Złoża bursztynu będą pod ochroną własności górniczej

Górnictwo laikom kojarzyć się zwykło z wydobywaniem węgla. A tymczasem górnictwo, to także eksploatacja kruszyw, a nawet i bursztynu*. Prawo geologiczne i górnicze nie kwalifikuje bursztynu jako odrębnego rodzaju kopaliny, choć trzeba przyznać, że jest to jeden z cenniejszych surowców, biorąc pod uwagę ceny oferowane na rynku. Jest to również kopalina specyficzna w tym znaczeniu, że niemal całość eksploatacji prowadzona jest nielegalnie, tj. bez koncesji – podkreśla prof. MARIUSZ ORION JĘDRYSEK, wiceminister środowiska i Główny Geolog Kraju, oraz Pełnomocnik Rządu ds. Polityki Surowcowej Państwa.

I to się ma zmienić, bo bursztyn będzie jasno sklasyfikowaną kopaliną objętą własnością górniczą
Bo określone zostanie w ustawie, do kogo złoża bursztynu powinny należeć i z jakiej formy ochrony powinny one korzystać. Wedle obowiązujących przepisów, znacznie lepszą ochronę złożom przyznaje własność górnicza. Złoża tych surowców, które objęte są prawem własności Skarbu Państwa stanowią ogólnie rozumiane dobro narodowe. Korzyści płynące z tytułu ich pozyskiwania, przynależą wszystkim Polakom w tak dużym zakresie, jak to jest możliwe. Bursztyn, będący niezwykle cennym surowcem, i niejako wizytówką Polski, winien być traktowany z taką samą uwagą jak pozostałe kopaliny, istotne z punktu widzenia gospodarki, bezpieczeństwa gospodarczego i pozycji geopolitycznej kraju. Bursztyn jest w pewnym stopniu symbolem Polski więc choćby z tego względu jego pozyskiwanie powinno być uporządkowane ze szczególną uwagą.

Kilka procent bursztynu będącego w obrocie na rynku w Polsce jest pozyskiwana legalnie, reszta zaś pochodzi z wydobycia bez koncesji, można powiedzieć z kłusownictwa na przyrodzie nieożywionej, albo z przemytu.
I są to główne, acz nie jedyne powody, dla których ustawodawca powinien przyjrzeć się bursztynowi indywidualnie, a nie – jak obecnie – jako jednemu z rodzajów kamieni ozdobnych. Nie można wartego kilka tysięcy złotych za kilogram surowca porównać ze zbieranymi dla celów kolekcjonerskich np. kamieni półszlachetnych czy ozdobnych. Poza tym bursztyn jest bardzo lekki, ponad dwa do kilku razy lżejszy niż inne okazy mineralogiczne czy kolekcjonerskie, kamienie ozdobne itd., które w przeciwieństwie do bursztynu, mają znikome znaczenie biznesowe. Stawki eksploatacyjnej zupełnie nie odzwierciedlają rzeczywistości rynkowej, ani podażowo-popytowej ani geologiczno-mineralogicznej.

Czyli bursztyn będzie ustawowo uznany za kopalinę i wysokość opłaty eksploatacyjnej urealniona?
Wysokość stawek opłaty eksploatacyjnej ustalona jest w załączniku do ustawy z 9 czerwca 2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze. Obecnie obowiązująca ustawa nie do końca odpowiada potrzebom praktyki w zakresie ustalenia stawek tej opłaty. O ile bowiem przepisy ustalają odrębne stawki opłaty dla kilkudziesięciu rodzajów kopalin, o tyle kamienie szlachetne, półszlachetne i ozdobne zostały przez ustawodawcę „wrzucone do jednego worka” i objęte jedną stawką opłaty. Problematykę tę próbowałem uregulować w 2007 r – odsyłam tu do opublikowanego w roku 2008 „Sprawozdania z działalności Podsekretarza Stanu - Głównego Geologa Kraju w Ministerstwie Środowiska w okresie grudzień 2005 - październik 2007 (Kopaliny,70-71(1-2), 11-20).

