- Należy wyraźnie podkreślić, że całkowite koszty zakupu uprawnień do emisji dla polskiej elektroenergetyki szacujemy na ok. 130 mld zł, a więc wydatki na zakup uprawnień istotnie przewyższą środki pochodzące ze wszystkich mechanizmów wsparcia, nawet w wariancie maksymalnym - stwierdza Polski Komitet Energii Elektrycznej, oceniając kontrowersyjne porozumienie zawarte w Brukseli 9 listopada co do kształtu zmian w unijnym systemie handlu emisjami EU ETS.
W raporcie oszacowano m.in., że uzgodnione na początku listopada poprawki oznaczać będą dla Polski ok. 25 mld zł kosztów więcej, niż musielibyśmy wydać według stanu, jaki na Komisja Europejska proponowała jeszcze w 2015r.
Rewizja dyrektywy 2003/87/WE, do której parła Komisja Europejska, przybrała wybitnie antywęglową postać i nie cichną w Polsce głosy o tym, że przegraliśmy jako kraj kolejną szansę na wsparcie rozwoju energetyki konwencjonalnej.
Spory i negocjacje nad ostatecznym brzemieniem zmian w systemie EU ETS trwały w Europie od ponad dwóch lat. W imieniu Polski za negocajcje odpowiadało Ministerstwo Środowiska.
Polski Komitet Energii Elektrycznej, który reprezentuje sektor wytwarzania i przesyłu energii w naszym kraju, przedstawiał przez cały ten czas swe propozycje przepisów oraz udostępniał analizy, dzięki którym grupa państw członkowskich (które po 2020 r. korzystać mają z mechanizmów solidarnościowych) mogłaby wybrać najkorzystniejsze dla siebie rozwiązania.
Przewidziano dwa rodzaje tzw. "mechanizmów solidarności". Po pierwsze (art. 10 c dyrektywy) mówi o bezpłatnym przydziałe uprawnień do emisji dla krajów, które do Unii weszły z dużym bagażem konwencjonalnej, często mało nowoczesnej, energetyki. Po drugie (art. 10d) przewiduje utworzenie Funduszu Modernizacyjnego, który będzie zasilany częścią uprawnień usuwanych z rynku, a przeznaczony będzie dla dziesięciu członków UE o zamożności poniżej 60 proc. średniego unijnego PKB (per capita wg stanu z 2013 r.).
Przytaczamy niżej szczegółową ocenę przyjętych przepisów, której dokonali eksperci PKEE w podziale na podstawowe zagadnienia.
Przesadne wzmocnienie rzeczywistych ambicji redukcyjnych
Liniowy wskaźnik redukcji emisji podniesiono z obowiązującego obecnie 1,74 proc. rocznie do 2,2 proc. od 2021 r. Uzgodnione przez Parlament Europejski i Radę podwojenie wolumenu uprawnień kierowanych do rezerwy stabilności rynkowej (MSR) w latach 2019-2023 z 12 proc. do 24 proc. (uprawnień w obrocie) wraz z wprowadzeniem cyklicznego ich kasowania od 2023 r. w liczbie, która będzie wykraczać ponad wolumen tych uprawnień, które były przedmiotem aukcji w roku poprzedzającym, doprowadzi jednak do znaczącego zwiększenia ambicji redukcyjnych.
W porównaniu do ustaleń podjętych przez Radę Europejską w październiku 2014 r. (redukcja o 43 proc. względem 2005 r.) rzeczywiste cele redukcyjne osiągną nawet 54 proc. względem 2005 r., co oceniamy negatywnie - stwierdzają autorzy raportu PKEE.
Wzrost cen uprawnień do emisji
Zmniejszenie podaży uprawnień w kolejnym (czwartym) okresie rozliczeniowym ETS doprowadzi do wzrostu cen uprawnień do emisji, którego skali nie można w tym momencie dokładnie przewidzieć.
Zgodnie z dostępnymi analizami EURELECTRIC (stowarzyszenie producentów energii elektrycznej w Europie - przyp. red.) trzeba liczyć się z tym, że koszty zakupu całego wymaganego dla polskiego sektora energetycznego wolumenu uprawnień do emisji na aukcji mogą wynieść nawet do 130 mld zł.
- Uzgodnione w listopadzie tego roku poprawki ETS spowodują ok. 25 mld zł dodatkowych kosztów dla polskiego sektora energetycznego, w porównaniu do rozwiązań proponowanych przez Komisję Europejską w 2015 r. - szacuje PKEE.
Bezpłatny przydział uprawnień do emisji – derogacja (art. 10c dyrektywy EU ETS)
Zgodnie z ustaleniami podjętymi podczas ostatniego trilogu (nieformalne negocjacje trójstronne między Parlamentem Europejskim, Radą UE i Komisją Europejską - przyp. red.) zmieniona dyrektywa EU ETS wprowadzi rozbudowane kryteria dotyczące udziału w przetargach, pozwalających na przydział bezpłatnych uprawnień dla wytwórców energii elektrycznej realizujących inwestycje o wartości równej lub większej niż 12,5 mln euro.
