Obszerną wypowiedź o sytuacji energetycznej Ukrainy zamieszcza internetowe wydanie Głosu Rosji (letters@ruvr.ru - 5.12). Portal powołuje się na opinię Andrzeja Szczęśniaka, znanego polskiego eksperta w tej dziedzinie. Jest ona godna uwagi ze względu na racjonalne spojrzenie na sytuację gospodarczą tego państwa.
Jednocześnie jej autor uchyla się od popierania, czy też negowania fali protestów ukraińskiego społeczeństwa. Wiarygodność tego eksperta podkreśla fakt, że niezależnie od tego wywiadu, jeszcze znacznie wcześniej wyrażał on podobne poglądy.
Nowy rynek zbytu
Z zasygnalizowanego powyżej wywiadu dwie kwestie wydają się zasadnicze, dlatego warto zapoznać się z nimi w oryginalnym brzmieniu. Na pytanie, jakie są aspiracje Brukseli, Andrzej Szczęśniak odpowiada:
"W mojej opinii, Unia Europejska jest zainteresowana Ukrainą jako nowym rynkiem zbytu dla swojej produkcji i łatwym dostępem do zasobów energetycznych. Przede wszystkim Unia Europejska chce, żeby Ukraina przestała być konkurencyjna w kwestii cen gazu na swoim własnym terytorium. Ponieważ pierwszym i dość zdecydowanym żądaniem Unii Europejskiej było wyrównanie cen do poziomu rynkowego, czyli innymi słowy, żeby zarówno podmioty przemysłowe, jak i prywatne, kupowały gaz po cenach europejskich. Ukraina stara się uniknąć takiej sytuacji, dlatego że w przeciwnym wypadku przemysł narodowy straci swoją konkurencyjność.
Drugi aspekt, którym Unia Europejska jest skrajnie zainteresowana, to dostęp do rynku energetycznego Ukrainy w dwóch ważnych dziedzinach. W pierwszym przypadku to udział europejskich firm w energetycznym podziale ukraińskiego rynku, który do tej pory jest praktycznie monopolistyczny. Dla zachodnich firm wejście na gazowy rynek Ukrainy zapowiada duże zyski. A włączenie ich do tak zwanego systemu gazowego pozwoliłoby także konkurować z miejscowymi firmami. I w danym przypadku nie jest to korzystne dla ukraińskich przemysłowców.
Po drugie to możliwość wykorzystywania zasobów energetycznych Ukrainy na takich samych warunkach, na jakich wykorzystywane są same ukraińskie przedsiębiorstwa. Dla Unii Europejskiej oznaczałoby to dobre możliwości zajęcia ogromnego rynku energetycznego. Podpisanie porozumienia byłoby katastrofalne dla Ukrainy. Przede wszystkim dla zwykłego konsumenta gazu, gdyż ceny wzrosłyby prawie czterokrotnie. Jeszcze silniej uderzyłoby to w przemysł ciężki, gdyż przewagą, dzięki której teraz Ukraina produkuje i eksportuje swoje produkty są przede wszystkim tanie surowce energetyczne.
Wolny rynek
To jeden z podstawowych warunków stowarzyszenia każdego kraju z UE. Ponieważ ceny gazu i elektryczności na Zachodzie są kilkakrotnie wyższe, takie same miałyby być też i na Ukrainie. Ich wprowadzenie uderzałoby nie tylko w indywidualnych konsumentów, ale przede wszystkim w ukraiński przemysł, który natychmiast przestałby być konkurencyjny. Podobnie Ukraina przestałaby być eksporterem energii na rynki zagraniczne, ze względu na wysokie jej ceny na rynku wewnętrznym. Teraz ta różnica cen jest umożliwia wielce korzystny jej eksport. Energetyczne firmy zagraniczne mają uzyskać takie same prawa na ukraińskim rynku, jak ukraińscy producenci energii. Ponieważ są one dużo lepiej przygotowane kapitałowo i technologicznie do konkurencji niż firmy ukraińskie, ich los byłby przesądzony. Jednocześnie UE uzyskuje inwestycyjny i właścicielski dostęp do wszystkich surowców tego państwa. Wobec ogólnej biedy i niskiego poziomu technologicznego ukraińskich firm energetycznych bardzo łatwo przeszłyby one w ręce zagraniczne. Samo w sobie przejście to nie jest żadnym zagrożeniem. Jednak utrzymanie wysokich cen produkcji energii przez te zagraniczne podmioty jest istotą rzeczy, dla której rząd tego państwa nie wyraził zgody na rozpoczęcie procedury akcesu do UE.
Bezpieczeństwo energetyczne
Wbrew obiegowym opiniom jest ono na stosunkowo wysokim poziomie ocenianym na ok. 70 proc. Ukraina dysponuje różnorodnymi źródłami energii. Cała energetyka ukształtowana została jeszcze w czasach Związku Radzieckiego i po dzień dzisiejszy w znaczącym stopniu jest ona związana z obecną Rosją.
