Górnictwo też musi się zmieniać

- Właściciel postawił sprawę jasno: "Albo koniec z przywilejami, albo zamykamy kopalnię". Mam w zakładzie trzy związki zawodowe. Wszystkie wybrały ten pierwszy wariant - stwierdza w rozmowie z Trybuną Górniczą Zbigniew Janowski, dyrektorem kopalni Paskov w Czechach.

Jak się to stało, że został pan dyrektorem czeskiej kopalni?
Pochodzę z okolic Inowrocławia. Liceum kończyłem w Kruszwicy, a ponieważ pochodzę z rodziny wielodzietnej, chciałem jak najszybciej, usamodzielnić się. Nadarzyła się okazja, żeby studiować w Nowosybirsku. Skorzystałem z niej. To była Wyższa Szkoła Elektrotechniki. Ukończyłem ją w 1981 r. Czasem wspominam lata studenckie. Pamiętam, że któregoś roku nasypało 2 m śniegu, a mróz sięgnął -50 st. C. Tego sobie nie można wyobrazić, to trzeba przeżyć na własnej skórze. Wyszliśmy z kolegami z akademiku żeby się przespacerować. Na drugi dzień dostaliśmy wszyscy zapalenia płuc. Na studiach poznałem też moją żonę, która jest Czeszką. Po studiach razem pojechaliśmy do Czech, do jej rodziny. Niedługo potem ogłoszono w Polsce stan wojenny i zamknięto granicę. Postanowiłem wówczas, że podejmę pracę w Czechach. Na początku mieszkaliśmy na wsi u teściowej. Żona rozpoczęła pracę w urzędzie pocztowym, ale dla mnie zatrudnienia w telekomunikacji nie było. Wiadomo, Solidarność... Polak w telekomunikacji był nie do przyjęcia. Szukałem pracy w kierunku ekonomicznym w rejonie Ostrawy, ale bezskutecznie. Bez potwierdzenia o zatrudnieniu nie miałem szans otrzymać paszportu na przeprowadzkę z Polski do Czech i zezwolenia na stały pobyt w Czechach. W końcu dostałem zajęcie w OKD, w kopalni Paskov, w charakterze robotnika fizycznego na dole. Umowę podpisałem tylko na jeden rok i sądziłem, że przez ten czas znajdę sobie coś lepszego. Lecz górę wzięły sprawy finansowe. Już jako robotnik zarabiałem dwa razy tyle co żona po studiach, a trzeba było spłacać kredyt mieszkaniowy. Przedłużyłem więc umowę na następne trzy lata, podejmując jednocześnie naukę w technikum górniczym. Po jego ukończeniu dostałem awans na sztygara, potem kierownika oddziału, nadsztygara, kierownika robót, wreszcie dyrektora ds. produkcji, naczelnego inżyniera, a 1 września 2013 r. powierzono mi obowiązki dyrektora kopalni. W trakcie pracy ukończyłem również studia w Wyższej Szkole Górniczej w Ostrawie.

Kierowanie prywatną kopalnią to z pewnością duże wyzwanie.
Kierowanie prywatną kopalnią w zasadzie nie różni się wiele od kierowania zakładem państwowym. Jesteśmy ściśle związani przepisami, ustawami, rozporządzeniami. W prywatnej firmie jest jednak inny stopień odpowiedzialności w stosunku do właścicieli i załogi. Właściciel jest wymagający, oczekuje konkretnych wyników. W stosunku do załogi jest nieco szersze pole manewru, jeśli chodzi o organizację pracy i wynagradzanie. Wiele kwestii podlega negocjacjom. Poza tym czuje się ciążącą odpowiedzialność nie tylko za kopalnię i załogę, ale też za cały region. Każda decyzja musi mieć uzasadnienie ekonomiczne. W stosunku do załogi trzymam się hasła Tomasza Bati: "Nie umiesz - nauczymy, nie dajesz sobie rady - pomożemy, nie chcesz - to cię nie potrzebujemy." Kiedy przed dwoma laty zabrałem się za restrukturyzowanie kopalni, trzeba było podejmować decyzję o zwolnieniach. Wypowiedzenia otrzymali ci, którzy dawali przykład, że na pracy im nie zależy. Przed restrukturyzacją mieliśmy takie dni, że 12 proc. załogi z pierwszej linii górniczego frontu przebywało na zwolnieniach lekarskich. Teraz sytuacja diametralnie się odwróciła, absencji jest mało, ograniczona została liczba nadgodzin, obniżono 13. i 14. pensję, pensje urlopową i świąteczną oraz dodatki za pracę wielozmianową. Właściciel postawił sprawę jasno: "Albo koniec z przywilejami, albo zamykamy kopalnię". Mam w zakładzie trzy związki zawodowe. Wszystkie wybrały ten pierwszy wariant. Za 2013 r. strata na działalności kopalni wyniosła 1 mld koron (ok. 650 mln. zł). Plan naprawczy zakładu obowiązuje na lata 2014-1016. W tym okresie kopalnia, jeśli nie miałaby przynieść minimalnego dochodu, musi przynajmniej balansować na granicy opłacalności. Umowa pomiędzy NWR (właścicielem kopalń OKD) zakłada wstrzymanie wydobycia do końca 2017 r. Wówczas wszelkie koszty socjalne związane ze zwolnieniem załogi zapłaci państwo. Komisja Europejska wyraziła na to zgodę.

