Orzegów od początku swej historii stał górnictwem. Pierwszą kopalnią węgla kamiennego w tym rejonie była König David. Stare kroniki wspominają, że w 1790 r. zwiedzał ją sam Johann Wolfgang von Goethe. Z kolei kopalnię Orzegów wybudował w 1829 r. Karol Godula. W 1844 r. została wchłonięta przez sąsiednią o nazwie Paulus. Po wojnie prężnie działała kopalnia Karol. I to właśnie w niej swą pracę rozpoczął Józef Schopa, kolekcjoner pamiątek i niestrudzony propagator wszystkiego, co związane było i jest z tą rudzką dzielnicą.
Lata swego rozkwitu Orzegów zawdzięcza Maksymilianowi Chrobokowi, dyrektorowi kopalni. Był to przełom lat 50. i 60. XX w. Dzielnica w ciągu paru lat radykalnie zmieniła swe oblicze. Na hałdach i nieużytkach powstały: amfiteatr, muszla koncertowa, nowe boiska i urządzenia rekreacyjne, a w miejscu dzikiego stawu – kąpielisko. Zbudowano również lodowisko, a następnie halę sportową. Po likwidacji kopalni wszystko podupadło. Miejscowa społeczność bardzo mocno to odczuła. I m.in. dlatego w 2007 r. zapadła decyzja o powołaniu do życia Towarzystwa Miłośników Orzegowa. Jego założyciele wystąpili do władz miasta z konkretnymi inicjatywami rewitalizacji dzielnicy. Wiele z nich zrealizowano. Wzięto pod uwagę doświadczenia samorządów niemieckich i holenderskich. Udało się m.in. odremontować stare osiedla robotnicze. Odnowiono ponadto słynną na całą okolicę Burloch Arenę, ulubione miejsce rolkarzy. Odrodził się również miejscowy sport. W 2009 r. zespół zapaśników Slavii zdobył mistrzostwo Polski. Dwukrotnie z rzędu po indywidualny tytuł mistrza kraju w tej dyscyplinie sięgnął orzegowianin Adrian Hajduk. W dzielnicy działa nawet drużyna futbolu amerykańskiego i łucznicy.
Żeby było ciekawiej, I Zjazd Orzegowian odbył się w 2008 r. w… Leverkusen, w Niemczech. Po stanie wojennym spora liczba mieszkańców dzielnicy wyjechała na stałe właśnie do Niemiec i stąd ten swoisty paradoks. W zjeździe uczestniczyło ponad dwieście osób z czterdziestu niemieckich miast. Organizatorem akcji był oczywiście Józef Schopa. Choć Rudę Śląską i Leverkusen dzieli ponad 1000 km, Orzegów wciąż jest mu bliski. Chętnie wraca wspomnieniami do dawnych lat. Pierwszą pracę dostał w latach 60. zeszłego stulecia w kopalni Karol, przemianowanej późnej na Szombierki. Zaczynał wówczas jako ślusarz. W latach 70. był zatrudniony w charakterze sztygara w Halembie.
– W samym Orzegowie odzew na powstanie TMO był ogromny. Ludzie kochają historię, a ona ich jednoczy. Dzielili się więc swoimi pamiątkami, przynosili rodzinne zdjęcia sprzed wielu lat. Wydaliśmy dzięki temu album i kalendarz o historii dzielnicy. Realizacja tych inicjatyw była możliwa m.in. dzięki cegiełkom, które rozprowadzaliśmy wśród miłośników Orzegowa w Niemczech. W ten sposób udało się sfinansować tablicę upamiętniającą działający przed laty Dom Kultury, gdzie pod okiem Ryszarda Panica, a później Edwarda Huloka, wychowało się kilka pokoleń akordeonistów i działał wspaniały chór – opowiada Józef Schopa, któremu w 2017 r. przyznano zaszczytny tytuł Ambasadora Orzegowa w Niemczech.
