Zgodnie z deklaracją wiceministra MAP Artura Sobonia, złożoną 14 stycznia w TVP Info, pracownicy odchodzący z kopalń węgla energetycznego w procesie restrukturyzacji otrzymają odprawy pieniężne. Ci, którym do emerytury brakuje cztery lata i mniej, podczas świadczenia przedemerytalnego otrzymywaliby 80 proc. wynagrodzenia.
Wysokość odpraw i zasady korzystania z tego i pozostałych instrumentów mają zostać wypracowane podczas rozmów ze stroną społeczną.
A jak wysokie odprawy otrzymywali górnicy odchodzący z kopalń w przeszłości?
Sławny GPS
Pakiet osłon socjalnych wykorzystywany był nieraz jako narzędzie służące zmniejszeniu zatrudnienia. Najbardziej spektakularnie zaistniał w latach 1998-2002 w trakcie reformy górnictwa sygnowanej nazwiskami wicepremiera Janusza Steinhoffa i prof. Andrzeja Karbownika. Nie było wtedy pracownika kopalni i górniczej rodziny, którzy nie rozważaliby sięgnięcia po ten instrument.
Chwalony ze względu na błyskawiczne zmniejszenie zatrudnienia, a co za tym idzie spadek kosztów funkcjonowania kopalń. Ganiony za pochopne wypchnięcie na zewnętrzny rynek pracy nieobeznanych z nim ludzi. W ocenie przeprowadzonej po latach był najbardziej skutecznym zbiorem instrumentów aktywizująco-osłonowych w polskiej przestrzeni gospodarczej.
Pełna dobrowolność
GPS, jak potocznie mówiono i pisano o tym instrumencie, był częścią programu rządowego „Reforma górnictwa węgla kamiennego w Polsce w latach 1998-2002”, przyjętego przez Radę Ministrów 30 czerwca 1998 r. Program ten został wsparty Ustawą o dostosowaniu górnictwa węgla kamiennego do funkcjonowania w warunkach gospodarki rynkowej oraz szczególnych uprawnieniach i zadaniach gmin górniczych, a co równie ważne, powstał przy pełnym consensusie społecznym.
Nowością GPS, odróżniającą go od trzech poprzednich programów naprawy górnictwa, było założenie, że odejścia z kopalń przebiegać będą na zasadzie pełnej dobrowolności. Założono też, że do korzystania z Górniczego Pakietu Socjalnego uprawnieni byli również pracownicy przedsiębiorstw robót górniczych. W latach obowiązywania Pakietu z pracy w górnictwie odeszło 110 958 osób, (w tym przy wykorzystaniu instrumentów GPS 67 026 osób, na emerytury 23 097, do podmiotów powstałych na bazie majątku kopalń 6380, odejścia z innych przyczyn 14 455 osób).
Biorąc pod uwagę, że do pracy w kopalniach przyjęto wówczas 8371 osób, zatrudnienie w branży zmniejszyło się o 102 587 pracowników. Dla porównania w polskim górnictwie węglowym w ostatnim dniu listopada 2020 r. pracowało 80,4 tys. osób.
Skrojony na miarę
Pakiet dostosowany był do potrzeb pracowników o zróżnicowanym stażu pracy. Pierwszy z jego instrumentów – urlop górniczy – skierowany był do pracowników zatrudnionych pod ziemią, którym do uzyskania świadczeń emerytalnych brakowało nie więcej niż 5 lat. Inaczej mówiąc, aby uzyskać uprawnienia do urlopu górniczego, należało przepracować przynajmniej 20 lat. Do stażu pracy wliczana była służba wojskowa poprzedzona pracą w kopalni. Osoba przechodząca na urlop górniczy w okresie jego trwania otrzymywała 75 proc. swoich zarobków, liczonych jak wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy.
Podczas urlopu przysługiwały też świadczenia socjalne, deputat węglowy, nagroda z okazji Dnia Górnika, dodatkowa nagroda wynikająca z Karty Górnika oraz uznaniowe świadczenia z funduszu świadczeń socjalnych. Jeżeli pracownik w czasie urlopu nabył stosowne uprawnienia, otrzymywał też nagrodę jubileuszową.
