Od 11 listopada w Warszawie trwa 19. tura światowego szczytu klimatycznego. Przedstawiciele prawie 200 krajów przedstawiają stanowiska w sprawie globalnych celów klimatycznych. Część krajów, w tym przede wszystkim Polska, wskazuje, że dotychczasowa polityka klimatyczna UE, która jest m.in. rezultatem realizacji globalnych ustaleń klimatycznych nie zdaje egzaminu.
Polityka klimatyczno-energetyczna poniosła klęskę. Zamiast oczekiwanych korzyści przynosi wiele negatywnych efektów nie tylko dla Polski, czy krajów o niższych dochodach, ale dla całej UE - komentuje dla Instytutu Kościuszki dr Bolesław Jankowski*. Poniżej pełny tekst komentarzu (śródtytuły pochodzą od redakcji).
"Trzynastu ministrów z krajów UE w wydanym pod koniec października komunikacie wzywało do ambitnej polityki klimatycznej, czyli zaostrzenia celów redukcji emisji gazów cieplarnianych i zwiększenia cen uprawnień emisyjnych. Uzasadnieniem takiego stanowiska mają być korzyści gospodarcze i społeczne z realizacji tej polityki. Działanie to ma podobny charakter jak list przedstawicieli 53 przedsiębiorstw z 24 października 2013. W liście tym stwierdza się m.in.: "A clear carbon price signal and long-term visibility are essential to drive investments and growth". Biorąc na poważnie to stwierdzenie można by się zdumieć - jakim cudem kraje europejskie rozwijały się przez kilkadziesiąt lat, gdy nie płaciły za emisje CO2? Można by też z obawą zacząć myśleć o krajach takich jak Chiny, które z pewnością popadają właśnie w recesję z powodu braku podobnych sygnałów cenowych.
Wydaje się jednak, że poglądy prezentowane przez 13 ministrów i 53 koncerny nie są oparte na twardych faktach czy rzetelnych badaniach i stanowią jedynie wyraz walki o własne interesy. Z interesem całej UE ma to bowiem niewiele wspólnego. Przyjrzyjmy się faktom.
Dotychczasowa unijna polityka energetyczna kładzie nacisk na realizację trzech mierzalnych celów (3*20). W celu zapewnienia ich osiągnięcia wdrożono odpowiednie mechanizmy implementacyjne i regulacje prawne. Spodziewano się, że realizacja celów mierzalnych doprowadzi do osiągnięcia celów politycznych takich jak: ochrona klimatu (przez redukcję emisji CO2), poprawa bezpieczeństwa dostaw energii oraz wsparcie rozwoju gospodarczego i tworzenia miejsc pracy.
Rozwojowa (eko)polityka?
Realizacja polityki unijnej daje wyniki zbliżone do oczekiwań jedynie w zakresie trzech mierzalnych celów. Niestety, efekty dla gospodarki i społeczeństwa są zupełnie odmienne od oczekiwań: wzrost cen energii, pogorszenie konkurencyjności przemysłu unijnego, rosnąca presja na budżety gospodarstw domowych, wzrost ryzyka inwestycyjnego, wstrzymywanie budowy nowych mocy konwencjonalnych, zaburzenie działania systemów elektroenergetycznych, zaburzenie bezpieczeństwa dostaw w dłuższym okresie. W dodatku niewielka redukcja emisji CO2 z UE kompensowana jest wzrostem importu produktów energochłonnych, w efekcie emisje z konsumpcji unijnej nie maleją.
Głównym powodem wymienionych negatywnych skutków jest skoncentrowanie się na celach podrzędnych (3*20) i zaniedbanie realizacji i mierzenia celów głównych, ważnych z perspektywy społecznej i gospodarczej.
Mimo wymienionych problemów polityka klimatyczna jest nadal prezentowana jako prorozwojowa. Jest to sprzeczne z wynikami analiz, jakie zostały przedstawione w oficjalnych dokumentach KE, które pokazują, że polityka klimatyczna powoduje spadek PKB i zatrudnienia w całej UE. Jedynie w wariancie wykorzystania wszystkich przychodów ze sprzedaży uprawnień i podatku węglowego do zmniejszenia opodatkowania pracy wykazano wzrost zatrudnienia. Jednak w propozycjach Komisji nie ma takiego rozwiązania.
Niezależnie od negatywnych skutków w skali całej UE można wskazać grupę krajów, które są bardziej narażone na negatywne skutki unijnej polityki klimatycznej. Należą do nich głównie kraje o niższym poziomie rozwoju gospodarczego i znaczącym udziale przemysłu w PKB. Do tej grupy należy większość nowych krajów unijnych. Przykładowo - wyniki prezentowane w opracowaniach KE pokazują, że w przypadku Polski koszty bezpośrednie polityki klimatycznej będą ok. dwukrotnie wyższe niż średnio w UE, a koszty pośrednie - spadek PKB - nawet czterokrotnie większy niż średnio dla całej UE.