- Kategorie, które zostały przyjęte przez unijnych prawodawców poza inwestycjami w OZE, sieci przesyłowe, czy ciepłownictwo sieciowe, wprowadzają możliwość częściowego finansowania inwestycji modernizacyjnych o profilu środowiskowym w energetyce konwencjonalnej, co należy uznać za pozytywne rozwiązanie - zauważa PKEE.
Zastrzega jednak:
- Formuła bilansowania darmowych uprawnień nie jest optymalna, gdyż Krajowy Plan Inwestycyjny został zastąpiony przez otwarte przetargi o konkurencyjnym charakterze. Tym samym w kolejnym okresie rozliczeniowym derogacja nie będzie automatycznie skierowana do głównych płatników systemu EU ETS i straci swój kompensacyjny charakter. Przetargi dodatkowo zwiększają niepewność inwestorów co do możliwości uzyskania wsparcia, a to nie będzie sprzyjać realizacji inwestycji długoterminowych, które wymagają odpowiednio wcześnie zidentyfikowanych źródeł finansowania. Ponadto bezpłatny przydział uprawnień do emisji pozwoli na pokrycie maksymalnie do 70 proc. kosztów inwestycji, a pozostałe środki będą musiały pochodzić od inwestora - czytamy w ocenie ekspertów PKEE.
Opcjonalne podniesienie wolumenu uprawnień, które mogą podlegać bezpłatnej alokacji z 40 proc. do 60 procl. aukcyjnej puli krajowej może oznaczać potencjalne zwiększenie wolumenu uprawnień skierowanych do bezpłatnego przydziału w Polsce.
Należy jednak w tym miejscu zaznaczyć, że powyższe zwiększenie może być zrealizowane tylko przez wykorzystanie na ten cel odpowiedniej liczby uprawnień przeznaczonych danemu państwu członkowskiemu w ramach puli solidarnościowej.
Fundusz Modernizacyjny (art. 10d dyrektywy EU ETS)
W odróżnieniu od derogacji, do przepisów określających sposób funkcjonowania Funduszu Modernizacyjnego wprowadzono rozwiązania uniemożliwiające wsparcie w ramach tego mechanizmu inwestycji w elektrowniach węglowych.
Nowy art. 10d ust. 1 dyrektywy EU ETS będzie przewidywał, że środki Funduszu Modernizacyjnego nie mogą być przeznaczone na wsparcie jednostek wytwarzających energię elektryczną, które wykorzystują stałe paliwa kopalne.
Jedyny wyjątek od tej reguły został wprowadzony dla ciepła sieciowego w państwach członkowskich o PKB per capita wynoszącym poniżej 30 proc. średniej unijnej w 2013 r., do czego kwalifikują się Bułgaria i Rumunia. Inwestycje te muszą być jednak bilansowane równowartością uprawnień przeznaczonych w trybie bezpłatnego przydziału na wsparcie mocy wytwórczych nieopartych o stałe paliwa kopalne.
- Należy też podkreślić, że potencjalne zwiększenie wolumenu uprawnień kierowanych do Funduszu Modernizacyjnego o wolumen uprawnień nieprzekraczający 0,5 proc. (czyli z 2 proc. do 2,5 proc.) całkowitej puli uprawnień, może się zmaterializować dopiero w sytuacji, w której energochłonne instalacje przemysłowe wykorzystają mniej niż 3 proc. całkowitego wolumenu uprawnień do emisji potrzebnych do zwiększenia bezpłatnego przydziału. W związku z tym, należy liczyć się z ryzykiem, że potencjalnych uprawnień dedykowanych do zwiększenia Funduszu Modernizacyjnego może zabraknąć - piszą autorzy PKEE.
Niemniej, na ostatnim etapie negocjacji przyjęto też zmianę, która nieco ułatwi wykorzystanie środków Funduszu Modernizacyjnego na transformację polskiego sektora energetycznego.
Przewidziano bowiem utworzenie także uproszczonej ścieżki decyzyjnej zwiększającej swobodę decyzyjną państw członkowskich, która jest jednak ograniczona
do zamkniętego katalogu tylko 6 rodzajów inwestycji na:
- odnawialne źródła energii;
- poprawę efektywności energetycznej (poza projektami węglowymi);
- magazynowanie energii;
- modernizację sieci energetycznych, w tym m.in. sieci ciepłowniczych oraz rozwój interkonektorów miedzy państwami członkowskimi;
- wsparcie dla transformacji społecznej regionów o gospodarce uzależnionej od węgla;
- działania na rzecz efektywności energetycznej w budownictwie, transporcie, rolnictwie i w obszarze zarządzania odpadami.
