Węgiel stanowi dla polskiej gospodarki podstawowe, stabilne źródło energii. Pełne wykorzystanie jego gospodarczego potencjału może nastąpić przede wszystkim dzięki powszechnemu zastosowaniu czystych technologii węglowych - zaznacza w rozmowie z Trybuną Górniczą dr MARCIN SIENKIEWICZ, prezes zarządu Dolnośląskiego Instytutu Studiów Energetycznych.
Stwierdził Pan niedawno, że w polskim węglu znajduje się duży, wciąż nie w pełni wykorzystany, potencjał gospodarczy. Co dokładnie miał Pan na myśli?
Przede wszystkim węgiel kamienny to surowiec mineralny, którego zasoby w Polsce są nadal duże. Według danych Państwowego Instytutu Geologicznego na dzień 31 grudnia 2015 r. zasoby bilansowe złóż węgla kamiennego wynosiły 56 220 mln t, a w tym zasoby przemysłowe kopalń wyniosły 3573,69 mln t. To w większości przypadków węgiel energetyczny, ale i koksujący. Węgiel stanowi zatem dla polskiej gospodarki podstawowe, stabilne źródło energii. Pełne wykorzystanie jego gospodarczego potencjału może nastąpić przede wszystkim dzięki powszechnemu zastosowaniu czystych technologii węglowych, umożliwiających, w skrócie rzecz ujmując, ekoefektywne wydobycie, a następnie wykorzystanie węgla. Generalnie technologie te kojarzone są z technicznymi zdolnościami do separacji i wychwytu zanieczyszczeń takich jak: tlenek siarki, tlenek azotu oraz gazów cieplarnianych na czele z CO2. Można je stosować na etapie wydobycia węgla, pozyskując metan, następnie na etapie spalania poprzez wychwyt CO2 i na końcu poprzez zagospodarowanie materiałów odpadowych. Do czystych technologii węglowych zaliczane są także różne metody obróbki i wzbogacania węgla energetycznego. Węgiel kamienny to także surowiec, którego zagospodarowanie nie polega jedynie na spalaniu czy koksowaniu. Jest to także cenny minerał wykorzystywany w przemyśle chemicznym, z którego można uzyskiwać m.in. benzynę syntetyczną. Natomiast metan z pokładów węgla to w mojej ocenie bardzo ciekawe zagadnienie o dużym potencjale rozwoju. Zagospodarowanie jego pokładów mogłoby poprawić kondycję polskiego górnictwa, stając się źródłem dodatkowego przychodu, zwiększyłoby bezpieczeństwo eksploatacji złóż oraz zmniejszyło uzależnienie od importowanego gazu ziemnego. Za ważny krok w tym kierunku uznać należy podjętą przez PGNiG próbę pozyskania przy wykorzystaniu technologii szczelinowania metanu ze złóż węglowych w Gilowicach.
Wśród alternatywnych metod zagospodarowania wskazuje Pan zgazowanie węgla. Mieliśmy na naszym lokalnym podwórku eksperyment w kopalni Wieczorek, który raczej nie zapowiada szybkiego wykorzystania tej technologii na skalę przemysłową?
Próba zgazowania węgla w złożu w czynnej kopalni, którą przeprowadziły wspólnie Główny Instytut Górnictwa i Katowicki Holding Węglowy, była eksperymentem, który należy traktować jako kolejny etap procesu badawczego nad tą technologią. Uzyskane efekty techniczne zostały ocenione pozytywnie. Problem tkwi w niezadowalającej wartości opałowej uzyskanego gazu, która czyni go niekonkurencyjnym wobec gazu ziemnego. Nie oznacza to jednak, że nie jest możliwe wypracowanie odpowiedniego rozwiązania technologicznego, np. poprawiającego sprawność spalania gazu. W mojej opinii należy kontynuować prace badawcze, stopniowo zwiększając skalę przedsięwzięcia badawczego. Warto inwestować w tego typu eksperymenty, bo ewentualne wdrożenie na skalę przemysłową technologii zgazowywania węgla w złożu może zrewolucjonizować cały przemysł wydobywczy. Tym bardziej, że Polska dysponuje już znaczącą infrastrukturą badawczą, znajdującą się m.in. w Centrum Czystych Technologii Węglowych na Górnym Śląsku, które właśnie prowadzi projekty badawcze dotyczące rozwiązań technologicznych dla podziemnego zgazowania węgla, połączonego z wychwytywaniem i składowaniem CO2. Polska nauka powinna stać się europejskim liderem w zakresie badań nad czystymi technologiami węglowymi, w tym nad zgazowaniem węgla a następnie liderem w ich wdrażaniu w skali przemysłowej.
W wymiarze europejskim Polska jest wyjątkiem, jeśli chodzi o miks energetyczny. Na świecie nie brak jednak krajów, które do dziś mocno opierają swoją energetykę na węglu. Jak w tych krajach wygląda sprawa takich alternatywnych sposobów na jego wykorzystanie?