W 2011 r ustawodawca nie dostrzegł różnicy w obrocie poszczególnymi rodzajami kamieni szlachetnych i półszlachetnych, traktując np. bursztyn na równi z cenniejszymi lub dużo mniej cennymi surowcami.

Dlaczego?
Nie wiem. Może to oznaczać, iż ustalając wysokość stawki przy przygotowywaniu projektu ustawy nie przeprowadzono szczegółowych analiz, co jest istotnym błędem, bowiem wysokość opłaty eksploatacyjnej musi wpisywać się w uwarunkowania, o których mówiłem wyżej. Takie analizy w naszym resorcie wstępnie zostały już wykonane w 2016 r i aktualnie są dopracowywane. Projektowana stawka przekazana do konsultacji społecznych jest wstępna i jest procentowo adekwatna do uśrednionej wartości rynkowej wzorem innych kopalin.

O jaki pułap chodzi?
Intencją regulacji opłaty eksploatacyjnej jest, aby odpowiadała ona pułapowi ok. 10 proc. średniej wartości rynkowej kopaliny. Już nawet pobieżny ogląd międzynarodowego rynku obrotu bursztynem pokazuje, że cena tego surowca uzależniona jest od wielkości zbywanych okazów i wartość bursztynu zależy od jego klasy czyli m.in. od wielkości, czystości. Zróżnicowanie cen zbytu mogłoby przekładać się także na zróżnicowanie stawek opłaty eksploatacyjnej. Z drugiej strony system by się komplikował, co mogłoby stanowić pole do nadużyć – rzetelna kontrola byłaby niemal niemożliwa, przynajmniej do momentu powstania Polskiej Służby Geologicznej, a dużo zależy też od dokumentacji geologicznej konkretnego złoża. Prowadzone są gruntowne analizy w tym zakresie. Zebrane zostały dane również od przedsiębiorców i ze środowiska bursztynników. Całościowo finalna analiza powinna przynieść wyniki w postaci kompromisowej stawki (lub stawek) opłat dla wydobycia bursztynu, uwzględniających interes gmin i Skarbu Państwa, a także doprowadzająca wreszcie do legalnej eksploatacji tego surowca.

W ciemno mogę zaryzykować stwierdzenie, że nie wszyscy ci, którym przyjdzie takie opłaty ponosić, uważają ich wysokość za uzasadnioną.
Trafił pan. Pamiętajmy, że ciągle mówimy o pierwszej wersji projektu zmiany ustawy. Zbyt dalekie wydaje się twierdzenie, że planowany wzrost opłat eksploatacyjnych spowoduje, że wydobywanie bursztynu przestanie być opłacalne. Jak wspomniałem – prace trwają a to są pierwsze opinie do pierwszej wersji projektu. W przeciągu ostatnich kilkudziesięciu lat obserwujemy nieustanne zwiększanie zainteresowania tym surowcem, a co z tym idzie również ogromny wzrost jego cen. Oczywistym jest, że taka zwyżka wartości rynkowej bursztynu powinna mieć przełożenie na odpowiednią podwyżkę stawki opłaty eksploatacyjnej. Dzięki temu, z wyższych cen bursztynu będą mogli skorzystać w większym stopniu, poza koncesjobiorcami, również pozostali beneficjenci: samorząd terytorialny i lokalna społeczność, właściciele gruntu… Ponadto ograniczenie i docelowe wyeliminowanie pozyskiwania bursztynu z nielegalnych źródeł powinno przyczynić się także do zapewnienia konkurencyjności jego rynku. Widzę tu ogromna rolę Polskiej Służby Geologicznej, która mam nadzieję zostanie powołana ustawowo.

