Rozmowa z prof. ZBIGNIEWEM GRUDZIŃSKIM z Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN
Wiele się ostatnio mówi o surowcach. Jaki jest tego powód?
Wynika to głównie z faktu, że surowce są niezbędne dla funkcjonowania gospodarki i właśnie na tegorocznej konferencji, zatytułowanej „Zagadnienia surowców energetycznych i energii w gospodarce krajowej”, dyskutujemy na temat surowców energetycznych służących do wytwarzania energii elektrycznej i ciepła. Te surowce to węgiel, ropa, gaz. Wzajemne relacje cen decydują o ich konkurencyjności. Weźmy pod lupę węgiel energetyczny. Obecnie sytuacja na rynku międzynarodowym po dużych wzrostach cen po rosyjskiej agresji na Ukrainę stabilizuje się. Ceny spadły z wysokich poziomów rzędu 300-400 USD za tonę węgla na rynku międzynarodowym (węgiel o wartości opałowej 25 MJ/kg – ceny w portach ARA) do poziomów około 95 USD za tonę. Od kilku miesięcy znajdują się w lekkiej tendencji spadkowej i oscylują tak w granicach 95-105 dolarów za tonę.
Jak to się ma do innych surowców?
Należy spojrzeć przede wszystkim na relacje do cen gazu LNG, gdyż właśnie ten gaz jest importowany do Polski z różnych kierunków po zaprzestaniu importu z Rosji. Jego ceny są około trzykrotnie wyższe od cen węgla energetycznego. Mowa naturalnie dalej o cenach surowca w portach ARA. Węgiel 25 MJ jest około 3 razy tańszy od gazu LNG i ropy naftowej w przeliczeniu na porównywalne jednostki (np. USD/GJ). To powoduje, że w wielu rejonach świata w wyniku tej relacji wytwarzanie energii elektrycznej z węgla kamiennego jest konkurencyjne w stosunku do gazu ziemnego. Tak jest na przykład w Stanach Zjednoczonych, gdzie ceny energii elektrycznej z węgla są na tyle konkurencyjne w stosunku do gazu, że nastąpił wzrost wykorzystania węgla około 15 proc. w stosunku do energii elektrycznej wytwarzanej z gazu. Inna sytuacja jest w Europie, gdzie zarówno spalanie węgla czy gazu wiąże się z koniecznością zakupu bardzo drogich uprawnień do emisji. W systemie EU-ETS kształtują się one obecnie na poziomie 70 euro za jedną tonę CO2 i to powoduje, że w Polsce koszty dla elektrowni gazowej i węglowej są mniej więcej zbliżone przy dużych różnicach cen za surowiec. Wytworzenie 1 MWh energii w elektrowni o sprawności 40 proc. wiąże się z emisją 0,84 t CO2. Obecnie same koszty paliwowe w elektrowni na węgiel energetyczny i gaz są zbliżone do poziomu cen energii elektrycznej na TGE, na rynku spotowym oraz na rynku terminowym (kontrakty Y+1).
Przed laty mówiło się, że Polska to węglowe eldorado. Ile z tego zostało?
Spójrzmy na problem od strony węgla. Możliwości jego eksploatacji są spore, lecz koszty jego produkcji w Polsce w ostatnich kilku latach poszły bardzo w górę. To spowodowało olbrzymie problemy finansowe w działalności przedsiębiorstw górniczych. Obecne ceny węgla energetycznego na rynku międzynarodowym są ponad dwa razy wyższe od cen w czasie pandemii COVID-19.
W jaki sposób przeciwdziałać tym niekorzystnym tendencjom, przecież górnictwo ma funkcjonować w naszej gospodarce jeszcze przez dwie dekady?
I to jest dobre pytanie, zwłaszcza patrząc na sprawę przez pryzmat braku konkretnych zatwierdzonych planów rozwoju branży energetycznej. Zwyczajnie nie wiemy, jak miałby się przedstawiać miks energetyczny przyszłości. Według obowiązującej umowy społecznej funkcjonowanie górnictwa jest przedłużone do 2049 r. Natomiast plany dotyczące miksu energetycznego na 2040 r. przewidują olbrzymie redukcje zapotrzebowania na węgiel. I obecnie ten stan rzeczy jest nieokreślony ze względu na to, że brakuje konkretnych, zatwierdzonych planów rządowych dotyczących perspektyw funkcjonowania górnictwa i decyzji na poziomie unijnym.
A więc stanęliśmy w miejscu?
Tak i to jest bardzo niedobre. Poza tym zagrożeniem dla funkcjonowania węgla są wysokie koszty uprawnień do emisji CO2, które obecnie sięgają 70 euro za tonę, a są prognozy, że w 2030-2032 r. dobiją do 200 euro za tonę. Wychodzą także dodatkowe komplikacje dla naszego górnictwa związane z emisją metanu.
A zatem klimatyczna polityka Unii Europejskiej może już niebawem uczynić polskie górnictwo węglowe kompletnie nieopłacalnym. Co robić?
To fakt. Nie dostaniemy zakazu wydobycia czy używania węgla, natomiast zabiją górnictwo opłatami związanymi z CO2, z metanem i zakazem pomocy publicznej dla branży. Najgorsze jest to, że forsowanie projektów pomocowych dla polskiego górnictwa trwa zwykle w nieskończoność, ponieważ wymaga notyfikacji. Tymczasem jest jeszcze jedna, najistotniejsza kwestia. Musimy pamiętać o bezpieczeństwie energetycznym, które jest dziś bardzo niepewne. Wiemy, jak to było kilka lat temu. Surowce takie jak węgiel, gaz czy ropa, mogą skoczyć cenowo na dłuższy czas. W związku z tym konieczne jest zabezpieczenie wytwarzania energii. Z pewnością zwały węgla w elektrowni są lepszym rozwiązaniem niż rurociąg, który dostarcza gaz do elektrowni i może w każdej chwili zostać wysadzony w powietrze, bo takie są realia.
Czyli węgiel nadal trzeba traktować w kategorii bezpieczeństwa energetycznego kraju?
Tak, jest tym bezpieczeństwem i poza tym można powiedzieć, że własny węgiel jest swoistym magazynem energii, bo w nagłych sytuacjach pokryje wzrastające zapotrzebowanie na energię przy awarii innych systemów związanych z energią odnawialną. Niewątpliwie nasze węglowe moce energetyczne powinny być w części zachowane i traktowane jako rezerwa strategiczna funkcjonująca poza rynkiem energii. Jednak pamiętajmy o tym, że Unia Europejska wybrała gaz ziemny jako paliwo przejściowe, a Polska ma głównie gaz z importu. Mamy rurociąg z Norwegii, terminal LNG, jednak tu – jak wcześniej wspomniałem – dostrzegam pewne ograniczenia bezpieczeństwa. Dobrze wszyscy wiemy, jak łatwo zdestabilizować tego rodzaju dostawy.
Jeśli chcesz mieć dostęp do artykułów z Trybuny Górniczej, w dniu ukazania się tygodnika, zamów elektroniczną prenumeratę PREMIUM. Szczegóły: nettg.pl/premium. Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
