Pierwsze listopadowe dni sprzyjają zadumie i rozważaniom o przemijaniu życia.
Dla kultur wszystkich czasów cmentarze są miejscem szczególnym. Stanowią bowiem o stosunku nas żyjących do przeszłych pokoleń, do tradycji, do wartości przejętych po przodkach. Są też wyrazem naszego stosunku do przyszłości, zwłaszcza tej, która wykracza już poza granice doczesności.
Nekropolie naszego regionu pełne są górniczych mogił. Trudno szukać ich pośród tysiąca kwater. Tablice nagrobne umieszczane współcześnie coraz rzadziej zdobione są górniczymi symbolami lub informacją „zginął tragicznie w kopalni”. Dziś ofiary górniczych tragedii grzebie się osobno. Kiedyś tradycja nakazywała chowanie ciał we wspólnych mogiłach.
Ofiary katastrof
Przejmująca jest historia zbiorowej mogiły górników na rozbarskim cmentarzu. Spoczywają w niej ofiary jednej z największych katastrof górniczych w Polsce z 31 stycznia 1923 r. Wybuch pyłu węglowego w kopalni Rozbark stał się przyczyną śmierci 145 ludzi. Jak czytamy w kronikach – „wybuch nastąpił w pokładzie 419 w poziomie 420. W jego epicentrum znalazło się 23 pracowników. Doznali ciężkich poparzeń lub stracili życie w wyniku działania tlenku węgla. Siła wybuchu była jednak tak ogromna, że zebrała tragiczne żniwo nawet w najbardziej oddalonych wyrobiskach.
Kolejną nekropolią, która przytuliła do swej ziemi poległych górników, jest cmentarz w Łagiewnikach. W zbiorowej mogile z 1951 r. spoczywa 13 pracowników miejscowej kopalni. Czytelne są też tablice nagrobne informujące o wieku poszczególnych ofiar. Niektórymi grobami opiekują są do dziś wierni miejscowej parafii. Pamięci wszystkich ofiar bytomskich kopalń, również tych bezimiennych, poświęcona jest tablica pamiątkowa wmurowana w przedsionku kościoła pw. św. Jana Nepomucena w Bytomiu-Łagiewnikach. W Bytomiu postawiono również inny pomnik, tym razem poświęcony żołnierzom-górnikom. Jest usytuowany poza cmentarzem, przy Urzędzie Miejskim przy ul. Wrocławskiej. Upamiętnia ofiary terroru komunistycznego w latach 1945-1954 i został wykonany z inicjatywy Towarzystwa Miłośników Bytomia.
Groby przywołują na myśl dzieje tej ziemi
Orzegowski cmentarz to miejsce wyjątkowe. Pnie drzew oplecione bluszczem tworzą magiczny nastrój pozwalający na przeniesienie się w czasie, aż do początków XX w., kiedy został założony. Każda mogiła ma tu swoją historię wartą poznania i odkrycia. Pomniki poległych w wypadkach górników, groby ludzi zasłużonych dla Orzegowa i zwykłych jego mieszkańców przywołują na myśl dzieje tej ziemi.
Przez liście dębów i topoli lśni czarną barwą pomnik wzniesiony na zbiorowej mogile górników, ofiar katastrofy w szybie Jurand kopalni Gotthardt 18 lipca 1898 r. Na skutek usterki technicznej łapaczy klatka, którą załoga zjeżdżała na dół, runęła 200 m na dno szybu. Z 26 znajdujących się w niej górników przy życiu ostał się tylko jeden. W tej samej mogile spoczywają ofiary sowieckiego mordu na górnikach tej kopalni. Tragedia miała miejsce 27 stycznia 1945 r., tuż po ewakuacji niemieckich zarządców. Górnicy, którzy ładowali na zwałach węgiel do opalania kotłowni, zostali ostrzelani przez żołnierzy Armii Radzieckiej, wkraczających do miasta od strony bytomskiego dziś Rozbarku. Zginęło wówczas ośmiu górników. Ich nazwiska również widnieją na tablicy pamiątkowej.
