Drogą do obniżenia kosztów funkcjonowania sektora energetycznego, a w konsekwencji cen energii, jest innowacyjność

- W najlepszej sytuacji, jeśli chodzi o ceny energii. są kraje z najwyższym udziałem energii z OZE - mówi w rozmowie z portalem netTG.pl Gospodarka i Ludzie GRZEGORZ WIŚNIEWSKI, prezes Instytut Energetyki Odnawialnej.

Dlaczego rosną ceny prądu, czy to tylko wina rosnących kosztów emisji CO2?
Wzrost cen pozwoleń na emisję CO2 jest tylko jednym z istotnych czynników wzrostu ceny energii obserwowanego ostatnio na rynku hurtowym i odczuwanego przez odbiorców końcowych. Ceny energii, nie tylko w Polsce, ale na całym świecie, rosną jednak coraz bardziej z powodu kompulsywnego wychodzenia z recesji spowodowanej pandemią, czemu towarzyszy wzrost zapotrzebowania na energię elektryczną i surowce energetyczne.

W szczególności w UE do wzrostu cen energii dokłada się jeszcze nadzwyczaj wysoki wzrost cen gazu spowodowany czynnikiem geopolitycznym, jakim jest ograniczanie dostaw gazu przez Rosję. Uderza to w takie kraje jak Belgia, Holandia, Włochy, Hiszpania zużywające najwięcej gazu do generacji energii elektrycznej. Rosną też cen energii w krajach wytwarzających ją z atomu (Francja, Finlandia, Słowenia).

Relatywnie, w najlepszej sytuacji, jeśli chodzi o ceny energii. są kraje z najwyższym udziałem energii z OZE, takie jak Szwecja, Norwegia, Austria oraz Dania, która wysoko opodatkowuje ceny energii, ale najlepiej sobie radzi ze wzrostem efektywności energetycznej.

W Polsce, z uwagi na strukturę wytwarzania energii elektrycznej, opartą na węglu, relatywnie większe znaczenie mają wysokie ceny uprawnień do emisji. Ale dodatkowym czynnikiem, który spowodował skokowy przyrost kosztu zaopatrzenia w energię elektryczną odbiorców końcowych w bieżącym roku jest pojawienie się na rachunkach opłaty mocowej.

Rynek Mocy wdrożony w Polsce jest wyjątkowo drogim mechanizmem zapewnienia wystarczalności dostaw, o czym może świadczyć porównanie z analogicznym rozwiązaniem wdrożonym w Wielkiej Brytanii zaprezentowane ostatnio przez Forum Energii. Do specyficznych dla Polski czynników wpływających na wzrost cen należy też praktycznie zmonopolizowana struktura podmiotowa, bowiem elektroenergetyka jest zdominowana przez spółki skarbu państwa.

Nie od dziś wiadomo, że struktury gospodarcze zarządzane bezpośrednio przez polityków są ze swojej natury zachowawcze – antyinnowacyjne, a przez to drogie w funkcjonowaniu. W okresach wzrostu cen paliw na rynkach światowych struktury monopolistyczne, nie mając konkurencji, szybko podnoszą marże handlowe. Konsolidacja branży pozbawiła regulatora (Prezesa URE) narzędzia wymuszania poprawy efektywności funkcjonowania przedsiębiorstw energetycznych, a pozwoliła strukturom skonsolidowanym na kreowanie marży monopolu na rynku hurtowym.

Czy uwolnienie cen energii elektrycznej to dobry pomysł?
Drogą do obniżenia kosztów funkcjonowania sektora energetycznego, a w konsekwencji - cen energii jest innowacyjność, efektywne wdrożenie i wykorzystanie nowych technologii: źródeł bezemisyjnych, których koszty nie zależą od cen paliw i uprawnień do emisji, magazynowania energii oraz cyfryzacji (w tym 5G) warunkującej efektywne zarządzanie źródłami wytwórczymi i odbiorami energii .