Jest też w Orzegowie miejsce wyjątkowe – stary cmentarz. Każda mogiła ma tu swoją historię wartą poznania i odkrycia. Pomniki poległych w wypadkach górników, groby ludzi zasłużonych dla dzielnicy, mogiły powstańców oraz zwykłych mieszkańców przypominają o burzliwej historii tej ziemi. Jednym z ciekawszych obiektów na jego terenie jest Mauzoleum Górników, powstałe w 1898 r. Składa się z postumentu, krzyża i baldachimu wspartego na kolumnach. Warto odwiedzić miejsce spoczynku Adama Huloka – założyciela chóru parafialnego, zamordowanego przez bojówki niemieckie w czerwcu 1920 r. Feliksa Wyleżoła, czy też Konstantego Latki, powstańca z 1863 r., pierwszego bibliotekarza oraz propagatora literatury polskiej w Orzegowie, i wielu innych zasłużonych dla Orzegowa mieszkańców, którzy dali początek znanym do dziś rodom – Owczarków, Gajowskich, Konderlów, Albercioków, Chęcioków czy Podeszwów. Orzegowski cmentarz popadłby z pewnością w kompletną ruinę, gdyby nie kilkunastu mieszkańców dzielnicy, którzy przed laty jako pierwsi stanęli w szeregi Towarzystwa Miłośników Orzegowa. Jest wśród nich wielu emerytowanych górników. To oni urządzali kwesty na potrzeby renowacji pomników i utrzymanie porządku wokół grobów.
– Za każdy pomysł, każdą inicjatywę serdecznie wszystkim dziękuję. A co dalej ze mną? Cóż, pora odchodzić na zasłużoną emeryturę, pałeczkę dalszej działalności przekazuję młodszym, wierzę, że podołają tej pracy społecznej, którą rozpoczęliśmy – mówił z nadzieją Józef Schopa.
W ostatni majowy piątek spotkaliśmy go w Zabrzu. Okazja była nie byle jaka, bowiem dokładnie 55 lat temu uczniowie Technikum Mechanicznego w Zabrzu, kuźni kadr dla przemysłu górniczego i hutniczego Śląska, podeszli do egzaminu dojrzałości. Teraz, pod wodzą Józefa Schopy, zjechali z różnych stron Polski, a także z Niemiec, aby spotkać się raz jeszcze w swoim gronie i świętować ten wspaniały jubileusz. Śmiechu było co niemiara. Z ciekawości zapytaliśmy jubilatów o tematy maturalne.
– Z polskiego na pewno było coś z romantyzmu, a z matematyki równania, na mur beton. Wszyscy zdali, a po maturze były wakacje, najdłuższe w życiu. Niektórzy poszli na jesień do pracy, inni zdawali najczęściej na Politechnikę Śląską – wspominała Teresa Migodzińska.
Swych dawnych wychowanków zaszczyciła obecnością Halina Paprotna, wychowawczyni V C. Jeszcze zanim towarzystwo zasiadło wspólnie do stołu, przypomniała sobie zabawne sytuacje, których bohaterami byli jej wychowankowie.
– Jeden z chłopaków, do dziś pamiętam, przyniósł raz do szkoły zwolnienie lekarskie od ginekologa. Ależ się wtedy uśmiałam. A inny, z tego co wiem, zaspał na maturę. Na szczęście udało się go obudzić i ktoś uprzejmy dowiózł go przed szkołę na motocyklu. Dyrektor celowo ociągał się z otwarciem koperty z zadaniami, a ja denerwowałam się jak nie wiem co. Wszyscy odetchnęliśmy, gdy stanął w końcu na progu sali, i wtedy rozpoczął się egzamin – wspominała 87-letnia dziś nauczycielka.
Jej zdaniem dawniej, choć matury w Polsce były na zdecydowanie wyższym poziomie, to uczniom można było pomóc.
– Rodzice przygotowywali na zapleczu szkoły kanapki, do których wkładało się gotowe wyniki zadań – mówiła.
– A ja nie zapomnę naszego dyrektora. Sprawdzał tarcze przy wejściu do szkoły, a jak grał mecz Górnik Zabrze, to kontrolował również nasze fryzury. Jeśli włosy były za długie, wysyłał do fryzjera, dokładnie tak było – opowiadał Józef Schopa.
– W zasadzie to wszystkie moje cztery klasy, w których byłam wychowawczynią, spotykają się regularnie. Ale do V C mam wyjątkowy sentyment, i do Józka, bo to on zawsze był takim klasowym wodzirejem i do dziś mu to zostało – śmiała się Halina Paprotna.
– A ja cieszę się, że panią Halinę zastajemy w tak dobrym zdrowiu, bo przecież nam samym siedemdziesiątka stuknęła już cztery lata temu – przyznał Józef.
Spotkania po latach mają to do siebie, że bywają krótkie, a na kolejne trzeba długo czekać. Dla maturzystów z V C jedno jest wszak pewne – za pięć lat znowu spotkają się w swym dawnym szkolnym mieście. Obecność ma być obowiązkowa, tak jak na maturze, i bez spóźnień!
Jeśli chcesz mieć dostęp do artykułów z Trybuny Górniczej, w dniu ukazania się tygodnika, zamów elektroniczną prenumeratę PREMIUM. Szczegóły: nettg.pl/premium. Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