Nim Służba zostanie powołana, to wcześniej pewnie będzie opór wobec urealnienia stawki opłaty. Pewnie pojawią się alarmy o tym, że jak będzie drożej, to się otworzy drogę do przejęcia polskiego udziału w światowym rynku wydobycia bursztynu przez inne kraje, na przykład Chiny. Pan wie, panie ministrze, że mało kto lubi podwyżki opłat.
A zapytam tak oponentów: czy sprawa dotyczy zasobów bursztynu w Polsce czy w Chinach? To w Polsce wydaje się koncesje, a reintrodukcja po kilku latach tej kopaliny do własności górniczej zabezpieczy przed tym zagrożeniem. Ten zabieg spowoduje także prowadzenie rekultywacji – dziś wydobycie bez koncesji rzecz jasna pomija rekultywację a dziś poeksploatacyjne tereny to obraz księżycowy. Z drugiej strony – możemy śmiało powiedzieć, że grubo ponad 90 proc. bursztynu pochodzi z nielegalnej eksploatacji lub przemytu. W mojej opinii obawy te są zatem dalece nieuzasadnione. Może być raczej odwrotnie – dziś jest sytuacja totalnie zła z punktu widzenia państwa i legalnie działających przedsiębiorców – bursztynników.

Rentowność eksploatacji po wprowadzeniu omawianych opłat za wydobycie bursztynu nie będzie zagrożona. Każdy przedsiębiorca w równym stopniu zostanie obciążony kosztami wynikającymi z prowadzenia działalności górniczej. Wskazać należy również, że objęcie złóż bursztynu własnością górniczą, umożliwi ministrowi środowiska sprawowanie większej kontroli nad procesem udzielania koncesji, w szczególności spółkom dysponującym kapitałem zagranicznym. W postępowaniach administracyjnych stosowane będą te same standardy, które wypracowane zostały względem pozostałych kopalin będących własnością Skarbu Państwa.

Skąd ta śmiała teza o nielegalnym pozyskiwaniu bursztynu?
W Polsce jest w obrocie rocznie około 10 tys. kg bursztynu. Z tego wydobycie legalne wynosi od 0 do 600 kg rocznie; średnio powiedzmy 300 kg. Jednocześnie w branży bursztynniczej, stowarzyszeniach itd. jest związanych kilka tysięcy osób, to znaczy, że na każdego bursztynnika statystycznie przypada od kilkudziesięciu do kilkuset gramów legalnie pozyskanego surowca. Powiem wprost: środowisku bursztynników działających legalnie w branży powinno zależeć na wprowadzanych zmianach, zwłaszcza w kontekście uczciwej konkurencji na rynku. W mej opinii branża ta zatem powinna wspierać i konstruktywnie się włączyć w projektowane zmiany prawa, w tym powołanie Polskiej Służby Geologicznej. Wtedy legalne wydobycie ruszy pełną parą. Planuję szersze konsultacje w tej sprawie.

* Bursztyn, a ściślej w naszym przypadku bursztyn bałtycki (zwany także sukcynitem i jantarem) jest żywicą kopalną, która powstała w warunkach naturalnych w eocenie. Żywica wydostawała się ze zranień, pęknięć pni i gałęzi drzew, tworząc nacieki, określane mianem sopli lub kropli. Gromadziła się również bezpośrednio pod korą lub wewnątrz pnia, tworząc formy podkorowe.
Bursztyn składa się on z węgla (61-81 proc.), wodoru (8,5-11 proc.), tlenu (ok. 15 proc.) i do kilku proc. siarki (jak składnika wtórnego).
Występuje głównie wzdłuż południowych wybrzeży Morza Bałtyckiego: w Danii, Niemczech, Polsce, na półwyspie Sambia w Rosji, w Obwodzie Kaliningradzkim (to największa na świecie kopalnia bursztynu), na Litwie – okolice Kłajpedy i Łotwie oraz rzadziej w Szwecji, a także na Ukrainie na Polesiu Wołyńskim (kopalnia w okolicach Klesowa), w okolicach Bitterfeld-Wolfen w Niemczech.
Polska ma 70 proc. udziału w światowym rynku produkcji biżuterii bursztynowej.

Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.