W północnej części naszego kraju w bagnistych pradolinach wielkich rzek zalegają największe złoża torfu. Ogółem torfowiska zajmują ok. 1,2 miliona hektarów, czyli 4,2 procenta powierzchni kraju. Ilość torfowisk dochodzi do ok. 50 tysięcy. Zawierają one ponad 17 miliardów ton torfu. Pod tym względem jesteśmy jednym z największych posiadaczy tego surowca w Europie.
Potęgą pod tym względem jest Finlandia, gdzie torfowiska zajmują 19 procent powierzchni kraju. Tuż za nią jest Irlandia – 17 procent. Potem już w niewielkim tylko stopniu wyprzedza nas Wielka Brytania (10 procent), Szwecja (7,5 procent) oraz Niemcy (4,8 procenta). Są to jednak porównania względne. W Rosji torfowiska zajmują ok. 2 miliony kilometrów kwadratowych, w Kanadzie ok. 1,1 milion km2, a w USA już tylko ok. 600 tysięcy kilometrów kwadratowych. Pod wieloma względami uważa się je za naturalne rezerwuary wilgoci, szczególnej roślinności oraz specyficznej tylko dla nich fauny i flory. Na ogół objęte są one specjalnymi prawami o ich ochronie i eksploatacji przy zachowaniu wszystkich walorów przyrodniczych.
Po drugiej wojnie światowej, kiedy coraz bardziej technika grzewcza stawała się dostępna również na najbardziej zapadłych miejscach, zaniechano tego rodzaju pozyskiwania opału. Jednocześnie jednak prowadzono intensywne prace naukowe nad właściwościami i pochodzeniem tego roślinnego surowca. Obecnie wykorzystywany jest przede wszystkim do celów ogrodniczych i rolniczych. Stanowi on zwykle podstawowy składnik mieszaniny mineralnej mającej poprawić jakość gleby. W połowie lat pięćdziesiątych minionego wieku powszechnie wprowadzono system frezowy eksploatacji przy pomocy maszyn zdejmujących kolejno cienkie jego warstwy przypowierzchniowe o grubości np. ok. 2 cm. Ma on tę zaletę, że podczas dobrej pogody torf ten szybka schnie i może być natychmiast pakowany do celów handlowych. System ten nie wyeliminował jednak całkowicie stosownych dotąd narzędzi i koparek specjalnie przystosowanych do wybierania torfu np. nadal dla celów opałowych w Szwecji.
Jego wybitnym poprzednikiem w tej dziedzinie wiedzy był pierwszy rektor Uniwersytetu i Politechniki Wrocławskiej prof. Stanisław Kulczyński. Przed wojną rektor Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie. Po prof. Topie we Wrocławiu pozostały już tylko wspomnienia. Zabrakło naśladowców. Jego macierzysta uczelnia też nie jest już torfem zainteresowana. Jej dorobek pod każdym względem przejął Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu. Opracowana tam monografia jest w tej chwili najpełniejszym podsumowaniem krajowej wiedzy na ten temat. Będąc jeszcze przy leczniczych właściwościach torfu trzeba wspomnieć, że od dawien dawna jest on stosowany w polskiej balneologii. Przede wszystkim jego specjalna odmiana wykorzystywana jest w wielu uzdrowiskach do kąpieli borowinowych lecząc choroby reumatyczne, choroby ruchu itp. W dawnym ZSRR, a obecnie w Rosji preparaty z torfu używa się do leczenia chorób kobiecych, chorób skórnych i gruźlicy. Zwiększają on odporność na działanie wszelkiego rodzaju trucizn.
Obserwując złoża surowców energetycznych zauważono ich następującą po sobie skalę uwęglenia w zależności od wielu różnych czynników. Jednym z nich jest czas. W tym szeregu kolejnych przeobrażeń torf stanowi najniższy etap powstawania węgli kopalnych. Powstaje on współcześnie i niejako na „naszych oczach”. Nagromadzone obumarłych wilgotnym środowisku, przy ograniczonym dostępie powietrza masy obumarłych roślin ulegają przeobrażeniu w torf. Duże znaczenie ma też klimat i towarzyszące mu czynniki takie, jak opady, ruch i jakość wody oraz temperatura powietrza i gleby, a także rzeźba terenu. Skomplikowany proces powstawania torfów wiąże się też z zarastaniem bagiennym zbiorników wodnych i zabagnieniem nawet suchych kiedyś gruntów. Roczny przyrost masy torfowej dochodzi do 15 milimetrów, średnia jednak wynosi tylko ok. 1 milimetra. Zasadnicze złoża torfu powstawały w okresie ostatnich dziesięciu tysięcy lat.
Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
