Coraz lepsze poznawanie dzieła śląskich noblistów staje się koniecznością, choćby tylko z tego powodu, że osiągnęli oni efekty, które do dzisiaj dobrze służą całej ludzkości. Niestety, w przpadku dzisiejszego noblisty służyły także do zabijania ludzi.
Pisząc prezentowane tu sylwetki śląskich noblistów korzystałem z trzech podstawowych źródeł. Przede wszystkim z opracowania Piotra Greinera – „Nobliści ze Śląska” wydanego przez Dom Współpracy Polsko – Niemieckiej w Gliwicach (2005) oraz z autobiograficznych tekstów noblistów prezentowanych przez portal internetowy The Nobel Prize oraz z popularnego portalu encyklopedycznego wikipedia.pl. Dziś prezentujemy sylwetkę Fritza Jacoba Habera, jednego z najbardziej kontrowersyjnych laureatów Nagrody Nobla.
Fritz Jacob Haber – geniusz czy morderca?
Był pierwszym śląskim noblistą, który otrzymał to wyróżnienie w dziedzinie nauk ścisłych. Urodził się 9 grudnia 1868 r. we Wrocławiu w kupieckiej rodzinie żydowskiej. Do rodzinnej tradycji należało ich zasiadanie w radzie miejskiej. Jego ojciec prowadził drogerię przy ul . Kiełbaśniczej w tym mieście.
Ukończył słynne w mieście gimnazjum św. Elżbiety, którego gmach istnieje do dzisiaj przy zbiegu ul. Joanitów i Dawida na zapleczu Dworca Głównego. Po zdaniu matury w 1886 r., zapisał się na studia chemiczne na uniwersytecie berlińskim. W 1891 r. obronił pracę doktorską na Uniwersytecie Berlińskim. Podjął pierwsza pracę w fabryce nawozów sztucznych koło Mysłowic. Potem pracował w zakładach Knorra w Jenie.
Praca w przemyśle nie dawała mu satysfakcji naukowej. W roku 1894 został asystentem prof. Hansa Buntego w Technische Hochschule Karlsruhe. Zajmował się tu rozkładem termicznym węglowodorów oraz elektrochemią. Z tego zakresu w 1896 roku przedstawił pozytywnie przyjętą pracę habilitacyjną, co dało mu stanowisko wykładowcy.
Od 1902 r. przez dwa lata przebywał w Stanach Zjednoczonych, gdzie zapoznał się z tamtejszymi osiągnięciami naukowymi. Od 1904 rozpoczął prace nad równowagą reakcji powstawania amoniaku z atomów azotu i wodoru w wysokich temperaturach i wysokim ciśnieniu. Badania związane były z prognozowanym na lata 30. XX wieku głodem w Europie (gdzie w ciągu dwóch stuleci liczba mieszkańców zwiększyła się czterokrotnie).
W badaniach wykorzystał odkrycie z lat 40. XIX wieku Justusa von Liebiga, który zauważył, że wzrost roślin pobudzają związki azotu. Na początku wieku XX producenci rolni sprowadzali z Ameryki Płd. guano i importowali saletrę z Chile. Obydwie substancje były stosunkowo drogie i było ich zbyt mało, aby zaspokoić potrzeby rolników europejskich.
W latach 1905–1910 opracował metodę syntezy amoniaku, nazwaną później metodą Habera i Boscha.
W 1908 Haber otrzymał po raz pierwszy ciekły amoniak metodą półprzemysłową. Proces, opatentowany przez Habera, polegał na wpompowywaniu do reaktorów azotu i wodoru, które pod wpływem wysokiej temperatury i ciśnienia w obecności katalizatorów łączyły się tworząc amoniak. W roku 1913 przedsiębiorstwo BASF wybudowało w Ludwigshafen fabrykę, w której rozpoczęto produkcję amoniaku z wodoru i azotu z atmosfery.
W prasie pisano w tym czasie, że Haber „zrobił chleb z powietrza”. Dziś światowa produkcja nawozów azotowych, wytwarzanych metodą Habera-Boscha osiąga kilkaset tysięcy ton rocznie. Dzięki produkcji nawozów azotowych Haber został milionerem.
Poza majątkiem odkrycie dało mu sławę i zaszczyty. Stanął na czele Instytutu chemii fizykalnej im. Cesarza Wilhelma w Berlinie (dziś Instytut im. Habera). Po wybuchu I wojny światowej amoniak zastąpił importowaną z Chile saletrę do produkcji materiałów wybuchowych i amunicji. Niemcy szybko i tanio uzupełniały swoje arsenały zbrojeniowe.
Haber na zlecenie niemieckiego Sztabu Generalnego rozpoczął pracę nad wykorzystaniem chemii na potrzeby armii. Opracował metodę produkcji gazów bojowych opartych na chlorze. Kierował 22 kwietnia 1915 r., pierwszym atakiem gazowym na froncie zachodnim pod Ypres, a następnie 12 czerwca pod Bolinowem w województwie łódzkim.
Przeciwko armii rosyjskiej użyto 264 ton ciekłego chloru. Łącznie niemiecki atak gazowy pozbawił życia blisko 11 tysięcy ludzi. Podczas ataku gazowego 6/7 lipca 1915 na odcinku Wola Szydłowiecka – Zakrzew, tu wiatr zepchnął chmurę gazową na żołnierzy niemieckiego 12 Rezerwowego Pułku Piechoty i jeden z batalionów 228 Rezerwowego Pułku Piechoty, powodując zatrucie 1200 żołnierzy, z czego około 350 zmarło.
W roku 1919 (za rok 1918) Haber został laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie chemii za opracowanie metody syntezy amoniaku. W tym czasie działał w odbudowie niemieckiego przemysłu wojennego. Kontynuował prace w tajnej fabryce w pobliżu Wittenbergi. Stanął na czele Degesch – Niemieckiego Towarzystwa do Walki ze Szkodnikami. Szukał środków, którymi łatwo byłoby zabijać pchły, wszy i pluskwy, lęgnące się w magazynach czy ładowniach statków oceanicznych. To właśnie wtedy, w latach 20. XX wieku, jego współpracownicy pod jego nadzorem opracowali technologię produkcji cyklonu B, który chociaż początkowo był przewidziany jako środek do dezynfekcji i dezynsekcji, został później zastosowany przez Niemców w komorach gazowych podczas II wojny światowej.
Po dojściu Hitlera do władzy w 1933 r. stał się obiektem antysemickiej nagonki, co zmusiło go do emigracji, co załamało go psychicznie. Zmarł 29 stycznia 1934 r., w Bazylei.
Wokół naukowego dorobku Habera nie ustaje kontrowersyjna dyskusja nad jego osiągnięciami naukowymi i ich zbrodniczym wykorzystaniem. Ich istotą jest brak oddzielenia niewątpliwych zasług i osiągnięć naukowych od jego osobistego udziału w zbrodniczych zastosowaniach opracowanych przez niego gazów bojowych. O ile te pierwsze zasługują na uznanie, to te drugie na niewątpliwe potępienie.
Zapewne podobne w tej sprawie stanowisko zajął Komitet Noblowski przyznając mu nagrodę w już po zakończeniu wojny, kiedy jego rola w użyciu gazów bojowych była już dobrze znana
Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