Widmo ubóstwa (energetycznego)
Unijna polityka klimatyczna zakładająca obowiązkowy aukcjoning w EU ETS, rosnące ceny CO2, szybki rozwój OZE oraz wprowadzenie podatku węglowego w sektorze Non ETS prowadzi do wzrostu kosztów energii dla gospodarstw domowych w całej UE o ok. 40 proc. Jednak skutki tego wzrostu będą znacznie bardziej dotkliwe dla krajów, które już obecnie mają wysoki udział kosztów energii w budżetach gospodarstw domowych. W takich krajach jak Czechy, czy Węgry już obecnie koszty energii są wysokie (powyżej 7 proc.) a w Słowacji i Polsce bardzo wysokie (powyżej 9 proc., przy średniej unijnej ok. 4,5 proc.). Wdrożenie w tych krajach polityki prowadzącej do silnego wzrostu cen energii spowoduje wypchnięcie dużej części społeczeństwa poza próg ubóstwa energetycznego, który jest określany na poziomie 10 proc.
Wysokie obciążenie gospodarstw domowych kosztami energii powoduje, że polityka taryfowa w krajach UE o niższym dochodzie stara się chronić odbiorców indywidualnych. W bogatszych krajach unijnych, odbiorcy indywidualni są w stanie zapłacić wyższą cenę za energię, dlatego polityka w tych krajach zmierza do zapewnienia niskich cen energii dla odbiorców przemysłowych, w celu poprawy ich konkurencyjności. Przykładem mogą być Niemcy, gdzie odbiorcy przemysłowi są w znacznej mierze zwolnieni z ponoszenia kosztów rozwoju OZE, co nie występuje w Polsce. W efekcie, ceny energii dla odbiorców przemysłowych w nowych krajach członkowskich są wg danych Eurostat już obecnie wyższe niż w bogatszych krajach UE-15, co negatywnie wpływa na ich konkurencyjność.
W większości nowych krajów unijnych udział przemysłu w PKB jest znacząco wyższy niż średnio w UE. Rumunia, Czechy, Słowacja, Węgry, Słowenia, Litwa Polska, Bułgaria należą obok Niemiec do czołówki krajów UE pod względem udziału przemysłu w PKB (udział 25 proc. i więcej). Wysokie koszty energii w gospodarstwach domowych znacząco utrudniają ochronę odbiorców przemysłowych przed wzrostem cen energii, co w przypadku dalszego zaostrzania celów klimatycznych prowadzić może branże energochłonne do utraty konkurencyjności zarówno w stosunku do konkurentów z bogatszych krajów UE jak i z krajów spoza UE.
Zamiast oczekiwanych korzyści
Dotychczasowe prace prowadzone przez zespół EnergSys w ramach prac dla Krajowej Izby Gospodarczej opierające się na wynikach analiz własnych, Komisji i wielu międzynarodowych zespołów wykazały ponad wszelka wątpliwość, że dotychczasowa unijna polityka klimatyczno-energetyczna poniosła klęskę. Zamiast oczekiwanych korzyści przynosi wiele negatywnych efektów nie tylko dla Polski, czy krajów o niższych dochodach, ale dla całej UE.
W tym kontekście głosy ministrów z 13 krajów oraz z 53 koncernów należy traktować jako wyraz postawy, w której liczy się głownie interes własnego kraju lub przedsiębiorstwa a nie interes całej UE, wszystkich krajów i całej gospodarki. Akceptowanie takich postaw i budowanie na nich polityki unijnej jest świetną receptą na wzmocnienie obecnych problemów gospodarczych i społecznych, wzrost dysproporcji rozwojowych, napięć, a w efekcie prawdopodobnie - rozpad UE. Rozwój całej UE wymaga kreowania zupełnie odmiennych od obecnych polityk. Takich, które dają szanse rozwojowe wszystkim krajom i pozwalają na wykorzystanie wszystkich zasobów, kompetencji i potencjału przemysłowego z wszystkich krajów i przedsiębiorstw, a nie tylko wybranej najsilniejszej i najbardziej wpływowej grupy. Dopóki decydenci unijni tego nie zrozumieją, nie będzie szans na wzrost dobrobytu i znaczenia UE na świecie.
Co do jednego możemy być spokojni - taka polityka z pewnością nie doprowadzi do podpisania globalnego porozumienia klimatycznego z wiążącymi celami redukcji. Bo rujnujące efekty polityki unijnej odstraszą skutecznie inne kraje.
PS.
• Badania Systemowe EnergSys jest polską firma badawczo-konsultingowa, założona (w 1997 r.) przez zespół byłych pracowników Zakładu Problemów Energetyki IPPT Polskiej Akademii Nauk.
• Dr Bolesław Jankowski w latach 1991-1995 z ramienia PAN uczestniczył w opracowaniu polityki energetycznej państwa. W latach 2002-2003 kierował pracami, których efektem był projekt wdrożenia systemu handlu emisjami w Polsce. Główny autor strategii redukcji emisji SO2, NOx i CO2. Był ekspertem Ministerstwa Środowiska i Urzędu Lotnictwa Cywilnego. Lider wielu międzynarodowych projektów w dziedzinie analiz systemowych, modelowania i strategii rozwoju. Jest specjalistą od handlu emisjami, doradztwa strategicznego, optymalizacji przedsięwzięć gospodarczych i systemowych oraz kierowania interdyscyplinarnymi zepołami badawczo-analitycznymi.
• Instytut Kościuszki jest niezależnym, pozarządowym instytutem naukowo-badawczym o charakterze non-profit, założonym w 2000 r. W działalności opieraja się na pogłębionej, interdyscyplinarnej analizie, propaguje rozwiązania w postaci rekomendacji programowych i ekspertyz, których odbiorcami są instytucje unijne, rządowe i samorządowe, polscy i europejscy politycy i decydenci, a także media, przedsiębiorcy.
Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
