Podziemne zakłady górnicze to takie, w których kopaliny wydobywa się w głębi ziemi – proces eksploatacji złoża odbywa się przez wcześniejsze udostępnienie złóż surowców szybami i wyrobiskami udostępniającymi, a wydobycie kopaliny odbywa się szybem lub sztolnią.
Wg danych Wyższego Urzędu Górniczego pod koniec ub.r. (stan na 31 grudnia 2019 r.) w Polsce działały 43 podziemne zakłady górnicze, które zatrudniały ponad 90 tys. osób (dane WUG dot. załogi własnej).
Największą branżą jest górnictwo węgla kamiennego – raport WUG wyszczególnia tutaj 20 zakładów wydobywających węgiel, 14 zakładów w likwidacji oraz dwie kopalnie w budowie. Pracownicy kopalń wydobywających węgiel to również najliczniejsza grupa w górnictwie. Stan zatrudnienia w górnictwie węgla kamiennego na koniec grudnia 2019 r. – tym razem opierając się na danych katowickiego Oddziału Agencji Rozwoju Przemysłu – wyniósł 83 297 osób (był wyższy o 454 osoby niż rok wcześniej), w tym 64 259 pracowało pod ziemią, a 19 038 na powierzchni.
Energetyczny i koksowy
Kopalnie wydobywają węgiel energetyczny wykorzystywany w energetyce i ciepłownictwie oraz węgiel koksowy, którego odbiorcą jest hutnictwo – jest wykorzystywany do produkcji koksu potrzebnego następnie w produkcji stali.
Jak wynika z danych ARP, w 2019 r. polskie kopalnie wydobyły ogółem 61,6 mln t węgla kamiennego (mniej o 1,76 mln t niż w 2018 r.) – w tym 49,6 mln t węgla energetycznego (mniej o 1,8 mln t niż rok wcześniej) i 12 mln t węgla koksowego (więcej o 24 tys. t niż w 2018 r.). Węgiel energetyczny stanowił 80,4 proc. wydobycia, a koksowy – 19,6 proc. (proporcje w porównaniu z wcześniejszym rokiem zmieniły się na korzyść koksowego). Sprzedaż węgla kamiennego wyniosła 58,4 mln t (mniej o 4,1 mln t niż w 2018 r.) – w tym energetycznego – 46,7 mln t (mniej o 3,7 mln t niż w 2018 r.), koksowego – 11,78 mln t (mniej o 0,37 mln t).
Głównym odbiorcą wydobywanego w Polsce węgla byli krajowi kontrahenci – 93,7 proc. węgla kamiennego sprzedano w Polsce, natomiast do krajów unijnych i poza UE trafiło 6,3 proc. sprzedaży (3,7 mln t). Wśród głównych krajowych odbiorców byli: energetyka zawodowa i przemysłowa (33,6 mln t, czyli 57,5 proc. ogółu), koksownie (9,2 mln t – 19,8 proc.), ciepłownie (4,2 mln t – 7,2 proc.).
Sześć miliardów do budżetu
Warto jeszcze w tym miejscu dodać, że w minionym roku sektor górnictwa węgla kamiennego wpłacił łącznie 6,802 mld zł bieżących płatności publicznoprawnych (najwięcej od 2013 r., kiedy ta kwota sięgnęła 7,1 mld zł). Wynik ze sprzedaży węgla w ub.r. wyniósł 214,5 mln zł, natomiast wynik finansowy netto spółek produkcyjnych w 2019 r. był ujemny, a łączna strata wyniosła 1,087 mld zł.
Wydobycie węgla kamiennego jest obecnie prowadzone w dwóch zagłębiach – Górnośląskim Zagłębiu Węglowym oraz Lubelskim Zagłębiu Węglowym. W pierwszym początki działalności górniczej sięgają XVIII-XIX wieku i do dziś to właśnie tutaj znajduje się większość kopalń wydobywających węgiel kamienny. Niestety eksploatacja wiąże się z wyczerpywaniem złóż, a zakłady, aby utrzymać produkcję, muszą schodzić z wydobyciem coraz głębiej i odchodzić od swoich pól macierzystych coraz dalej, co w efekcie sprawia, że działalność staje się coraz mniej rentowna.
Największą spółką węglową w GZW jest Polska Grupa Górnicza, która powstała na gruzach upadającej Kompanii Węglowej, a następnie przejęła zakłady i pracowników Katowickiego Holdingu Węglowego. Na początku listopada br. PGG zatrudniała 39 790 pracowników – 30 604 pracowników dołowych, 6951 pracowników powierzchni oraz 2235 pracowników administracyjno-biurowych (w ciągu trzech ostatnich lat liczba pracowników największej polskiej spółki węglowej zmniejszyła się o 3,5 tys. osób).
