Górnicy kopalni Radzionków otrzymali wypłatę o jedną piątą niższą niż poprzednia. Na wieść o tym zmusili do ucieczki kasjerów kopalnianych i przejęli z zakładowej kasy 20 tys. marek. Mimo obecności żandarmów, poturbowali też kierowników ruchu i nadsztygarów. Spokój zaprowadziły dopiero oddziały wojska przybyłe z Bytomia i Królewskiej Huty.
Ta sytuacja rzeczywiście miała miejsce. Wydarzyła się 14 lutego 1880 r. w Radzionkowie, a kopalnia nosiła wówczas nazwę Radzionkaugrube.
„Przyszło do poważnych, pożałowania godnych wykroczeń ze strony robotników górniczych. Gdy się ściemniło, wybuchł rozruch w gospodzie, przy czym rozbijano okna i meble gospody oraz sponiewierano kilku urzędników. Aby stłumić rozruch, sprowadzono siłę zbrojną z komendantury bytomskiej i oddział huzarów z Królewskiej Huty. Wkrótce też przywrócono spokój i aresztowano kilka osób. Sprawa odbiła się echem aż w Berlinie. Minister spraw wewnętrznych Rzeszy pisał do cesarza: „Z żalem muszę meldować, że wczoraj po południu podczas wypłaty w kopalni Radzionków koło Szarleja zbuntowało się kilkuset robotników, zaatakowało czynnie i znieważyło urzędników oraz żandarmów, zrabowało z kasy cechowej sumę 20 tys. marek i zdemolowało budynek cechu” – cytuje fragmenty kronik Jarosław Wroński, historyk i pracownik radzionkowskiego magistratu, jeden z autorów książki zatytułowanej „Szkice z dziejów Rojcy”.
Nie płacił świętopietrza
Ze źródeł historycznych dowiadujemy się, że w 1326 r. rezydował w Radzionkowie proboszcz imieniem Henryk, o którym mówiono, że nigdy nie płacił Stolicy Apostolskiej należnych podatków. Powód? Jedni twierdzą, że parafia była biedna i parafian nie było stać na zebranie odpowiedniej sumy. Inni, że mieszkańcy sami ufundowali świątynię, więc zostali z daniny zwolnieni. Jakby nie było, Radzionków rozrastał się głównie dzięki górnictwu. Był miejscem wyjątkowym, bo oprócz złóż rud srebra, ołowiu i cynku ziemia kryła jeszcze pokłady węgla kamiennego.
– Można powiedzieć, że przez setki lat do Radzionkowa ściągali ludzie, którym marzyła się praca przy wydobyciu i dzięki nim Radzionków rozrastał się, rozbudowywał – wskazuje Jarosław Wroński.
Nie ma w tych słowach żadnej przesady, bowiem już w XII w. wydobywano w okolicy rudy srebrno-ołowiowe, natomiast od XVIII w. rozpoczęto eksploatację galmanu. Osiągnęła ona spore rozmiary. Kroniki wspominają, że w 1840 r. istniało na tym terenie aż 16 czynnych kopalń. Kilka lat temu z inicjatywy gminy przystąpiono do restrukturyzacji wznoszącej się nad miastem Księżej Góry. Jest to najwyższe wzniesienie tzw. Garbu Tarnogórskiego, liczące 357 m wysokości. „Księżówka” hałdą nigdy nie była, lecz mimo to stanowi istotny element górniczej historii gminy. Dwieście lat temu, właśnie w tym miejscu, działała większość ze wspomnianych kopalń rud srebronośnych. Pozostawiły po sobie ślady w postaci jam i płytkich zagłębień. W latach 1871-1877 budowano w mieście kopalnię węgla kamiennego. Powstała na polach należących do rodziny Buchacz, a inwestorem była rodzina Donnersmarcków. Kopalnia posiadała sześć poziomów: 180 m, 220 m, 300 m, 400 m, 440 m, 630 m i niezwykle burzliwą historię. Przed II wojną światową przylegała do granicy z Niemcami. Pod ziemią wyrobiska spotykały się z wyrobiskami kopalni Bytom, należącej wówczas do Rzeszy. Stare podania mówią, że rozdzielały je kraty. Najstarszy szyb kopalni o nazwie Wit Stwosz, wydobywczo-zjazdowo-wdechowy, zgłębiony został w 1872 r. do poziomu 220 m. Wyposażony był w maszynę parową bębnową i klatki jednopiętrowe. Pogłębiono go i przebudowano w 1954 r. do poziomu 400 m.
