Jak kontrolować trzeźwość pracowników? O przepisach dotyczących kontroli trzeźwości pracowników, które obowiązują od 21 lutego 2023 r., oraz o przepisach dotyczących pracy zdalnej i hybrydowej, obowiązujących od 7 kwietnia 2023 r., portal netTG.pl Gospodarka - Ludzie rozmawia z Pawłem Sikorą, radcą prawnym.
- W br. weszły w życie dwie zasadnicze nowelizacje Kodeksu pracy. Przypomnijmy, są to: przepisy dotyczące kontroli trzeźwości pracowników, które obowiązują od 21 lutego 2023 r., oraz przepisy dotyczące pracy zdalnej i hybrydowej, obowiązujące od 7 kwietnia 2023 r. Ta pierwsza wciąż budzi wiele kontrowersji. Jakie nowości przyniosła?
- Zacznę od tego, że w dotychczasowym stanie prawnym brak było podstaw do samodzielnego przeprowadzania przez pracodawcę kontroli pracowników na obecność w ich organizmach alkoholu lub środków działających podobnie do alkoholu. Wynikało to z dwóch okoliczności. Po pierwsze, pracodawca mógł przetwarzać informacje o obecności alkoholu w organizmie pracownika jedynie za zgodą pracownika, jednocześnie brak było przepisu rangi ustawowej, zezwalającego na wykorzystywanie takich danych pracownika bez jego zgody. Drugą okolicznością był fakt, iż badanie stanu trzeźwości pracownika co do zasady przeprowadzał uprawniony organ powołany do ochrony porządku publicznego, czyli policja. Ponadto w polskim systemie prawnym brak było regulacji określającej procedurę badania pracowników na obecność w ich organizmach środków działających podobnie do alkoholu. Powyższe okoliczności powodowały, że pracodawcy tylko w wyjątkowych sytuacjach mieli możliwość przeprowadzania badań kontrolnych pracowników na obecność alkoholu. Podstawą było tu głównie orzecznictwo sądowe. Na marginesie jedynie można wskazać, że orzecznictwo sądów powszechnych dostrzegało problem już wcześniej i formułowało różne poglądy umożliwiające w określonych okolicznościach dokonywania kontroli trzeźwości pracowników. Na przykład Sąd Najwyższy w jednym z wyroków z 2018 r. uznał, że wykonywanie pewnych rodzajów prac może uzasadniać nałożenie na pracownika obowiązku poddania się profilaktycznym badaniom trzeźwości.
- Czy zatem wprowadzenie kontroli trzeźwości stało się teraz obowiązkiem pracodawcy?
- Wprowadzenie kontroli trzeźwości nie jest obowiązkiem pracodawcy, a jego uprawnieniem. Teraz wszędzie, gdzie będę używał sformułowania „kontrola trzeźwości”, będzie to również dotyczyło środka działającego podobnie do alkoholu. A więc nowelizacja zakłada możliwość wprowadzenia prewencyjnej kontroli trzeźwości pracowników, gdy jest to niezbędne dla ochrony określonych dóbr, tj. ochrony życia i zdrowia pracowników, innych osób lub ochrony mienia. I co istotne, choć doboru przyjętych rozwiązań dokonuje pracodawca, nie ma w tym zakresie dowolności. Ustalając zarówno grupę pracowników podlegających kontroli trzeźwości, jak i sposób jej przeprowadzania, pracodawca powinien przede wszystkim mieć na uwadze konieczność spełnienia przesłanki niezbędności zapewnienia ochrony życia i zdrowia pracowników lub innych osób, lub ochrony mienia. Co więcej, pracodawca może przeprowadzać kontrolę trzeźwości pracowników wyłącznie przy użyciu metod niewymagających badania laboratoryjnego. Taki sposób przeprowadzenia badania zapewnia jak najmniejszą ingerencję w dobra osobiste pracownika.
- Rozumiem, że przeprowadzając kontrolę trzeźwości, pracodawca jest zobowiązany posługiwać się urządzeniem posiadającym ważny dokument potwierdzający jego kalibrację lub wzorcowanie?
- Owszem. Jest też zobowiązany przeprowadzać kontrolę trzeźwości w taki sposób, aby nie naruszać godności oraz innych dóbr osobistych pracownika. Ponadto sposób przeprowadzania takich kontroli nie może mieć charakteru dyskryminacyjnego. Z przeprowadzonego badania należy spisać informację o dacie, godzinie i wyniku badania tylko wtedy, jeżeli wynikjest pozytywny, czyli wskazujący na stan po użyciu alkoholu albo stan nietrzeźwości. I taką informację należy przechowywać w aktach osobowych pracownika przez okres jednego roku. Regulacje dotyczące kontroli trzeźwości, pracodawca, jeżeli zdecyduje się na ich wprowadzenie, jest obowiązany ustanowić w układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie pracy albo w obwieszczeniu.
- Na co musi wobec tego wskazać pracodawca, dokonując uregulowania zasad kontroli trzeźwości?
- Przede wszystkim na to, z jakiego rodzaju urządzenia będzie korzystał. Czy ma być to alkomat ustnikowy, czy bezustnikowy, bądź bramka z alkomatem. Ponadto, czy zamierza codziennie przeprowadzać kontrolę wszystkich pracowników, czy jedynie ich części, np. rotacyjnie. Wreszcie na czas przeprowadzania kontroli. Czy będzie jej dokonywał jedynie przed rozpoczęciem przez pracowników wykonywania pracy w danym dniu, czy również w czasie pracy. O wprowadzeniu kontroli trzeźwości ma obowiązek poinformować pracowników z odpowiednim wyprzedzeniem lub przy zawieraniu umowy o pracę.
- Co począć w sytuacji, gdy okaże się, że wynik kontroli trzeźwości jest pozytywny?
- W razie wyniku pozytywnego kontroli, pracownik ma uprawnienie do żądania przeprowadzenia badania stanu trzeźwości przez uprawniony organ, np. policję. Przy czym uprawnienie do żądania przeprowadzenia takiego badania ma także pracodawca. Organ ten może zbadać pracownika w sposób niewymagający badania laboratoryjnego, ale również, w określonych sytuacjach, może zlecić badanie krwi. O wyniku zaś ma obowiązek poinformować pracownika i pracodawcę. Mając na względzie, że pracodawca zatrudniający pracowników może również organizować pracę wykonywaną na innej podstawie niż stosunek pracy, np. umowy-zlecenia lub umowy o współpracę, ustawodawca uznał za słuszne zapewnienie odpowiedniego zastosowania omawianych przepisów również w stosunku do tych osób.
Jeśli chcesz mieć dostęp do artykułów z Trybuny Górniczej, w dniu ukazania się tygodnika, zamów elektroniczną prenumeratę PREMIUM. Szczegóły: nettg.pl/premium. Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
