Kiedy Konstanty Wolny kończył szkołę średnią w Katowicach, Śląsk przechodził proces intensywnej industrializacji. Główną rolę odgrywali w nim niemieccy specjaliści z górnictwa, hutnictwa oraz metalurgii i budownictwa, żeby wymienić tylko najważniejsze powstające tu branże przemysłowe. Dominująca na tym terenie polska ludność znajdowała zatrudnienie w najcięższych pomocniczych pracach. Nakładał się na to coraz bardziej eksponowany przez stronę niemiecką nacjonalizm. Najzdolniejsza polska młodzież nie mogła się z tym pogodzić. Wychowana w kulcie pracy, dyscypliny i racjonalności chciała osiągnąć konkurencyjne kwalifikacje w stosunku do niemieckiej elity kierującej gospodarką tego regionu.
Zamiast jałowych protestów postanowiła ona uczyć się i to na najlepszych niemieckich uniwersytetach. Ponad sto lat temu, kiedy Śląsk prawie w całości – podobnie jak obecnie – wchodził w skład jednego państwa, ambitna młodzież, chcąc uzyskać wyższy status społeczny, kierowała swoje kroki na jedyny w tym regionie uniwersytet, który znajdował się we Wrocławiu (Königliche Uniwersität zu Breslau). Uczelnia ta rozpoczynała w tym czasie swój złoty okres sukcesów naukowych zwieńczonych wieloma Nagrodami Nobla. W ślad za swoim szkolnym kolegą Wojciechem Korfantym, który rozpoczął tu studia w 1896 r., dwa lata później przybył tu Konstanty Wolny.
Na stancji
Rodzice Konstantego pragnęli, aby studiował teologię i został księdzem. Wszystko wskazywało na to, że tak się stanie. Świadczyła o tym jego religijność i wzorowa pobożność. Odmieniła ten zamiar kara, jaką przed uzyskaniem matury, nałożono na niego i jego przyjaciela Wojciecha Korfantego za posiadanie guzików i spinek z orłem polskim. Uznał on, że jest to niesprawiedliwe i trzeba to naprawić.
Od tego czasu drogi życiowe Wojciecha Korfantego i Konstantego Wolnego biegły już tym samym torem do końca ich życia. Idąc śladem swojego przyjaciela, Konstanty przybył do Wrocławia 22 kwietnia 1898 r. Zamieszkał na stancji dla polskich studentów, którą prowadziła Aniela Sworowska. Mieściła się ona w kamienicy na jednej z ulic w pobliżu rynku [1].
Jej mąż Julian Sworowski posiadał fabrykę cygar. Jedyna fabryka tego rodzaju była wtedy na ulicy Rybackiej tuż poza granicami Starego Miasta w okolicy dzisiejszego pl. Jana Pawła II we Wrocławiu. Po dawnej fabryce cygar pozostało tylko wspomnienie o jej istnieniu w drugiej połowie XIX w. [2].
Dziś prawdopodobnie w tym samym miejscu znajduje się ogromny i solidny budynek również dawnej fabryki papierosów i cygar, ale wybudowany w 1908 r., czyli już po śmierci Juliana Sworowskiego (1902 r.). Istnienie dawnej fabryki cygar w tym miejscu i wspomnianej stancji jest o tyle prawdopodobne, gdyż jej odległość od Uniwersytetu wynosi ok. 2 km. Ówczesne stancje jako tańsze wynajmowano poza granicami Starego Miasta, a jednocześnie ze względów komunikacyjnych, jak najbliżej uczelni. Na stancji tej Konstanty Wolny poznał trzy córki Anieli i Juliana Sworowskich. Z najpiękniejszą z nich Wandą ożenił się w 1911 r. Ich ślub odbył się we Wrocławiu w kościele Najświętszej Marii Panny na Piasku.