Co najmniej 70 proc. wartości Funduszu Modernizacyjnego powinno zostać przeznaczone na wsparcie wymienionych wyżej obszarów priorytetowych.
Inwestor (w odróżnieniu od wykorzystania bezpłatnych uprawnień w ramach derogacji) będzie jednak mógł ze środków Funduszu Modernizacyjnego w 100 proc. pokryć koszty kwalifikowalne realizowanych w ramach powyższego katalogu inwestycji. Dla porównania przypomnijmy, że w przypadku projektów wykraczających poza powyższy katalog konieczne będzie posiadanie co najmniej 30 proc. wkładu własnego.
Projekty, które nie korzystają z uproszczonej ścieżki decyzyjnej nadal będą musiały uzyskać pozytywną opinię Komitetu Inwestycyjnego, do którego poza państwami-beneficjentami wchodzą: przedstawiciel Europejskiego Banki Inwestycyjnego (EBI), Komisji Europejskiej oraz trzech przedstawicieli pozostałych państw członkowskich.
- EBI zachował przewidziane we wniosku legislacyjnym Komisji Europejskiej prawo weta, które w praktyce (obowiązuje wówczas większość 2/3 z wyłączeniem EBI i zainteresowanego państwa członkowskiego) uniemożliwia realizację inwestycji bez zgody Komisji Europejskiej i przedstawicieli państw nie będących beneficjentami - zauważają eksperci PKEE.
Kumulacja mechanizmów solidarnościowych
Do pozytywnych zmian przyjętych w wyniku negocjacji w przepisach nowej dyrektywy EU ETS należy umożliwienie kumulacji mechanizmów solidarnościowych.
Państwa członkowskie będą uprawnione do skierowania do Funduszu Modernizacyjnego całości lub części uprawnień uzsykanych w ramach tzw. puli solidarnościowej oraz bezpłatnego przydziału uprawnień (derogacji).
Przydział bezpłatnych uprawnień do emisji dla ciepła (art. 10a dyrektywy EU ETS)
- Należy dodatkowo podkreślić, że rewizja dyrektywy EU ETS uwzględnia kontynuację bezpłatnego przydziału uprawnień dla ciepła sieciowego oraz wysokosprawnej kogeneracji w związku z produkcją ciepła oraz chłodu, co należy ocenić pozytywnie, gdyż na wcześniejszym etapie zgłaszane były propozycje zniesienia darmowej alokacji - piszą autorzy raportu PKEE.
Podsumowanie
- Należy pozytywnie ocenić opcję zwiększenia derogacji z 40 proc. do 60 proc. puli aukcyjnej oraz możliwość częściowej modernizacji środowiskowej energetyki konwencjonalnej z tych środków. Tym bardziej, że na ostatnim etapie negocjacji wprowadzono ograniczenia uniemożliwiające wspieranie inwestycji modernizacyjnych w elektrowniach węglowych w ramach Funduszu Modernizacyjnego - stwierdza PKEE.
- W ocenie PKEE w wyniku ustaleń Parlamentu Europejskiego i Rady nie doszło jednak do istotnego zwiększenia mechanizmów kompensacyjnych ze środków zewnętrznych. Potencjalne zwiększenie wolumenu uprawnień dedykowanego do Funduszu Modernizacyjnego z 2 proc. do 2,5 proc. ma charakter warunkowy i w naszej ocenie jest ryzyko braku dodatkowych uprawnień - zuaważają eksperci.
Pozytywnym rozwiązaniem jest elastyczność dla państw-beneficjentów tj. możliwość potencjalnego łączenia derogacji, puli solidarnościowej oraz Funduszu Modernizacyjnego. Decyzja co do maksymalizacji tych środków i przeznaczenie ich dla energetyki będzie należeć do administracji państwowej. Trzeba przy tym pamiętać, o braku możliwości wsparcia z Funduszu Modernizacyjnego inwestycji w elektrowniach węglowych.
- Trzeba wyraźnie podkreślić, że całkowite koszty zakupu uprawnień do emisji dla krajowej elektroenergetyki szacujemy na ok. 130 mld zł, a więc wydatki na zakup uprawnień istotnie przewyższą środki pochodzące ze wszystkich mechanizmów wsparcia nawet w wariancie maksymalnym - podkreśla PKEE.
Inwestycje, których wspieranie zakłada nowa formuła mechanizmów solidarnościowych, mogłyby zostać zrealizowane przez polski sektor energetyczny, który już teraz w swoich strategiach biznesowych uwzględnia perspektywę rozwoju m.in. źródeł niskoemisyjnych, gazowych, transportu elektrycznego, magazynów energii oraz ciepłownictwa systemowego. Realizacja inwestycji w tych obszarach przyczyniłaby się nie tylko do zdywersyfikowania źródeł zaopatrzenia w energię, ale też w odczuwalny sposób poprawi jakość środowiska naturalnego i komfort życia mieszkańców, narażonych na niską jakość powietrza atmosferycznego.
Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
