O kolejnym trzecim prezesie tej firmy, a ówcześnie jej dyrektorem naczelnym Tadeuszu Zastawniku, krążą całkowicie zasłużone legendy. Gdyby żył obchodziłby 100. rocznicę urodzin.
Pamięta się o jego decydującym wkładzie w powstanie tej firmy. Nadał jej generalne założenia, które istnieją do dnia dzisiejszego. Jednak wraz upływem kolejnych lat pamięć ta staje się coraz bardziej odległa, a z tego powodu coraz mniej znana opinii publicznej. Tymczasem okazuje się, że to jego staraniom, odwadze, kompetencjom i wszystkim innym pozytywnym cechom charakteru, firma ta zawdzięcza swoje istnienie.
Klimat tamtych lat
Jakoś nieporęcznie jest dziś wspominać o tym, że KGHM został powołany w 1961 r., dzięki znanemu ze swojego uporu i I sekretarzowi PZPR Władysławowi Gomułce. Pierwotnie nazwa ta oznaczała Kombinat Górniczo-Hutniczy Miedzi w Lubinie. Obecnie jej skrót stanowi rozpoznawalne na całym świecie logo tej firmy.
Kilka lat wcześniej dr Jan Wyżykowski w 1957 r. dokonał wspaniałego odkrycia największego w Europie złoża rud miedzi zalegającego od linii Lubin – Polkowice – Głogów, aż po Wielkopolskę. Gomułka podjął decyzję o jego niezwłocznej eksploatacji. Ponieważ kraj był wtedy bardzo biedny, a złoże zalegało na większych głębokościach, aniżeli uznawanych dotąd za graniczne (400 m), przeciwne temu było całe Biuro Polityczne.
Decydujące wsparcie Gomułka otrzymał od towarzyszy radzieckich, którzy nie mieli jeszcze przygotowanych do eksploatacji własnych złóż rud miedzi. Te zaś niezbędne były do rozbudowy potencjału militarnego ówczesnego ZSRR. Tym bardziej, że Zachód nałożył embargo na dostawy tego metalu do bloku państw socjalistycznych.
Odkryte złoże okazało się niezwykle bogate nie tylko w miedź, ale też we wszystkie pierwiastki jakie znajdują się w Tablicy Mendelejewa. Na ich odzyskiwanie stale nalegał sam Gomułka.
Budowa tak wielkiego przedsięwzięcia w prymitywnych warunkach ówczesnej techniki obfitowała w wiele dramatycznych wydarzeń. Zatopienie kilku drążonych szybów na przysłowiowym włosku postawiło decyzje o kontynuowaniu tego dzieła. Tym razem kierownictwo budowy kopalń stanęło na wysokości zadania i zagwarantowało przełamanie niepowodzeń, co w pełni się powiodło. Szefem tego kierownictwa był Tadeusz Zastawnik.
Pierwsze lata
Tadeusz Zastawnik urodził się 16 marca 1922 r. w Trzebini pow. Chrzanów. Naukę pobierał w Liceum Budowlanym Państwowej Szkoły Technicznej w Krakowie.
Podczas wojny przerwał naukę i rozpoczął pracę zawodową. Aby uniknąć wywózki na roboty w głąb Rzeszy, był pracownikiem budowlanym w kopalni węgla Siersza. Wspominał, że w czasie wojny wszyscy pracownicy dostawali po butelce wódki. I pierwszy oraz ostatni raz upił się, a w drodze powrotnej wpadł w zaspę i usnął. Znalazł go inżynier Szlachta, który przetransportował go do swego domu. Co mu powiedział to jego, ale od tego czasu alkoholu już nie brał do ust.
Po maturze w 1946 r. pracował jako konstruktor w Biurze Projektów Przemysłu Węgla Kamiennego w Katowicach. Od 1948 r. był w Zjednoczeniu Przemysłu Metali Nieżelaznych w Katowicach.
Wspomina, jak znalazł się na Dolnym Śląsku. Wezwał go dyrektor Zjednoczenia i tak do niego mówi: „Krucafiks, Zastawnik – wy od jutra idziecie na Konrad”. Na co on odpowiedział „Nie pojadę”. Jak nie pojedziecie, to was zamkną!”
Takie to były wtedy czasy. Chcąc, nie chcąc pojechał na kopalnię rud miedzi Konrad koło Bolesławca na Dolnym Śląsku.
