Problematyka zawodnienia powierzchni terenu, w tym powstawania zalewisk, to przedmiot systematycznych badań prowadzonych w Głównym Instytucie Górnictwa – Państwowym Instytucie Badawczym od prawie 40 lat. Analizy te obejmują zarówno okres aktywnej eksploatacji górniczej, jak i etapy likwidacji kopalń oraz rekultywacji terenów pogórniczych. Szczególne znaczenie zyskały w ostatnich latach, w kontekście transformacji energetycznej oraz konieczności ponownego zagospodarowania zdegradowanych obszarów przemysłowych.
W odpowiedzi na te wyzwania GIG-PIB rozwija przestrzenną bazę danych dotyczącą zbiorników wodnych i zawodnienia powierzchni terenu w granicach Górnośląskiego Zagłębia Węglowego. Przedsięwzięcie to, realizowane w ramach działalności statutowej Instytutu, obejmuje dokumentowanie i inwentaryzację zbiorników wodnych. Celem jest także wyznaczenie obszarów szczególnie podatnych na zawodnienie, w tym rejonów podtopień oraz tzw. obszarów potencjalnie bezodpływowych (OPB), gdzie może gromadzić się woda opadowa i powierzchniowa.
- Na koniec 2024 roku baza zawierała informacje o 1319 zbiornikach wodnych o łącznej powierzchni blisko 2280 hektarów. Udokumentowano również 901 obszarów podtopień (ponad 1150 ha) oraz wyznaczono 1874 OPB (ponad 4180 ha). Dane te gromadzone są w podziale na jednostki administracyjne, zintegrowane z systemami informacji przestrzennej (GIS) i sukcesywnie udostępniane w portalu dane.gov.pl - informuje dr Sylwia Jarosławska-Sobór, rzecznik prasowy instytutu.
Prace objęły dziewięć powiatów lub ich części – w tym Katowice, Sosnowiec, Bytom, Chorzów, Gliwice, Rybnik, Jastrzębie-Zdrój oraz powiaty gliwicki i pszczyński. Największą liczbę zbiorników zinwentaryzowano dotychczas w powiecie pszczyńskim (334 o łącznej powierzchni 430,5 ha), Jastrzębiu-Zdroju (322, o łącznej powierzchni 114,9 ha) i Rybniku (225,o łącznej powierzchni 668,5 ha,). Pod względem powierzchni zawodnionej wyróżniają się obecnie powiat gliwicki (około 612 ha) oraz pszczyński (około 430 ha).
- Zgromadzone dane umożliwiają klasyfikację zbiorników według genezy i rozmiaru. Dominują akweny zaliczane do typu B01, takie jak np. stawy rybne oraz zbiorniki utworzone w dawnych wyrobiskach odkrywkowych lub w wyniku spiętrzenia wód w ciekach powierzchniowych. W tej kategorii ujęto 743 zbiorniki o łącznej powierzchni około 1265 ha. Znaczący udział mają również zalewiska powstałe w nieckach obniżeniowych wywołanych podziemną eksploatacją górniczą (typ A02, 375 obiektów, 970 ha) - wylicza dr Sylwia Jarosławska-Sobór.
Z analizy rozmieszczenia zbiorników wodnych wynika, że przeważająca ich część znajduje się w dorzeczu Odry – zarówno pod względem liczby obiektów, jak i łącznej powierzchni lustra wody. W tym obszarze zlokalizowanych jest około 59 proc. wszystkich zbiorników ujętych w bazie, co odpowiada za około 70 proc. całkowitej powierzchni zawodnionej. Pozostałe zbiorniki należą do dorzecza Wisły.
Jak zapewnia GIG-PIB, prowadzenie i aktualizacja bazy danych stanowi ważny element długofalowej strategii w zakresie monitorowania skutków działalności górniczej, w tym likwidacji kopalń, ochrony powierzchni terenu i wsparcia procesów planowania przestrzennego.
- W kolejnych latach przewidywane jest rozszerzenie zakresu prac na kolejne obszary GZW oraz bieżące aktualizowanie informacji w miarę postępujących zmian środowiskowych. Zebrane informacje mogą wspierać działania samorządów, planistów, służb środowiskowych i hydrologicznych oraz instytucji odpowiedzialnych za bezpieczeństwo i rozwój regionów poprzemysłowych - podkreśla dr Sylwia Jarosławska-Sobór.
Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