Oprócz charakterystycznych dla górnośląskich cmentarzy nagrobków powstańców śląskich i pomnika poświęconego tragedii górników znajdują się też mogiły dokumentujące zjawiska historyczne i społeczne. Zachowane pomniki z przepięknymi przykładami zastosowanego liternictwa oraz wizerunkami zmarłych dokumentują obyczajowość minionego czasu.
Ostatni pochówek na cmentarzu w Orzegowie miał miejsce ok. 1945 r. Część pomników uległa zniszczeniu. Na innych od czasu do czasu ktoś postawi znicze. Rdzenni mieszkańcy tej rudzkiej dzielnicy opiekują się grobami swoich przodków, których częstokroć nigdy nie oglądali za życia. Wzrok przykuwają zwłaszcza dobrze zachowane pomniki zdobione gotyckim liternictwem oraz wizerunkami zmarłych. Doskonale dokumentują obyczajowość minionego czasu. Każdego roku na cmentarzu prowadzone są prace mające na celu uchowanie zabytkowych płyt nagrobnych i pomników. Mogiły górników poległych na posterunku pracy poddano renowacji jako pierwsze. Na tablicach nagrobnych można odczytać, jakie pełnili stanowiska i funkcje – bergmann lub schichtsteiger. Kilka starych tablic zostało już naprawionych, inne wykonano od nowa według zachowanych wzorów.
– W tym roku postawiliśmy symboliczny nagrobek ostatniemu przedwojennemu dyrektorowi koksowni zamordowanemu w Katyniu. Wkrótce ukaże się tomik wierszy napisany przez uczestników warsztatów pod kierunkiem prof. Grzegorza Olszańskiego, wzorowany na Spoon River Anthology, w której amerykański poeta Edgar Lee Masters stworzył serię fascynujących monologów byłych mieszkańców mitycznego miasteczka opowiadających ze wzruszeniem zza grobu o zawiedzionych nadziejach i marzeniach swojego życia – mówi Jerzy Kacperek, prezes Towarzystwa Miłośników Orzegowa.
Przy porządkowaniu cmentarza uczestniczą rokrocznie uczniowie IV LO im. H.C. Hoovera w Rudzie Śląskiej. We Wszystkich Świętych na cmentarzu przeprowadzona zostanie kwesta na dalsze ratowanie tej pięknej nekropolii.
Pomnik wielkiego przemysłowca
Cmentarz Hutniczy przy ulicy Robotniczej to najstarsza zachowana nekropolia gliwicka. Jej dzieje ściśle splatają się z historią Huty Gliwickiej i dzielnicy hutniczej. Na cmentarz powrócił trzynaście lat temu żeliwny nagrobek słynnego inżyniera i konstruktora Johna Baildona. Wcześniej nagrobek tego wybitnego inżyniera stał na terenie Gliwickich Zakładów Urządzeń Technicznych. Konserwację nagrobka sfinansował samorząd Gliwic. Sam cmentarz hutniczy został założony w 1808 r. przez zarząd Królewskiej Odlewni Żeliwa. Chowano tutaj osoby zasłużone dla rozwoju przemysłu w Gliwicach, szczególnie dla odlewnictwa oraz hutnictwa. Cmentarz stał się też miejscem wiecznego spoczynku ludzi reprezentujących rozmaite wyznania i religie.
Miejmy zatem szacunek dla przeszłości. Dla wszystkich, którzy żyli i pracowali na Śląsku, by budować jego przemysłową potęgę.
Jeśli chcesz mieć dostęp do artykułów z Trybuny Górniczej, w dniu ukazania się tygodnika, zamów elektroniczną prenumeratę PREMIUM. Szczegóły: nettg.pl/premium. Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