Wspomniany wyżej państwowy model zarządzania energetyką, tak i administracyjna regulacja cen energii dla określonej grupy odbiorców, są czynnikami blokującymi wdrażanie innowacyjności. Uwolnienie cen energii, podobnie jak prywatyzacja sektora energetycznego z jednoczesnym rozbiciem skonsolidowanych struktur, są więc niezbędne.

Należy przy tym pamiętać o ochronie tych odbiorców w gospodarstwach domowych, którym faktycznie grozi wykluczenie z powodu ubóstwa energetycznego. Jednak ta ochrona musi być realizowana poprzez struktury polityki społecznej, w tym opieki społecznej, a nie drogą deformowania mechanizmów rynkowych. Jednoznacznie na ten temat wypowiada się tzw. Dyrektywa rynkowa (2019/944), która do porządku prawnego w Polsce powinna zostać wdrożona do końca ubiegłego roku.

Ale wzrost cen energii wpłynie na wzrost cen i inflacji
Wzrost inflacji ma charakter fundamentalny, wynikający z politycznie uwarunkowanej nadpodaży pieniądza na rynek, wzrost cen energii wnosi ok 30 proc. wkład w procesy inflacyjne i obecnie je przyspieszają.

Utrzymywanie status quo w energetyce będzie jedynie „patronować’ temu przyspieszeniu, tak długo aż znajdziemy się w hiperinflacji i nastąpi otrzeźwienie, że dłużej tak się nie da, bo Państwo zbankrutuje, jak trzy dekady temu. Konieczna jest więc „ucieczka do przodu”, która pozwoli się z tej pułapki wymknąć. Straszenie przed dalszym wzrostem inflacji powodowanym wzrostem cen energii po jej uwolnieniu to retoryka apologetów utrzymania status quo wg filozofii „po nas choćby potop”.

Wyższe ceny energii najbardziej zaszkodzą najbiedniejszym. Czy powinni otrzymać rekompensaty?
Odbiorcom najbiedniejszym najbardziej szkodzi inflacja, windująca ceny niezbędnych im towarów oraz pozbawiająca ich oszczędności, jeżeli takowe mieli. Odbiorcy najbiedniejsi powinni bezwzględnie zostać otoczeni ochroną. Jednak proste rekompensaty do rachunków za energię są rozwiązaniem najmniej efektywnym.

Uwaga powinna być skupiona na zapewnieniu im komfortu energetycznego przy maksymalnie efektywnym wykorzystaniu energii tj. zaspokojenie potrzeb przy mniejszym zużyciu energii. Wówczas rekompensaty do rachunków za prąd mogą okazać się zbędne. Potrzebne jest działanie na zasadzie wędki, a nie gotowej ryby. Jednak, jak już wspomniałem, powinno to należeć do kompetencji służb pomocy społecznej na szczeblu samorządowym, blisko potrzebujących. Każdy płatnik rachunków za energię jest jednocześnie płatnikiem podatków.

Od mądrej decyzji państwa zależy, który z tych strumieni pieniędzy zostanie wykorzystany do tego celu, a wiadomo skądinąd, że metody „horyzontalne”, poprzez dedykowana deformację mechanizmów rynku energii nie są efektywne. Nie docierają do wszystkich potrzebujących, a wspierają także tych, którzy tego nie wymagają. Absurdem jest wykorzystanie struktur energetyki do udzielania pomocy publicznej potrzebującym, czy też budowania struktur pomocy społecznej w państwowych spółkach energetycznych.

By nastąpiła stabilizacja cen prądu , to powinniśmy postawić szybciej na OZE?

