Nasza polska polityka suro(wco)wa

O tym, że Polska jest jednym z najbardziej bogatych w surowce krajów Europy wiadomo tylko nielicznym. Nie dlatego, że jest to jakaś ściśle strzeżona tajemnica. Tylko dlatego, że wiedza na ten temat nie jest ani upowszechniana, ani popularna, ani nie budzi też większego zainteresowania. Przynajmniej, co do całości surowców.

Powszechne jest mniemanie, że są one dla nas bardziej obciążeniem niż zapleczem dla rozwoju i bogactwa. Jedynie od czasu do czasu, jak za dotknięciem czarodziejskiej różdżki cały naród z politykami na czele wpada w euforię.

Najpierw były emocje związane z erupcją ropy naftowej w Karlino (1980), potem geotermalna gorączka w Toruniu (2008). Ostatnio podstawy do tego dały perspektywy odkrycia znaczących zasobów gazu łupkowego. Trzeba zaznaczyć, że niezależnie od wszelkich prognoz, każda ilość tego gazu na długie dziesięciolecia uniezależnia nas od rosyjskiego importu. To jednak jest przyszłość.

Jednocześnie coraz bardziej widoczna jest konieczność prywatyzacji górnictwa węgla kamiennego i brunatnego. Eksploatacja obu tych surowców długo jeszcze decydować będzie o naszej energetyce. O tym, że rządowe zarządzanie tymi branżami jest wielce nieefektywne, świadczy stale powiększający się import węgla kamiennego, mimo że nasze zasoby należą do największych w Europie. Podobnie w górnictwie węgla brunatnego następuje zahamowanie jego rozwoju wskutek narastających protestów społecznych, którym rząd w żaden sposób nie potrafi skutecznie się przeciwstawić. Takich problemów polskiego górnictwa można wymieniać jeszcze bez liku.

Z sufitu wzięte
Rządowy dokument "Polityka energetyczna Polski do 2030 roku" jest częścią programu zagospodarowania surowców naszego kraju. Dotyczy to tylko jego części energetycznej. Dokument ten był opracowany jeszcze w 2009 roku, kiedy sprawa gazu łupkowego i jego przyszłej roli w polskiej gospodarce znana była tylko w środowisku naukowym.

Teraz bez tego elementu jest ona po prostu nieaktualna. Jest ona niepełna, nie tylko dlatego, że wcześniej nie przewidziano roli tego gazu, ale także dlatego, że wcześniej nie zajmowano się w ogóle całością zagadnień surowcowych. Dokładniej to w statystycznym ujęciu zajmuje się nim resort środowiska za pośrednictwem głównego geologa kraju. Rolą surowców, ich wykorzystaniem i perspektywami na przyszłość nikt nie zajmuje się całościowo. Każda branża osobno pilnuje swoich surowców. Minister gospodarki interesuje się nimi dopiero wtedy, kiedy w oparciu o ich zasoby planowane są konkretne inwestycje o znaczeniu strategicznym dla państwa. Reszta informacji na ten temat w resorcie tym nikomu nie jest potrzebna.

Przykładem doraźnego wykorzystywania dla celów politycznych informacji o przyszłej eksploatacji gazu łupkowego są podawane przez polityków wiadomości, że jego wydobycie na skalę przemysłową rozpocznie się w 2014 - 15 roku. W tym kontekście prof. Wojciech Górecki - Kierownik Zakładu Surowców Energetycznych AGH - plany te skwitował jednym zdaniem: "Mówienie o tym, że za dwa, lub trzy lata będziemy w stanie wydobywać określone ilości gazu łupkowego z polskich złóż, to informacje wzięte z sufitu".

Tak to Niemcy robią
Ostatnie wydarzenia w tym kraju związane z jego globalną polityką surowcową winne dać wiele do myślenia osobom odpowiedzialnym za naszą gospodarkę. Oto czołowy kraj UE, który domaga się drastycznego ograniczenia emisji dwutlenku węgla zamyka swoje elektrownie jądrowe o łącznej mocy ok. 20 GW głosząc, że energię tę zastąpi ze źródeł odnawialnych. Ponieważ nie jest to możliwe, buduje on kolejne elektrownie węglowe, które zwiększą emisję dwutlenku węgla. Niemcy protestują przeciwko budowie przy ich granicy polskich elektrowni jądrowych i odkrywek węgla brunatnego.

Z ich punktu widzenia jest to stanowisko całkowicie zrozumiałe.

Po co im konkurent przy samej granicy. Nie daj Boże, będzie jeszcze produkował tańszy prąd, który z tego powodu będą oni musieli kupować. Co się stanie wtedy z niemieckimi elektrowniami?

Niemcy protestują też przeciw poszukiwaniom gazu łupkowego ze względu na ochronę przyrody w Polsce. Natomiast u siebie od dawna prowadzą badania w tym kierunku. Nie są one jeszcze zakończone i brak jednoznacznych wyników. Nie ma jednak potrzeby, aby Polska również pod tym względem robiła im konkurencję.

