Dariusz Walerjański, historyk i muzealnik to postać znana nie tylko w Zabrzu, gdzie działa i pracuje w Muzeum Górnictwa Węglowego. Autor wielu publikacji, jeden ze współpomysłodawców Muzeum Górnictwa Węglowego w obecnej formie, a także miłośnik zabytków związanych z kulturą przemysłową w wywiadzie udzielonym portalowi netTG.pl Gospodarka - Ludzie szeroko opowiada o swoich życiowych pasjach.
- Co było pana pierwszą pasją – zabytki kultury żydowskiej czy poprzemysłowej?
- Moją pasją były zawsze zabytki, czyli „to, co z dawnego bytu pochodzi” i ich ratowanie. To był wymiar społeczny, a zarazem zawodowy, ponieważ od wielu lat jestem pracownikiem Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu. Interesuje mnie również dziedzictwo kultury żydowskiej na Górnym Śląsku. To jest temat, o którym przez lata, po 1945 r. w ogóle się nie mówiło. Dziedzictwo industrialne szło z tym w parze, ponieważ społeczność żydowska miała duży udział w budowaniu tego, co dzisiaj należy do dziedzictwa industrialnego. Salomon Isaac z Pszczyny, przysięgły górniczy, jeden z pierwszych przedstawicieli górnośląskiego rodu Plessnerów, żyjący w XVIII w., zasłynął tym, że w trudnych dla Żydów zamieszkałych państwo pruskie czasach, kiedy nie posiadali oni jeszcze praw obywatelskich, na terenie Zabrza, Chorzowa, Rybnika, Czerwionki i innych ościennych miejscowości odnajdywał pokłady węgla i powiadamiał o tym pruskiego władcę. A on w tych miejscach zakładał państwowe kopalnie. Niedawno Isaac doczekał się swojej ulicy w Zabrzu.
- Trudno było przekonać miejskich włodarzy do wcielenia w życie pomysłu turystyki industrialnej?
- Pracując w Muzeum Górnictwa Węglowego miałem i mam na co dzień kontakt nie tylko z dziedzictwem materialnym i niematerialnym związanym z szeroko pojętą cywilizacją techniczną zamkniętą w magazynach muzealnych. Chcąc nie chcąc jeszcze do niedawna otaczały mnie zewsząd duże zakłady przemysłowe, które na skutek restrukturyzacji przemysłu były skazywane za zamknięcie. Nikt nie dostrzegał w nich obiektów o charakterze zabytku, nikt nie widział w nich potencjału turystycznego. Do tego musieliśmy wszyscy dojrzeć, a przede wszystkim zacząć o tym mówić, powołując się na doświadczenie kolegów z Zagłębia Ruhry. Oni jako pierwsi zauważyli, że to dziedzictwo industrialne można chronić poprzez szeroko pojęta turystykę. Spore doświadczenia mieli w tym względzie także Brytyjczycy. Jest takie piękne zdanie, które wypowiedział Abraham Joshua Heschel, że cywilizacja techniczna, to podbój przestrzeni przez człowieka. I o tym geniuszu ludzkim, który widziany jest przez pryzmat maszyn, procesów technicznych, zaczęliśmy wraz z grupą kolegów i koleżanek, głośno mówić. Chodziła nam o ratowanie dziedzictwa przemysłowego. Owszem, przed nami byli inni, ale ich głos jakoś mocno nie wybrzmiewał. Tratowano ich jak szaleńców, którzy mają jakąś tam ideę fix, nie do końca zrozumiałą, no bo co to za pomysł robić z zamkniętej kopalni muzeum? Przecież nikt tam nie przyjdzie. Tymczasem rzeczywistość okazała się zgoła odmienna. Zabytki techniki zaczęły przyciągać ludzi, a z czasem pojawiły się również na światowej liście UNESCO.
- Kiedy pańskim zdaniem pojawiło się zjawisko turystyki industrialnej?
- To jest dobre pytanie. Na pewno takim pierwszym znanym zabytkiem kultury industrialnej była Kopalnia Soli Wieliczka, która od wieków nieprzerwanie pracuje. Zawsze wzbudza zainteresowanie. W 1493 r. odwiedził jej podziemia sam Mikołaj Kopernik i dziś można zaryzykować twierdzenie, że był on jednym z pierwszych turystów industrialnych. Choć wielicka kopalnia od dawna ściąga tłumy zwiedzających, to określenie „turystyka industrialna” pojawiło się stosunkowo niedawno, w pierwszej dekadzie obecnego tysiąclecia. Odnoszę wrażenie, że prekursorami byliśmy właśnie my, inicjatorzy udostępnienia podziemnych wyrobisk dawnych zabrzańskich kopalń zwiedzającym. Zabrze postawiło w swej strategii rozwoju na dziedzictwo przemysłowe, które budowało, a zarazem niszczyło miasto. Dziś ta spuścizna jest udostępniana w formie atrakcji turystycznej.
- Na sukces pomysłu złożyło się jednak kilka elementów. Dominującym było moim zdaniem nasze wejście do Unii Europejskiej i możliwość pozyskania środków na podobne przedsięwzięcia. Zgadza się?
- Zdecydowanie tak. Zabrze dało dobry przykład innym gminom, że można pozyskiwać środki europejskie na tego rodzaju inwestycje i dobrze je zagospodarowywać. Etos pracy jest tu bardzo istotny, bo z nim Śląsk zawsze był silnie związany. Człowiek, maszyna, natura – te trzy słowa znakomicie oddają klimat tej ziemi. Nie ma innego regionu w Polsce, gdzie można by lepiej pokazać kulturę industrialną. I nie bez kozery w 2008 r. w Zabrzu powstało Międzynarodowe Centrum Dokumentacji i Badań nad Dziedzictwem Przemysłowym dla Turystyki podlegające Światowej Organizacji Turystyki, którym miałem okazję kierować.
Jeśli chcesz mieć dostęp do artykułów z Trybuny Górniczej, w dniu ukazania się tygodnika, zamów elektroniczną prenumeratę PREMIUM. Szczegóły: nettg.pl/premium. Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