Pierwszoplanowym surowcem energetycznym jest gaz ziemny. Jego zużycie wynosi około 54 mld m sześc. rocznie. Jest to prawie cztery razy więcej niż zużywa się go w Polsce (ok. 14 mld m sześc.). Wytwarza się z niego około 43 proc. zużywanej energii. Własne wydobycie gazu ziemnego stale wzrasta i obecnie przekracza już 20 mld m sześc. Sieć rurociągów gazowych odpowiada jeszcze staremu układowi politycznemu. Dlatego stale na ten temat są spory z Rosją. Jednym z powodów jest to, że gaz wydobyty w kraju i importowany są transportowane tymi samymi rurociągami, co stale wywołuje nieporozumienia w ich rozliczaniu. Jednakże zauważalny jest stały spadek gazu importowanego na rzecz własnego wydobycia. Prowadzone są też intensywne poszukiwania gazu łupkowego. Jego zasoby w ilości od 1,2 do 3,6 bln m sześc. oceniane są jako czwarte w Europie po Polsce, Francji i Norwegii.
Pod względem jego eksploatacji prognozy dla tego kraju są znacznie bardziej korzystne niż dla Polski. Na drugim miejscu jest węgiel kamienny, który wydobywany jest w Donieckim Zagłębiu Węglowym w ilości zbliżonej do ok. 70 mln t rocznie. Bilans jego eksportu i importu jest ujemny w skali ok. 5 mln t. Energia wytwarzana na węglu kamiennym wynosi ok. 23 proc. Na trzecim miejscu jest ropa naftowa, która w ilości ok. 3 mln t wydobywana jest z własnych złóż. Konieczny jest jednak jej import z Rosji w skali ok. 9 mln t. Na koniec około 16 procent energii elektrycznej wytwarzane jest w reaktorach jądrowych. Zostały one wykonane jeszcze za czasów ZSRR i być może nie spełniają one warunków bezpieczeństwa wymaganych w krajach UE. Przypomnieć trzeba, że z tego właśnie powodu zamknięta została jedyna elektrownia jądrowa na Litwie.
Podsumowując trzeba zauważyć, że dywersyfikacja źródeł energii na Ukrainie jest daleko lepiej rozwinięta niż w Polsce. Ukraina zasadniczo w stopniu marginalnym może się martwić pakietem klimatycznym i koniecznością ograniczenia spalania węgla kamiennego. Jej zależność od dostaw gazu ziemnego z Rosji jest fundamentalna dla całej energetyki. Obok realnych perspektyw eksploatacji gazu łupkowego ocenia się, że również możliwe jest wydobycie z tego samego źródła około 2 - 3 mln t ropy naftowej.
Bogactwo surowcowe
Po uzyskaniu niepodległości górnictwo węgla kamiennego w Zagłębiu Donieckim przeszło proces restrukturyzacji przynajmniej ilościowo podobny jak w Polsce. Jeszcze w 1975 r. wydobywano tu ponad 200 mln t węgla. Obecnie już tylko ok. 70 mln t.
Na Ukrainie występuje ponad 90 rodzajów kopalin użytecznych, dotychczas odkryto 8 tys. złóż.
Zasoby naturalne dzielone są na trzy grupy: zasoby paliwowe (energetyczne), rud metali i niemetaliczne.
Skoncentrowane są tu wielkie zasoby rud manganowych (3 mld t) i żelaza (28 mld t) w górniczym zagłębiu Krzywy Róg. Na terenie Ukrainy występują też liczne złoża uranu, węgla koksującego, siarki rodzimej, soli kamiennej i potasowej, surowców do produkcji cementu. Ukraińskie zasoby mineralno-surowcowe są jednymi z najlepszych jakościowo zasobów na świecie. Część tych surowców stanowi zaplecze dla ukraińskiego przemysłu, hutnictwa czy energetyki. W zeszłym roku w produkcji stali Ukraina zajmowała 10. miejsce na świecie. Krótki okres niepodległości państwa nie pozwolił na lepsze wykorzystanie tego ogromnego potencjału surowcowego.
Brak przygotowania
Z pobieżnego przeglądu wynika, że energetyka, górnictwo i gospodarka surowcami nie są przygotowane do integracji z UE. Są to nie tylko powiązania technologiczne (rurociągi) i importowe (gaz) z rosyjskim sąsiadem, ale przede wszystkim przestarzała struktura energetyczna, grożąca załamaniem w wyniku europejskiej konkurencji i wymagań bezpieczeństwa (elektrownie jądrowe). Popierając ukraińskie aspiracje unijne warto zastanowić się, jak pomóc Ukrainie uzyskać niezależność energetyczną?
Jak pomóc w unowocześnieniu jej górnictwa, technologii i efektywności. Pytania te są raczej retoryczne, bo sami mamy podobne problemy, których nie umiemy sprawnie, efektywnie i skutecznie rozwiązywać. Dlatego nie bardzo możemy pod tym względem pomóc. Pomijając wszelkie aspekty polityczne i ideologiczne integracji Ukrainy z UE jej kierownictwo sygnalizuje, że zdaje sobie sprawę z niebezpieczeństwa konfrontacji. Groźby ewentualnych restrykcji rosyjskich są tu mało przekonywujące. Rosja musi ten gaz sprzedawać, bo inaczej tracić będzie kolosalne sumy. Tak jak sprzedaje go Polsce, tak byłoby i na Ukrainie. Pod tym względem samodzielna decyzja Ukrainy o odłożeniu procesu integracji zdaje się być przemyślana i uzasadniona.
Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