Co może pan powiedzieć o dotychczasowych efektach restrukturyzacji?
Obecnie fedrujemy na poziomach od 750 do 860 tys. t. Kopalnia eksploatuje węgiel z pięciu ścian czterech strugowych i jednej kombajnowej. Jest również czynnych 12 przodków. Kopalnia Paskov zatrudnia teraz ok. 1700 własnych pracowników i 500 górników z firm obcych. Zatrudnienie obniżyliśmy o ok. 600 osób, zasięg robót górniczych został ograniczony o 50 km, zredukowaliśmy koszty materiałowe, oszczędzamy na energii. Wynegocjowaliśmy ponadto obniżenie kosztów usług i materiałów od szeregu dostawców. W sumie koszty wydobycia zmniejszyły się o 30 proc. w porównaniu z 2013 r. przy zachowaniu tej samej wielkości wydobycia, tj. ok. 860 tys. t rocznie. Lecz mimo to fedrujemy nadal na granicy opłacalności. Przy aktualnych cenach węgla nie ma środków na inwestycje i nie ma mowy o rozwoju. Dobrym rozwiązaniem byłby okres przejściowy na 2-3 lata. Mam na myśli ograniczenie funkcjonowania zakładu do niezbędnego minimum. Niewielkie wydobycie, niezbędne przygotówki i to wszystko. Nie ma niestety inwestora, który mógłby pokryć koszty okresu przejściowego. Ja już nie widzę możliwości dalszego cięcia kosztów. Trudno zatem powiedzieć, czy plan restrukturyzacji zostanie w pełni zrealizowany

Proszę powiedzieć szczerze, czy dyrektorem najgorszej czeskiej kopalni został pan za karę czy w nagrodę?
Zostać dyrektorem kopalni skazanej na śmierć było dla mnie nie tylko wyzwaniem, ale i obowiązkiem wobec załogi. Ja nie twierdziłem nigdy, że ekonomicznym problemem OKD i NWR jest tylko Paskov. Ale byli tacy, którzy mieli na ten temat inne zdanie. W okresie 1995-2013 dyrekcja kopalni zmieniała się pięć razy. W końcu trafiło na mnie jako rdzennego paskowiaka. Może ktoś z dawnej dyrekcji, awansowany wyżej, zechciał mi się odwdzięczyć za to, że nie zawsze podzielałem jego zdanie w kwestii zarządzania kopalnią. Nie mogę jednak tego w 100 proc. potwierdzić. Chciałbym jednak podkreślić, że kopalnia mimo trudnej sytuacji odnosi też sukcesy. Jesteśmy najlepsi w dziedzinie bezpieczeństwa pracy, chociaż roi się od zagrożeń, przodujemy jako najlepsza kopalnia strugowa, notujemy z roku na rok wyższy poziom odmetanowania. Są więc powody do zadowolenia.

Wierzy pan w to, że eksploatacja węgla będzie się jeszcze opłacała?
Owszem, ale sama wiara nie wystarczy. Górnictwo też musi się zmieniać, dostosowywać koszty produkcji i sortymenty do cen rynkowych i wymagań odbiorców. Z drugiej strony państwo przez dziesiątki lat czerpało ogromne dochody z górnictwa. Mogłoby zatem wziąć na siebie część kosztów związanych z jego funkcjonowaniem, świadczeniami socjalnymi, rekultywacją terenów itd. Mogłoby również wprowadzić dla tego sektora ulgi podatkowe, jak czyni to w przypadku zagranicznych inwestorów.

Nie uważa pan, że bicie rekordów w wydobyciu to relikt przeszłości? Specjalizują się w tym zwłaszcza polskie brygady. Fedrowanie na siłę i do tego jeszcze na zwały. Jak się to ma do surowych realiów dnia dzisiejszego?
Polacy zaliczają się w Paskovie do najlepszych pracowników, podobnie jak w całej spółce OKD. Cechuje ich pracowitość i duża dyscyplina. W naszej kopalni polskie brygady pracują w ścianach. Jedna w pokładzie bardzo niskim, liczącym zaledwie 70 cm. Druga to załoga kombajnowa. Ściana, z której fedrują ma bardzo słaby strop i upad ponad 20 st. Mimo trudnych warunków i jedni, i drudzy radzą sobie świetnie. Wcale nie uważam, że bicie rekordów w górnictwie to relikt przeszłości, wytwór socjalizmu. Jest określony plan wydobycia lub postępu robót, który należy wykonać. Jeśli uda się jakiejś brygadzie zrobić więcej, to wówczas wypłacane są nagrody. Normalna sprawa. Mam taką brygadę, która w ciągu ośmiu miesięcy zaliczyła siedem wyników ponadlimitowych. Chcę też podkreślić, że kopalnia Paskov nie fedruje na zwały. Mamy doskonały węgiel, który dobrze się sprzedaje, tyle tylko, że niestety coraz taniej.

Według najgorszego scenariusza, kopalnia Paskov zakończy swój żywot w grudniu 2017 r. Będzie miał pan wówczas 60 lat i pewnie skorzysta z zasłużonej emerytury?
Obawiam się, że nie skorzystam. Czechy to nie Polska. U nas obowiązują przepisy, według których trzeba mieć 35 lat okresów składkowych, a w moim przypadku ukończone 62 lata i 8 miesięcy życia. Zasłużonej emerytury zatem jeszcze nie otrzymam. Nie mam nawet pewności, czy doczekam jej w górniczej branży.

Jeśli chcesz mieć dostęp do artykułów z Trybuny Górniczej, w dniu ukazania się tygodnika, zamów elektroniczną prenumeratę PREMIUM. Szczegóły: nettg.pl/premium. Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.