Wszechobecny cydr
Ale Radzionków nie tylko górnictwem stał. Słynął bowiem również z produkcji cydru. Ten orzeźwiający napój alkoholowy, stworzony na bazie soku z dojrzałych jabłek, znany zwłaszcza na zachodzie Europy, cieszył się szczególną popularnością. Z kronik dowiadujemy się, że w Radzionkowie i okolicach produkowano co najmniej 8 milionów litrów cydru rocznie! Jakby tego było mało, trunek sprowadzano jeszcze z Jeleniej Góry i Legnicy.
– Wszystko zaczęło się od wojny francusko-pruskiej z lat 1870-1871. Mieszkańcy Radzionkowa służący w armii pruskiej, będąc na francuskich terenach, tak rozsmakowali się w miejscowych jabłecznikach, że po skończonej służbie przywieźli do domu obyczaj produkcji i picia tego lekkiego trunku – tłumaczy Jarosław Wroński.
A warunki do produkcji różnych owocowych alkoholi były dobre. Pola uprawne i sady powstawały w Radzionkowie jak przysłowiowe grzyby po deszczu. Wszystkiego nie dało się zjeść, a wyrzucić było szkoda, więc produkcją, niejako uboczną, stał się alkohol. I to właśnie owym cydrem dawni górnicy krzepili najczęściej swoje dusze po szychcie. Musieli krzepić je naprawdę porządnie, bowiem z początkiem XX w. lokalne władze zarządziły zamykanie szynków najpóźniej o godz. 16.00 w dniach wypłat w hutach i kopalniach. Wprowadzono ponadto nocną prohibicję. Co ciekawe, pilnowały tego m.in. „bractwa trzeźwości”. Jednak ich członkowie nie dostrzegali niczego zdrożnego w raczeniu się owym cydrem.
Miał też Radzionków dostęp do morza. Żart? Skądże znowu. Wiązało się to z powstaniem Ligi Morskiej i Rzecznej – polskiej organizacji społecznej założonej w 1924 r., a stawiającej sobie za cel propagowanie wiedzy o morzu i statkach wśród polskiego społeczeństwa. W 1930 r. jej nazwę zmieniono na Liga Morska i Kolonialna. Oddziały Ligi działały w wielu miastach kraju. W samym Radzionkowie z inicjatywy naczelnika gminy, Jerzego Ziętka, otwarto trzy. Jedno miejskie, drugie przy kopalni Radzionków, a trzecie przy Hucie Łazarz. Po morzach i oceanach pływał zaś drobnicowiec m/s Radzionków o długości 124 m i szerokości 17 m, rozwijający prędkość 16 węzłów.
– To, że taki statek był, wszyscy wiemy, ale niewiele brakowało, by nazwę „Radzionków” nosił również… czołg – zwraca uwagę Jarosław Wroński.
– Otóż przed samym wybuchem II wojny światowej, latem 1939 r., Jerzy Ziętek wpadł na pomysł, by mieszkańcy ufundowali polskiemu wojsku czołg i nazwali go „Radzionków”. Kto wie, być może gdyby wojna wybuchła kilka miesięcy później, taki pojazd pojawiłby się na polu walki – wspomina radzionkowski historyk.
– Za to w kampanii wrześniowej na pewno wzięły udział trzy ciężkie karabiny maszynowe ufundowane wraz z końmi i niezbędnym oporządzeniem przez pracowników zakładów przemysłowych należących do koncernu Henckel von Donnersmarcków, a więc kopalni „Radzionków”, Zakładów Chemicznych w Czarnej Hucie i wapienników w Nakle – dodaje.
– Uroczystość przekazania broni odbyła się na stadionie w Rojcy przy licznym udziale mieszkańców oraz m.in. dowódcy 23 Górnośląskiej Dywizji Piechoty, dyrekcji radzionkowskiej kopalni, przedstawicieli Ministerstwa Przemysłu i Handlu, Marszałka Sejmu Śląskiego oraz władz gminnych i wojewódzkich. Poświęcenia ufundowanych karabinów dokonał w dniu 14 listopada 1937 r. ks. Edward Pawlak, proboszcz parafii w Rojcy – kończy swą opowieść Jarosław Wroński.
Jarosław Wroński – historyk, ukończył historię na Uniwersytecie Śląskim oraz studia podyplomowe z zakresu public relations na GWSH w Katowicach. Autor i współautor wielu publikacji dotyczących Radzionkowa, m.in. „Dziejów Radzionkowa”, „Radzionkowskich pocztówek” oraz opracowania o małej architekturze sakralnej Radzionkowa i Rojcy. Prywatnie posiada kolekcję czapek polskich i zagranicznych służb mundurowych.
Jeśli chcesz mieć dostęp do artykułów z Trybuny Górniczej, w dniu ukazania się tygodnika, zamów elektroniczną prenumeratę PREMIUM. Szczegóły: nettg.pl/premium. Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