Na kopalni Konrad
Pewnego dnia pracując późnym wieczorem na piętrze w biurze usłyszał awanturę zbuntowanych robotników, którzy rozbroili strażnika przed wejściem do tego budynku. Uznał, że musi natychmiast opuścić biuro. Jedyne wyjście było przez okno. Zjechał po rynnie na dół unikając spotkania z „interesantami”.
Drugim bardziej dramatycznym wydarzeniem był pożar drewnianej wieży wyciągowej nad szybem zjazdowym. Nadszybie płonęło, a była to wtedy jedyna droga ucieczkowa pracującej na dole załogi, która wtedy znajdowała się na głębokości 200 m.
Trzeba było ją zawiadomić o sytuacji i wyprowadzić po drabinach na powierzchnię. Zastawnik podjął tę próbę, ale napotkał sprzeciw ze względu na konieczność kierowania przez niego akcją na powierzchni.
Zszedł inż. Wójcik, który sprawnie wyprowadził całą załogę. Widząc to dyrektor kopalni Lautersztajn padł na kolana, bił głową o ziemię, ręce podnosił do góry i Bogu dziękował za uratowanie szybu i ludzi.
Z Katowic do Lubina
Po uruchomieniu kopalni „Konrad’ w 1953 Tadeusz Zastawnik został powołany na stanowisko naczelnego dyrektora Centralnego Zarządu Kopalnictwa Rud Nieżelaznych w Katowicach, w tym czasie podjął zaoczne studia ekonomiczne.
Z dniem 1 sierpnia 1962 r. został powołany na stanowisko naczelnego dyrektora utworzonego już wcześniej (1 maja 1961) Kombinatu Górniczo-Hutniczego Miedzi. Jak sam wspominał: „Znałem założenia projektowe przemysłu miedziowego, ponieważ były zatwierdzane w Zjednoczeniu Kopalnictwa Rud Nieżelaznych w Katowicach, właśnie przeze mnie… Stwierdziłem, że taka okazja zdarza tylko raz w życiu inżyniera! I to była główna przesłanka, która skłoniła mnie do tego, żeby mieć tę wielką przygodę, dlatego postanowiłem zmienić Katowice na Lubin”.
Tuż po tej nominacji KGHM odwiedził Władysław Gomułka, który zapytał nowego dyrektora naczelnego, jak mu się pracuje? Na co Zastawnik nie owijając w bawełnę powiedział, że tu nie można pracować, Dlaczego? Zapytał Gomułka. Odpowiedział: Dlatego, że jest osiem komitetów partyjnych i zawsze gdzieś jest egzekutywa, na której muszę być obecny, więc nie mam czasu na pracę.
Gomułka się zdenerwował i zabronił komitetom partyjnym tego rodzaju praktyk. Od tej pory był często wzywany do Warszawy na spotkania z Gomułką. Osobiście prezentując swoją pracę dyplomową o ekonomicznych walorach Legnicko-Głogowskiego Zagłębia Miedziowego przekonał Gomułkę o potrzebie kontynuowania tej inwestycji.
Po odejściu Gomułki, tak Tadeusz Zastawnik wspomina te czasy: „Włodzimierz Lejczak był ministrem i moim przełożonym. Czasem zachowywał się jak wariat, a ja starałem się go hamować, ale nie zawsze mogłem. Miałem tego dość i on mnie też miał dość.” W maju 1975 r. po zbudowaniu wszystkich obecnie istniejących kopalń KGHM Tadeusz Zastawnik został odwołany z tego stanowiska.
adeusz Zastawnik zmarł 26 stycznia 2012 r. w Warszawie.
Pamięci Tadeusza Zastawnika
Trwałym dowodem tej pamięci jest skwer jego imienia w Lubinie, wraz z pamiątkowym obeliskiem. Innym jej przejawem jest praca doktorska Barbary Folty „Tadeusz Zastawnik - człowiek Polskiej Miedzi. 13 pierwszych lat z historii KGHM”. Została ona przez KGHM elegancko wydana 10 lat temu w 90. rocznicę jego urodzin. Jej nakład kilkuset egzemplarzy jest już dawno wyczerpany.
Zamieszczone powyżej cytaty i wiele informacji z życiorysu tej historycznej już postaci zostały wykorzystane z tej właśnie pracy doktorskiej. Jej wznowienie w nakładzie umożliwiającym dotarcie „pod strzechy” jest wyzwaniem dla KGHM, władz górniczych, oświatowych i państwowych.
Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
