prostopadle do tego kierunku przebiegają rowy oceaniczne od Kamczatki przez Wyspy Kurylskie i Japonię, do Indonezji.

Skąd biorą się trzęsienia ziemi?
Jednym ze źródeł trzęsień ziemi jest kształtowanie się młodych łańcuchów górskich oraz towarzyszących im linii wysp i rowów tektonicznych. Te pierwsze to górnokredowe fałdowania alpidów, które ciągną się od Pirenejów nad Atlantykiem, poprzez Alpy, Karpaty, Apeniny i Bałkany, wzdłuż Morza Śródziemnego poprzez, Kaukaz i Himalaje do Pacyfiku.

Obszar Dekanu i Afryki oraz płyta indoaustralijska napierają na sztywną płytę euroazjatycką. Na granicy między nimi dochodzi do silnych naprężeń, które rozładowują energię w nieprzewidywalnych trzęsieniach ziemi. Najwięcej ich, bo ok. 80 proc. rocznie, odnotowuje się na obszarze położonym wokół Oceanu Spokojnego. Obszar ten nazywany jest też pacyficznym pierścieniem ogniowym, gdyż oprócz trzęsień ziemi znajduje się tu większość czynnych wulkanów. Przyrodnicze skutki trzęsień ziemi są równie wielkie jak powodowane nimi zniszczenia materialne. Podczas trzęsienia ziemi w Chile (22.05.1960 r.) powstały tak głębokie szczeliny, że nie można było wysondować ich końca. Na Alasce w 1964 r. trzęsienie ziemi spowodowało pionowe przesunięcia terenu na powierzchni ok. 500 tys. km kw.

Teren w wielu miejscach został podniesiony na wysokość ponad 20 m, a w innych obniżył się. Wcześniej w 1889 roku na Alasce spowodowało podniesienie brzegu morza na wysokość 15 m. Podziemne wstrząsy powodują powstawanie na morzach i oceanach fali tsunami, która 26 grudnia 2004 r. zabiła w Indonezji 230 tys. ludzi. Opisywane skutki przyrodnicze trzęsień ziemi są sygnałem, że przy niekorzystnym zbiegu okoliczności mogą one przekreślić dorobek cywilizacyjny całych pokoleń, narodów i państw położonych w rejonie ich oddziaływania.

Przewidywanie trzęsień ziemi
Sejsmolodzy całego świata pracują nad sposobami wiarygodnego ostrzegania przed trzęsieniami ziemi. Informacje na ten temat, przekazane odpowiednio wcześniej umożliwiłyby ostrzeżenie ludności i ewakuację z najbardziej zagrożonych terenów. Jedno z takich ostrzeżeń udało się praktycznie wykorzystać. Zaobserwowano dziwne zachowanie się zwierząt przed mającym nastąpić wstrząsem.

Przede wszystkim zwierzęta usiłują wydostać się ze swoich nor i pomieszczeń na wolną przestrzeń. W Meksyku zaobserwowano, że węże - mokasyny i grzechotniki, opuszczają przed wstrząsem swoje podziemne kryjówki i nie wracają do nich przed końcem trzęsienia ziemi. Podobnie w Neapolu w 1857 r. mrówki porzuciły swoje siedziby. Na podstawie zachowania się zwierząt w 1975 r. udało się Chińczykom przewidzieć trzęsienie ziemi w prowincji Liaoning.

Zauważono masowe przypadki zamarzania jaszczurek i żmij na śniegu. Natychmiast podjęto decyzję o ewakuacji milionowego miasta Haicheng, gdzie wkrótce nastąpiło trzęsienie ziemi. Jednakże już kilka miesięcy później w Tangeshan, położonym około 400 km od Haicheng trzęsienie ziemi pochłonęło ćwierć miliona ofiar, a żadnych zjawisk je poprzedzających nie zauważono. Podczas tragicznej fali tsunami na Oceanie Indyjskim w grudniu 2004 r. wszystkie zwierzęta z okolicznych parków narodowych zdołały same opuścić zagrożony teren, i żadne z nich nie zginęło, mimo że fala tsunami wdarła się na 3 km w głąb lądu. Dotyczyło to przede wszystkim licznych tu słoni i tygrysów. Badania związane z tym naturalnym systemem ostrzegania nazwano biosejsmologią. Nie jest ona niezawodna, dlatego też trwają intensywne prace nad innymi systemami przewidywania tego rodzaju kataklizmów.

Przeciwdziałanie
Podczas trzęsienia ziemi najwięcej ofiar pochłaniają walące się domy. Kataklizm w Kaszmirze w 2005 roku kosztował życie 80 tys. ludzi, z tego 90 proc. zginęło pod gruzami domów. Po to, aby uniknąć strat wywołanych walącymi się domami, opracowano metody ich budowy, które pozwalają wytrzymywać tego rodzaju wstrząsy. Zasada takich budowli polega na specjalnej konstrukcji fundamentów, które pełnią rolę resorów wytłumiających wstrząsy. Są to fundamenty na rolkach, resorach, klamrach i podobnych kombinacjach.

Wbrew pozorom zabezpieczenia te nie są tak kosztowne. Na ogół podnoszą one nakłady na budowę o ok. 10 procent. Powinno się też umiejętnie lokować tereny budowlane. Unikać trzeba wznoszenia budynków na niestabilnych zboczach i podłożu sypkim. W wyniku trzęsienia następuje ruch mas skalnych na zboczu i dodatkowa destrukcja sypkiego gruntu pod fundamentami. Zaleca się stawianie budowli na terenach płaskich w znacznej odległości budynków od siebie, aby w przypadku ich zawalenia nie burzyły się nawzajem. Pożądany jest drożny układ komunikacyjny i duża liczba parków, dla ewakuowanej ludności. Wybudowany na Tajwanie najwyższy na świecie drapacz chmur został skonstruowany tak, że jest w stanie wytrzymać wstrząs o sile 7 stopni w skali Richtera.

Dostosować się
Rejon południowo-zachodnich Chin, północnych części Indii , Pakistanu, Iranu, Bangladeszu, Nepalu i innych państw położonych w strefach sejsmicznych czeka przystosowanie budownictwa do wytrzymałości na trzęsienia ziemi. Japonia w znacznej części wdrożyła już takie rozwiązania i problem ten jest w tym kraju najbardziej opanowany. Wydatki na ten cel nie są duże, ale muszą być one konsekwentnie, systematycznie i nieustannie ponoszone, tak aby jak najszybciej zastąpić stare budowle zagrażające mieszańcom tych terenów. Trzęsienia ziemi są jednym z tych przyrodniczych kataklizmów, których uniknąć się nie da. Natomiast ich przewidywanie, nie zostało jak dotąd opanowane.

Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.