Za postawioną tezą przemawia za tym szereg argumentów:

Źródła OZE, w szczególności bezemisyjne, są wolne od kosztów paliwowych, tak więc ich koszty operacyjne (OPEX) są bliskie zera. W tym kontekście warto podkreślić rolę OZE bezemisyjnych, wiatrowych i słonecznych, które jako najtańsze, w momentach nadprodukcji energii elektrycznej, dzięki potencjałowi jej magazynowania w cieple, mogą wesprzeć tanią energią wysokoemisyjne ciepłownictwo, które w znacznie większym stopniu wpływa na budżetu gospodarstw domowych niż rachunki za prąd. Dzięki temu cena energii na rynku hurtowym jest niższa w okresach wietrznych i silnego nasłonecznienia

W wyniku rozwoju technologicznego jednostkowy koszt kapitałowy (CAPEX) źródeł bezemisyjnych już jest niższy od źródeł węglowych oraz jądrowych i dalej spada, w sytuacji gdy koszty wszystkich pozostałych źródeł energii rosną.

Dodatkowo lokalny charakter OZE, rozproszonych w sieci, powoduje spadek kosztów dostawy tej energii siecią. Operatorzy sieciowi są co prawda innego zdania, ale dzieje się tak bo przespali ostatnią dekadę i nie dostosowali swoich sieci do obsługi lokalnych przepływów odwróconych. Jest natomiast obiektywnym faktem, że wykorzystanie sieci do przepływów lokalnych angażuje mniejszy majątek sieciowy niż do przepływów długodystansowych. Pozostaje problem lepszego wykorzystania majątku w ten sposób uwalnianego zamiast przerzucania jego kosztu na odbiorców dotychczasowych. Ale to wymaga zmiany systemu taryfowego oraz zaangażowania i inwencji od zarządów przedsiębiorstw sieciowych, czego trudno oczekiwać w strukturach monopolistycznych.

Aktualnie wciąż jeszcze barierę stanowi zarządzanie strumieniem energii i konieczność poniesienia dodatkowych inwestycji w infrastrukturę magazynowania energii, pomiarową, zarządzania siecią i stroną popytową (DSM). Warto jednak podkreślić, że z jednej strony wszystkie te technologie są dostępne, nakłady inwestycyjne na te cele spadają, a z drugiej strony inwestycje niezbędne dla realizacji celu o jakim mówimy w dużej mierze będą służyć także innym celom(np. 5G).

W tym kontekście na szczególne podkreślenie zasługuje perspektywa rozwoju gospodarki wodorowej. Pozwoli z jednej strony zagospodarować nadwyżki energii z OZE, aktualnie rozsadzające system elektroenergetyczny i w ten sposób wyeliminować istotną barierę rozwoju ilościowego OZE, z drugiej zaś wyeliminować surowce kopalne z wielu dziedzin przemysłu, z korzyścią dla środowiska, budżetu Państwa i konkurencyjności gospodarki.

Czy ceny prądu z energii atomowej , słońca, wiatru będą niższe niż z węgla?
Ceny energii z wiatru w Polsce stały się niższe od cen z węgla już w 2018 roku, a tzw. „gridparity” osiągnęły też duże farmy fotowoltaiczne. Przeprowadzone jeszcze w 2018 roku analizy IEO wykazały, że zastąpienie planowanej wówczas na lata 2019-2024 budowy Elektrowni Ostrołęka klastrem 5 GW farm fotowoltaicznych obniży koszty generacji o 1,5-2 proc.. Obecnie dodatnie każdego gigawata mocy wiatrowej lub fotowoltaicznej obniża koszty energii w Polsce i przynosi ulgę odbiorcom energii i środowisku. Szybkie i skuteczne odblokowanie restrykcyjnej zasady „10H” i dodatnie 5 GW nowych mocy do 2035 roku obniżyłoby koszy generacji energii w o 4-6 proc.

Rzetelne analizy ekonomiczne wykazują jednoznacznie, że cena energii elektrycznej ze źródeł wielkoskalowych, w tym jądrowych, będzie wysoka i bez nadziei na spadek. Nie bez kozery, państwa, które dysponują ogromnym potencjałem w tym zakresie, zarówno infrastrukturalnym jak i intelektualnym, takie jak Francja, rezygnują z kontynuowania tego dorobku i decydują się na przejście na OZE. Jest wiadomym, że technologie schyłkowe są chętnie odsprzedawane, celem zdyskontowania ich wartości rezydualnej.

Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.