Żelazna dama źle się kojarzy górnikom. Nikt nie chce pójść śladem Margaret Thatcher

Nikomu jeszcze nie udało się przeprowadzić restrukturyzacji górnictwa zupełnie bezboleśnie. Zwykle temu procesowi towarzyszyły protesty, niepokoje społeczne i niepewność jutra. Mamy jednak niepowtarzalną szansę, aby przyjrzeć się, jak przez to wszystko przeszli Niemcy, Hiszpanie czy Brytyjczycy, i wyciągnąć pomocne wnioski. Główny Instytut Górnictwa był 2 czerwca organizatorem debaty poświęconej europejskim doświadczeniom w transformacji górnictwa. Wspomniano m.in. politykę „Żelaznej Damy” Margaret Thatcher i trwający ponad pół wieku proces odchodzenia od węgla w kraju naszych zachodnich sąsiadów.

– W 1914 r. wydobywaliśmy w Wielkiej Brytanii ok. 300 mln ton węgla, który był wtedy potrzebny statkom. Po II wojnie światowej przemysł wydobywczy węgla kamiennego znacjonalizowano. Powołano Krajowy Zarząd Węgla. Wówczas jednak wydajność kopalń malała. Eksploatacja węgla stawała się coraz mniej opłacalna, łatwo dostępne pokłady zostały wyczerpane, a węgiel sprowadzany był tańszy. Spadało również zapotrzebowanie na ten surowiec – mówił Brian Rickets z Wielkiej Brytanii, przedstawiciel Stowarzyszenia Euracoal.

Fejki i półprawdy

– Z pewnością nie była to dobra droga do restrukturyzacji branży. Efekty tej polityki dają o sobie znać do dziś. Nie istniały żadne plany, co zrobić z ogromną rzeszą ludzi zwolnionych z pracy. Dlatego proces odchodzenia od górnictwa trzeba dobrze przygotować i otwarcie informować o tym społeczeństwo, w przeciwnym razie pojawiają się fejki i półprawdy – mówił Brian Rickets.

W Niemczech precyzyjnie zaplanowano węglową rewolucję. Już od lat 60. XX w. zatrudnienie w tej branży przemysłu miało charakter socjalny. Nasi zachodni sąsiedzi krok po kroku, zgodnie z nakreślonym planem, zamykali kolejne kopalnie, organizując wcześniej reorientację zawodową poprzedzającą redukcję etatów. W końcu zdecydowano się przyspieszyć proces odejścia od węgla kamiennego i zamknąć go w 2018 r. Mówił o tym Philipp Schollmeyer, również przedstawiciel Euracoal.

Niemcy jednak nie poradzili sobie do końca z rewitalizacją terenów pogórniczych. Wiele samorządów ma ambicje pozostawienia pomników starego przemysłu w postaci infrastruktury powierzchniowej kopalń, w tym wież szybowych. Często są to spore wydatki, których udźwignięcie nie jest wcale proste. Nie wszędzie też pojawiły się nowe biznesy związane np. z OZE, jak oczekiwano. Brakuje specjalistów do pracy przy nowych technologiach.

– Nasza energetyka od węgla całkowicie nie odeszła. Wciąż wydobywamy węgiel brunatny. Są jednak plany szybszego odejścia od tego paliwa, niż zakładano jeszcze niedawno temu – tłumaczył Philipp Schollmeyer.

Niemcy chcą odejść od węgla już w 2030 r. Choć może im się to nie udać. Czesi założyli już 2033 r. jako ten ostatni. W 2026 r. kończy się wydobycie węgla kamiennego, w następnej kolejności brunatnego. O ile spółka OKD ma bardzo precyzyjne plany zarówno w sferze redukcji zatrudnienia, jak i restrukturyzacji terenów pogórniczych, to niestety nadal nie wiadomo nic o tym, co najważniejsze – mianowicie, czym wypełniona zostanie pustka po energetyce węglowej. Czesi potrzebują kolejnej elektrowni atomowej, a jak zauważył kolejny uczestnik debaty – Vladimir Budinsky, były prezes Euracoal, dyskusje na temat jej wybudowania trwają już 11 lat i do niczego nie doprowadziły. Poza tym wiele terenów poprzemysłowych stoi odłogiem. Brakuje odważnych inwestorów. Na panewce spaliły także pomysły ulokowania magazynów energii w szybach po byłej kopalni węgla kamiennego.

