Odejście z kopalni na urlop górniczy to życiowa decyzja. Więc człowiek musi mieć pewność, że nie popełnia błędu – pomyślał 48-letni górnik Katowickiego Holdingu Węglowego. Na własnej skórze przekonał się, że w polskich przepisach jest dziura, która skutecznie uniemożliwi mu skorzystanie z pakietu socjalnego.
Wiesław K.* został praktycznie pozbawiony prawa do sądu, jednego z najważniejszych praw, jakie gwarantuje obywatelom Rzeczpospolita.
- Podobno każdy ma w Polsce prawo do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez niezawisły sąd. Ale właśnie na sali sądowej kazano mi czekać aż do 50. urodzin… - skarży się górnik. Art. 45 Konstytucji RP zna już na pamięć. W łamigłówce, która wciągnęła Wiesława K. w wir absurdów, są rzeczy dziwne, wręcz niemożliwe, a jednak wszystkie wydarzyły się ściśle zgodnie z prawem.
Poszło o banalne wyliczenie stażu pracy górniczej pod ziemią. Znowelizowana ustawa o restrukturyzacji górnictwa węgla kamiennego przewiduje, że pomostowy urlop górniczy (trwający do 4 lat) należy się temu, kto na nim przeczeka do górniczej emerytury. Ta - na mocy ogólnej ustawy emerytalnej - przysługuje górnikom, jeżeli m.in. skończyli 50 lat oraz mają staż („łącznie z pracą równorzędną”) 25 lat dla mężczyzn i 20 lat dla kobiet. Dodatkowy warunek: przynajmniej 15 lat tzw. pracy górniczej (dla uproszczenia: pod ziemią).
Zwykły staż wyliczyć łatwo, z „pracą górniczą” bywa trudniej: np. w przodkach, przy głębieniu szybów i w drużynach ratowniczych rok mnoży się przez współczynnik 1,5. Jeszcze bardziej skomplikowane może być sumowanie dni i miesięcy „pracy równorzędnej” (bo obowiązują tu drobiazgowe warunki zależnie od rodzaju kopalni lub urzędu górniczego, wykonywanych czynności, stanowiska, a nawet od tego, czy pracowało się wcześniej w zakładzie górniczym, który likwidowano).
Za młody na emeryturę
Nic dziwnego, że w rachunkach, które zrobił na kartce Wiesław K., kadrowe, które roboczo sprawdzały dokumentację, dopatrzyły się wątpliwości.
- Wystarczy, że nazwa jakiegoś stanowiska w kopalni w urzędowych tabelach, którymi posługuje się Zakład Ubezpieczeń Społecznych, w drobnym szczególe różni się od nazwy, którą przed laty wpisano do papierów pracownika, i już mamy kłopot, bo ZUS nie policzy stażu - tłumaczą urzędniczki.
Żeby rozwiązać problem, górnik poszedł do ZUS w Chorzowie i poprosił o werdykt.
- Zanim pożegnam się z kopalnią, muszę przecież wiedzieć, że za chwilę nie cofną mnie do niej z powrotem! - tłumaczy Wiesław K., przekonany, że liczył prawidłowo.
Szkopuł w tym, że ZUS nie przyznaje urlopów górniczych (na mocy ustawy robi to Spółka Restrukturyzacji Kopalń). ZUS może przyznać górniczą emeryturę (i tylko wtedy wyliczy staż pracy). Lecz oczywiście odmówił emerytury Wiesławowi K. Dlaczego? Bo nie jest on jeszcze 50-latkiem.
Sąd Ubezpieczeń Społecznych, do którego górnik zwrócił się o pomoc, oddalił pozew, nie zawracając sobie głowy wyliczaniem stażu pracy. Bo nie mógł.
„W postępowaniu sądowym wydawanie orzeczeń ustalających, czy dany okres można zaliczyć do pracy górniczej, jest niedopuszczalne” - napisano w uzasadnieniu, dodając, że skoro niespełniony jest chociaż jeden z niezbędnych warunków (wiek 50 lat), roszczenie jest bezzasadne.
Sędzia doradziła górnikowi, żeby po ustaleniu stażu pracy górniczej poszedł do Sądu Pracy. Adwokaci odradzili to jednak Wiesławowi K. tłumacząc, że straci tylko pieniądze i czas. Wyszperali orzeczenia Sądu Najwyższego, który wielokrotnie uznawał, że „niedopuszczalne będzie powództwo, którego celem jest uzyskanie dowodu (w postaci wyliczenia stażu – przyp. red.) do wykorzystania w innym postępowaniu o świadczenia z ZUS”.
- Urlop, mimo że z nazwy górniczy i w związku z przyszłą emeryturą, pozostaje urlopem, a zatem świadczeniem pracowniczym, o które spór toczyć można z pracodawcą, a nie z ZUS. Stronami będą więc pracownik i pracodawca. Przed sądem pracy, a nie sądem ubezpieczeń społecznych – wyjaśnia sędzia Marian Krzysztof Zawała, rzecznik Sądu Okręgowego w Katowicach. Nie wyklucza, że w przepisach jest luka, utrudniająca sensowne rozstrzyganie sporów wokół urlopów pomostowych dla górników.
SRK nie jest stroną
Urlopu udzieli (albo nie) Wiesławowi K. Spółka Restrukturyzacji Kopalń. Ale na razie nie jest przecież jeszcze pracodawcą górnika! Co gorsza, okazuje się, że decyzję, czy SRK ma urlop górniczy przyznać, podejmie kto inny, a mianowicie... ZUS, który na mocy ustawy o restrukryzacji „weryfikuje wnioski” górników.
- SRK na żadnym etapie nie jest stroną takiego postępowania. SRK otrzymuje z ZUS decyzję i na tej podstawie podejmuje działanie, przyznaje uprawnienie albo nie. Stronami ewentualnego sporu sądowego są pracownik i ZUS – stwierdza Witold Jajszczok, rzecznik SRK.
Ale rezultat odwołania się górnika młodszego niż 50 lat od decyzji ZUS Wiesław K. zdążył już poznać! Czy zatem – wbrew adwokatom - powinien spróbować sił w Sądzie Pracy? Kogo miałby tam skarżyć? Obecnego pracodawcę, czyli Katowicki Holding Węglowy, który niczego mu nie odmówił?
Mecenas Maria Wojnar, radca prawny KHW przyznaje, że w przepisach coś nie do końca zostało chyba przemyślane przez ustawodawcę. Może nie zwrócono uwagi, że powstaną podobne spory. Przypomina sobie, że w Sądach Pracy były już pozwy górników w związku z urlopami górniczymi. Czym się kończyły?
- Sąd Pracy uznawał, że jest niewłaściwy do rozpatrzenia powództwa – mówi radca.
Wiesław K. z niedowierzaniem załamuje ręce, bo na skuteczny spór z ZUS w sprawie wyliczenia stażu musi jeszcze sporo poczekać: - Tylko że jak już skończę 50 lat, to nie będę potrzebował żadnego pakietu socjalnego, żeby zostać emerytem! Urlopy pomostowe wymyślono przecież dla młodszych górników!
* imię i inicjał bohatera zostały na jego prośbę zmienione
Jeśli chcesz mieć dostęp do artykułów z Trybuny Górniczej, w dniu ukazania się tygodnika, zamów elektroniczną prenumeratę PREMIUM. Szczegóły: nettg.pl/premium. Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