Obecnie w skład PGG wchodzą następujące kopalnie: ROW, Ruda, Piast-Ziemowit, Bolesław Śmiały, Sośnica, Murcki-Staszic, Mysłowice-Wesoła, Wujek.
Drugą pod względem wielkości spółką jest Jastrzębska Spółka Węglowa, której zakłady produkują głównie (już prawie 80 proc.) węgiel koksowy. Skupia kopalnie: Borynia-Zofiówka, Knurów-Szczygłowice, Budryk, Pniówek, Jastrzębie-Bzie w Jastrzębiu-Zdroju. Wraz z końcem grudnia 2019 r. JSW zatrudniała 22 433 pracowników, czyli o 817 osób więcej niż w tym samym okresie rok wcześniej. Jeszcze wyraźniejszy był wzrost zatrudnienia w całej Grupie Kapitałowej JSW, w której na dzień 31 grudnia 2019 r. zatrudnionych było 30 629 pracowników, natomiast na dzień 31 grudnia 2018 r. stan ten wynosił 28 268 osób. Wzrost był głównie spowodowany przejęciem Przedsiębiorstwa Budowy Szybów oraz rozwojem spółek JSW Ochrona i Jastrzębskich Zakładów Remontowych.
Do spółki Tauron Wydobycie, która jest częścią koncernu energetycznego Tauron Polska Energia, należą trzy Zakłady Górnicze: Sobieski, Janina, Brzeszcze w Brzeszczach, które łącznie zatrudniają ok. 6,6 tys. osób.
Jedną kopalnię – Bobrek – posiada spółka Węglokoks Kraj.
W Polsce działają trzy prywatne kopalnie węgla. Największa – PG Silesia, którą kontroluje czeski koncern EPH, fedruje w Czechowicach-Dziedzicach. W połowie roku kopalnia zatrudniała 1,7 tys. osób. Oprócz tego w Zabrzu węgiel wydobywa Zakład Górniczy Siltech, a w Bytomiu Eko-Plus.
Jedynym przedsiębiorstwem górniczym działającym w LZW jest Lubelski Węgiel Bogdanka. Kopalnia, która wchodzi w skład Grupy Enea, zatrudnia ponad 4,8 tys. osób (a w całej grupie kapitałowej Bogdanka zatrudnienie wynosi prawie 5,6 tys. osób).
Stopniowe wygaszanie
Branża węglowa, która kiedyś była jednym z kół zamachowych polskiej gospodarki, obecnie zbliża się do kresu swoich dni. Przesądzony jest już los zakładów, które wydobywają węgiel energetyczny. Ma to związek z polityką klimatyczną, która kładzie coraz większy nacisk na ograniczenie emisji dwutlenku węgla, jednego z głównych gazów cieplarnianych. Problemem są też rosnące koszty wydobycia i wyczerpujące się złoża w górnośląskich kopalniach. Obecny rząd chciałby, aby stopniowo – do 2049 r. – wygaszać zakłady wydobywające węgiel energetyczny. W porozumieniu podpisanym pomiędzy stroną rządową i związkami zawodowymi wyznaczono nawet szczegółowy horyzont funkcjonowania kopalń należących do PGG oraz kopalni Bobrek.
Plany budzą jednak sporo kontrowersji i pytań. Po pierwsze zakładają dotowanie kopalń, a na takie rozwiązanie musiałaby się zgodzić Komisja Europejska. Po drugie, biorąc pod uwagę coraz szybciej zachodzącą transformację energetyczną i kurczenie się energetyki opartej na węglu, rodzi się pytanie, co kopalnie zrobią z wydobytym surowcem.
Znacznie lepsze perspektywy ma wydobywająca głównie węgiel koksowy JSW. Spółka właśnie pracuje nad programem inwestycyjnym, który umożliwi jej kopalniom przestawienie się na produkcję tylko węgla koksowego. W tym wypadku zagrożeniem jest coraz szybsze kurczenie się przemysłu hutniczego w Europie oraz zielona rewolucja w hutnictwie, czyli coraz bardziej intensywne prace nad zastąpieniem koksu przez wodór w procesie produkcji surówki.
Jeśli chcesz mieć dostęp do artykułów z Trybuny Górniczej, w dniu ukazania się tygodnika, zamów elektroniczną prenumeratę PREMIUM. Szczegóły: nettg.pl/premium. Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