Student
Początkowo Konstanty Wolny wybrał fakultet medyczny. Szybko jednak z niego zrezygnował na rzecz swoich społecznych zainteresowań, co spowodowało, że przeniósł się na wydział prawa. Studia ukończył w 1901 r. i rozpoczął praktykę referendarza w sądach. Na studiach słuchał wykładów jednego z najwybitniejszych niemieckich ekonomistów tamtych czasów, jakim był Werner Sombart. Niektóre poglądy tego profesora na globalną gospodarkę pozostały aktualne do dnia dzisiejszego. Jednym z nich jest przekonanie, że zasoby surowcowe na świecie są nie do wyczerpania. Tylko trzeba je stale odkrywać i poszukiwać. Była to odpowiedź na ówcześnie popularne przekonanie, że intensywna eksploatacja węgla kamiennego i innych kopalin doprowadzi do sytuacji, kiedy za kilkadziesiąt lat zostaną one wyczerpane [3].
W czasie czteroletnich studiów Konstanty należał do kilku organizacji polskich studentów na uczelni. Było to Towarzystwo Akademików, Towarzystwo Bratniej Pomocy Bratniak, a także do organizacji Związku Młodzieży Polskiej, któremu patronowała Narodowa Demokracja. Towarzystwo Akademików zostało rozwiązane przez władze pruskie. Korzystając ze swojego prawniczego doświadczenia, Konstanty ukrył akta organizacyjne, składając je w sądzie w formie testamentu.
Wolny, opowiadając tę anegdotę żartował, że władze pruskie skutecznie chroniły je przed pruską policją i prokuraturą. Konstanty Wolny, podobnie jak i jego przyjaciel Wojciech Korfanty, byli zdolnymi i pilnymi studentami. Pomimo licznych zajęć poza studiami wszystkie egzaminy zdawali w terminie i nie powtarzali żadnego roku studiów.
Zniszczone miasto
Podczas II wojny światowej Wrocław przeżył czteromiesięczne oblężenie. Był stale ostrzeliwany z ciężkiej artylerii i nieustannie bombardowany. Główny atak na miasto prowadzony był od strony południowej i zachodniej, które nie były ufortyfikowane. Niemcy chcą utrudnić przejście rosyjskich czołgów i piechoty, wysadzali tu całe kwartały domów, tworząc ze zwałów gruzów barykady obronne. Dzielnice te zostały dosłownie zrównane z ziemią, a miasto poddało się dopiero po kapitulacji Berlina.
Osiedle Szczepin, na którym znajdowała się fabryka cygar i prawdopodobnie kamienica Sworowskich, zostało całkowicie zniszczone. Podobny los spotkał większość pisanych archiwów, które spłonęły. Dawna ludność miasta została z niego usunięta. Spowodowało to brak historycznej mówionej, pisanej i archiwalnej ciągłości miasta, której odtworzenie w wielu szczegółach wydaje się dzisiaj niemożliwe. Stąd w tej krótkiej notatce jest więcej prawdopodobnych wydarzeń, aniżeli konkretnych faktów. Za co pragnę przeprosić wszystkich zainteresowanych studiami śląskich studentów na wrocławskiej uczelni.
Źródła
[1] Grażyna Kuźnik, Śląska Femme Fatale. Fabryka Silesia 2012, nr 2. Doświadczenie Międzywojnia. Kwartalnik Regionalnego Instytutu Kultury w Katowicach.
[2] Jacek Brudziński, Anna Tomaszewska, Plac św. Mikołaja we Wrocławiu. Rewitalizacja dawnej przestrzeni sakralnej. Obiekty religijne w krajobrazie. Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego 2013, nr 21, s. 197-210.
[3] Günther Chaloupek, Austrian Chamber of Labour, Vienna, Technological change and economic development in Werner Sombart's concept of economic system. Paper presented to the 13th Annual Conference of the European Society for the History of Economic Thought, Thessaloniki 2009, April 23-26.
Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