Podczas korzystania z urlopu można było rozpocząć inną pracę. Jeżeli była wykonywana w ramach umowy o pracę, wysokość wypłacanego świadczenia zmniejszana była o połowę. Jeśli natomiast były górnik pracował w ramach umowy zlecenia lub otworzył własną firmę, wysokość świadczenia nie ulegała zmianie. Urlop górniczy był zaliczany do emerytury, ponieważ jest uznawany za okres zatrudnienia w kopalni.
Niepopularne przekwalifikowania
Ku zmartwieniu specjalistów od rynku pracy sporadycznie wybieraną formą osłonową były zasiłki socjalne - forma wydająca się najkorzystniejszą dla ludzi tracących zatrudnienie i chcących dalej pracować.
Obok wypłacanego przez dwa lata zasiłku, będącego równowartością 65 proc. wynagrodzenia otrzymywanego za czas urlopu wypoczynkowego, odchodzący pracownik korzystał z przekwalifikowania zawodowego organizowanego przez Górniczą Agencję Pracy. Szkolenia były dopasowane do ofert zatrudnienia złożonych w biurach GAP.
Dodatkowo były górnik, który w ciągu dwóch lat podjął pracę poza górnictwem, otrzymywał odprawę pieniężną wynoszącą 26 400 zł. Z tego instrumentu w ciągu 4,5 roku skorzystało jedynie 419 osób.
Najwięcej kontrowersji, ze względu na dalsze losy beneficjentów, wywołała jednorazowa odprawa bezwarunkowa. Jej wysokość wynosiła średnio 37,5 tys. zł. Instrument ten przysługiwał pracownikom zatrudnionym pod ziemią, nieuprawnionym do urlopu górniczego, którzy posiadali przynajmniej 5-letni staż pracy w kopalni. Do stażu zaliczano służbę wojskową. Górnik po skorzystaniu z odprawy nie miał prawa powrotu do kopalni.
Górniczy Pakiet Socjalny z lat 1998-2002 kosztował niemal 5,4 mld zł. Aż 3,7 mld zł wyłożył na jego realizację budżet państwa.
Sieroty po Kompanii Węglowej
Na GPS wzorowany był plan dobrowolnych odejść zapoczątkowany w 2015 r. Rozwiązanie zawarto w programie naprawczym Kompanii Węglowej.
Przyjęto zasadę, że osłony skierowane są wyłącznie do pracowników kopalń wniesionych do Spółki Restrukturyzacji Kopalń. Całkowicie zrezygnowano z jednorazowych odpraw pieniężnych dla pracowników dołowych, bowiem wszyscy górnicy otrzymali gwarancję pracy. Natomiast górnicy zatrudnieni na dole, którzy mieli 4 lata i mniej do emerytury, otrzymali możliwość skorzystania z 4-letnich urlopów górniczych w wysokości 75 proc. miesięcznego wynagrodzenia.
Przysługiwało im także prawo do samozatrudnienia i zatrudnienia poza górnictwem. Z przedemerytalnych urlopów skorzystać mogli również pracownicy zakładów przeróbki mechanicznej węgla, którzy mieli 3 lata i mniej do emerytury. Wysokość świadczenia wynosiła także 75 proc. miesięcznego wynagrodzenia, a korzystający z niego pracownicy mieli możliwość samozatrudnienia i zatrudnienia poza górnictwem.
Pracownicy przeróbki mechanicznej węgla, administracji i powierzchni mogli skorzystać z odprawy w wysokości 12-miesiącznego wynagrodzenia. Dodatkowo tym osobom przysługiwały ustawowe odprawy. Jednomiesięczne wynagrodzenie dla osób ze stażem pracy do 2 lat, dwumiesięczne dla zatrudnionych od 2 do 8 lat i trzymiesięczne dla pracowników posiadających staż pracy przekraczający 8 lat.
Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