Rząd niemiecki w 2010 roku przyjął strategię wspierania firm niemieckich w pozyskiwaniu surowców w kraju i na świecie. Dostęp do strategicznych surowców, a przede wszystkim ziem rzadkich jest niezbędny do funkcjonowania niemieckiej gospodarki. W tym celu pod koniec ubiegłego roku kanclerz Adela Merkel złożyła wizytę w Mongolii, gdzie wystąpiła również na forum tamtejszego parlamentu. Podczas tej wizyty podpisano kontrakt na wydobycie z odkrywkowej kopalni węgla kamiennego na Pustyni Gobi ok. 15 milionów ton rocznie węgla koksowego. Koszt wydobycia jednej tony wynosi ok. 18 dolarów! To więcej niż dziesięciokrotny zysk na jego cenie. Dotychczas i tak Mongolia sprzedawała ten węgiel do Chin za połowę jego wartości rynkowej. Całość tego kontraktu opiewa na ok. 2 miliardy dolarów. Dodatkiem do niego jest budowa elektrowni o mocy 300 MW...

Główny cel tej wizyty, który stanowiło pozyskanie prawa do eksploatacji złóż pierwiastków ziem rzadkich nie został jednak osiągnięty. Mongołowie zainteresowani są współpracą z Niemcami, Japonią, Kanadą, USA i Australią, co ma zrównoważyć wpływy ich sąsiadów Rosji i Chin.

Zespół prof. Jędryska
Z inicjatywy posła prof. Mariusza Oriona Jędryska powołany został 23-osobowy Parlamentarny Zespół Surowców i Energii. Udało się w nim skupienić wielu posłów i senatorów z różnych ugrupowań politycznych zainteresowanych tą tematyką. Zespół ma działać na rzecz tworzenia warunków dla efektywnego i wielokierunkowego rozwoju w oparciu o własne surowce naturalne.

Jego regulamin przewiduje, że członkowie wyrażają "chęć pracy nie podyktowanej celami partii politycznych". Jest to w jakiejś mierze dopiero wstęp do tego, co Niemcy zrobili już rok temu. Ponieważ Zespół ten powstał dopiero w połowie marca, poza formalnymi sprawami, nie podjął on jeszcze pracy merytorycznej.

Strategicznym jednak jego celem jest powołanie Sejmowej Komisji Surowców i Energii, która miałaby dużo większe możliwości i uprawnienia do formułowania zasad polityki surowcowej państwa. O tym, że ciało takie jest potrzebne wskazują nie tylko zawirowania związane z gazem łupkowym, aferą korupcyjną w przyznawaniu koncesji, ale też kłopoty podatkowe KGHM oraz zagranicznych inwestycji miedziowego giganta.

Nasza polityka pozyskiwania surowców w kraju i za granicą wymaga też bardzie jednolitej koordynacji, której obecnie nikt nie prowadzi. Ilustracją tego stanu rzeczy jest przepadek blisko dwudziestu lat pracy polskich geologów w Mongolii, którzy udokumentowali tam szereg cennych złóż. Jest to w tej chwili największy światowy poligon pod względem inwestycji górniczych na świecie. Tymczasem polskie MSZ uznało, że nasz kraj nie ma tam żadnych interesów i zlikwidowało swoją ambasadę w Ułan Bator. Pod tym względem Mongołowie okazali się bardziej dalekowzroczni i swojej placówki dyplomatycznej w Warszawie nie zlikwidowali.

Wiele do zrobienia
Liczne kopaliny, które występują na terenie naszego kraju są eksploatowane na zasadzie koncesji. Przyznaje się je podmiotom, które spełniają pod tym względem wymagania formalne. To jednak nie wystarcza. Przykładem mogą być trudności w budowie autostrad, które miały być ukończone na Euro 2012. Nie ma zgody na budowę dróg szybkiego ruchu przede wszystkim na Dolnym Śląsku. Jest to związane z występowaniem i zaopatrzeniem budowanych autostrad i dróg szybkiego ruchu we wszelkiego rodzaju kruszywa, których zasoby w 70 procentach tutaj się właśnie znajdują. Jedną z trudności jest brak na Dolnym Śląsku dróg, którymi kruszywa te mogłyby być dowiezione do reszty kraju. Inaczej mówiąc brakuje dróg, aby nimi wywieźć kruszywa niezbędne do ich budowy...

Tego rodzaj problemów jest więcej. Powstaje pytanie dlaczego KGHM inwestuje miliardy dolarów za granicą, kiedy np. wielomiliardowej wartości złoża niklu zalegające na powierzchni w miejscowości Szklary ma tuż pod ręką? Zgadzając się, na brak funduszy z budżetu na powołanie Państwowej Służby Geologicznej trudno zrozumieć, dlaczego ustawowo przewidzianych geologów powiatowych nie ma nawet połowa tych struktur administracyjnych. O braku powszechnej elementarnej edukacji surowcowej całego społeczeństwa nawet już nie wspomnę.

Na zakończenie podam anegdotę związaną z budową autostrady A -1. Kiedy zapytałem jednego z jej dyrektorów skąd sprowadza kruszywa do jej budowy odpowiedział, że ze Szkocji i Szwecji, bo polskie kruszywa są za drogie! Rzeczywistość jak można się domyślać jest dokładnie odwrotna. Trzeba w jakiś sposób nad tym wszystkim zapanować. Jest to właśnie zadanie dla polityki surowcowej, która powinna zapobiegać podobnym wynaturzeniom.

Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.