Hiszpański blackout

Zasoby węgla kamiennego w Hiszpanii skoncentrowane były na dwóch głównych obszarach, tj. w zagłębiu Asturias-León na północy oraz w zagłębiu Ciudad de Badajoz Real w południowo-środkowej części kraju. Hiszpański przemysł węglowy zatrudniał w latach 60. ponad 100 000 górników, ale jego dominacja energetyczna została osłabiona przez tani import. Hiszpanie długo planowali odejście od węgla. Skończyło się na kompromisie ze stroną społeczną dekadę temu. Objął on możliwość wcześniejszego przechodzenia na emeryturę dla górników powyżej 48. roku życia, programy przekwalifikowania w kierunku zatrudnienia w ramach zielonych miejsc pracy oraz rekultywację środowiska. Energetykę oparto na OZE i atomie.

– Cóż z tego, skoro ośrodki, które przed laty węglem stały, dziś się wyludniają. Młodzi wyjeżdżają na masową skalę i osiedlają się w innych regionach kraju – opowiadał Pedro Riesgo Fernandez.

Hiszpański rząd rozpocznie wycofywanie kraju z energetyki jądrowej w 2027 r. Szkopuł jednak w tym, że wycofywanie w krótkim czasie elektrowni węglowych i jądrowych może zagrozić bezpieczeństwu dostaw. Hiszpania, co prawda, szybko zmierza w kierunku zielonej energii i ma ku temu warunki, ale na razie skończyło się poważnym blackoutem. O czym zresztą nie omieszkał przypomnieć Pedro Riesgo Fernandez.

Leszek Pietraszek, wicemarszałek województwa śląskiego, wskazał z kolei, że polskie odchodzenie od węgla potrwa do 2049 r. zgodnie z umową społeczną. Przyznał, że Śląsk już się pod tym względem zmienia.

– Śląsk radzi sobie całkiem nieźle. Na terenach pogórniczych pojawiają się nowi inwestorzy. Pod tym względem istnieje w regionie duży potencjał – wspomniał wicemarszałek.

Najistotniejsze jest jednak to, aby dla poszczególnych zakładów górniczych przygotować konkretne plany przeobrażeń jeszcze przed ich ostateczną likwidacją. Co się zaś tyczy luki w energetyce, która może dać znać o sobie już – jak twierdzą niektórzy eksperci – w drugiej połowie lat trzydziestych, to bez zdecydowanych działań związanych z budową pierwszej polskiej elektrowni atomowej, zjawisko blackoutu, którego doświadczyli Hiszpanie, dotknąć nas może ze zdwojoną siłą.

Na drastyczne rozwiązania zdobyła się w pierwszej połowie lat 80. ub. stulecia premier Margaret Thatcher, która ogłosiła plany zamknięcia 20 kolejnych kopalń oraz zwolnienia 20 tys. górników. W efekcie związki zawodowe proklamowały strajk, który trwał niemal cały rok od 5 marca 1984 r. do 3 marca 1985 r. Miał, jak się okazało, decydujące znaczenie dla osłabienia ruchu związkowego w Wielkiej Brytanii. Zakończył się przegraną Narodowego Związku Zawodowego Górników. Dochodziło do aktów przemocy, setki osób odniosły obrażenia w walkach górników z siłami policji podczas brutalnego dławienia pikiet i manifestacji. Towarzyszyła temu często kampania oszczerstw przeciw górnikom.

Jeśli chcesz mieć dostęp do artykułów z Trybuny Górniczej, w dniu ukazania się tygodnika, zamów elektroniczną prenumeratę PREMIUM. Szczegóły: nettg.pl/premium. Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.