Dobrym przykładem jest Japonia, dla której węgiel kamienny stanowi nadal znaczące źródło energii. Jego udział w całkowitym zużyciu energii w tym kraju wyniósł 27 proc. w 2013 roku. Należy przy tym dodać, że na wyspach japońskich nie ma złóż węgla kamiennego i całe zapotrzebowanie pokrywane jest przez import. Władze Japonii, pomimo dekarbonizacyjnej presji wywieranej przez wiele ośrodków politycznych, naukowych i biznesowych, konsekwentnie inwestują w energetykę węglową. Jest to jednak strategia dążąca przede wszystkim do znaczącej poprawy efektywności spalania tego paliwa, przy jednoczesnym bardzo wyraźnym ograniczeniu jego szkodliwego oddziaływania na środowisko. Przykładem projektu wspieranego finansowo przez japońskie Ministerstwo Gospodarki, Handlu i Przemysłu, który łączy w sobie te dwa wyżej wymienione cele, jest budowa elektrowni Osaki CoolGen. Nowa niskoemisyjna elektrociepłownia wykorzystywać będzie technologię zgazowywania węgla. Uzyskany gaz węglowy po oczyszczeniu m.in. z siarki będzie spalany, a duża część powstałej z tego emisji spalin po odseparowaniu CO2 będzie ponownie wykorzystywana do produkcji energii. Również w Stanach Zjednoczonych węgiel posiada istotny, choć stopniowo malejący udział w konsumpcji pierwotnych źródeł energii. W 2014 r. udział ten wynosił 18 proc., natomiast w produkcji energii elektrycznej węgiel utrzymał drugie miejsce. Należy także pamiętać, że USA są prekursorem badań i promocji czystych technologii węglowych. Realizację pierwszych rządowych programów w tej dziedzinie rozpoczęto jeszcze w dekadzie lat 80. XX wieku. W owym czasie wspierane przez rząd federalny działania zmierzały przede wszystkim do redukcji emitowanych przez elektrownie węglowe zanieczyszczeń. Dążono także do poprawy jakości węgla przeznaczonego dla elektrowni poprzez jego oczyszczenie i wzbogacenie.
Natomiast w okresie rządów administracji prezydenta Baracka Obamy preferowane były przede wszystkim projekty służące wychwytywaniu i magazynowaniu węgla, czyli carbon capture and storage (CCS). W ocenie Amerykańskiej Rady Węgla (ACC) rozwiązania techniczne, uzyskane dzięki realizowanym programom rozwoju czystych technologii węglowych, pozwoliły na redukcję emisji zanieczyszczeń o 60 proc. w latach 1970-2010 przy jednoczesnym wzroście zapotrzebowania na węgiel.
Działania restrukturyzacyjne i modernizacyjne wobec sektora węglowego na dużą skalę podjęto także w Chinach. Jednym z kierunków jest uruchamianie pilotażowych projektów czystych technologii węglowych. Plany władz chińskich obejmują budowę m.in. 50 instalacji służących do zgazowania węgla. Od 2013 r. jedna z takich instalacji zaopatruje na skalę przemysłową Pekin w syntezowany z węgla gaz. Uważam, że ewentualna współpraca polsko-chińska w tej dziedzinie może przynieść pozytywne efekty. Tym bardziej, że takiej kooperacji sprzyja bardzo dobry stan stosunków politycznych między oboma państwami.
Jak Pana zdaniem powinna wyglądać przyszłość polskiej energetyki? Unijne wymogi są coraz bardziej nieprzyjazne, sytuacja w górnictwie trudna, ale przecież nie możemy chyba odejść od konwencjonalnych technologii węglowych?
Punktem odniesienia jest dla mnie „Strategia na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju” - dokument, który w sposób kompleksowy i wewnętrznie spójny próbuje ująć politykę społeczno-gospodarczą naszego państwa. Zakłada ona m.in. „poprawę efektywności energetycznej gospodarki” oraz zapewnienie „dywersyfikacji źródeł”, w ramach której „rozważa się wdrożenie energetyki jądrowej”. Celem strategii ma być także zwiększenie udziału odnawialnych źródeł energii w krajowym bilansie energetycznym. Wdrożenie tej strategii będzie więc oznaczać stopniową zmianę obecnego miksu energetycznego, w którym węgiel posiadał dominującą pozycję. Nie oznacza to jednak, że „Strategia …” zmierza do eliminacji węgla w gospodarce, czy jego zupełnej marginalizacji. Węgiel postrzegany jest tu jako ważne paliwo dla elektroenergetyki, którego wykorzystanie jest jedną z gwarancji bezpieczeństwa energetycznego. Dla tego przewiduje się podjęcie działań m.in. w zakresie „poszukiwania i wydobycia złóż węglowodorów w Polsce”. Dostrzega się przy tym trudną sytuację polskiego górnictwa, którego restrukturyzacja ma poprawić efektywność i jakość wydobycia. Energetyka węglowa ma natomiast przejść proces modernizacji, prowadzący do wyraźnej poprawy sprawności i głębokiej redukcji emisji dwutlenku węgla. Tak zakreślony plan stwarza dla węgla perspektywę jeszcze długoletniej obecności w polskiej gospodarce, a górnictwu i elektroenergetyce wytycza drogę jakościowej transformacji.
Niestety polityka klimatyczno-energetyczna Unii Europejskiej stanowić może poważne wyzwanie dla realizacji polskich planów wobec energetyki i górnictwa węglowego. Jednym z celów tej polityki jest po prostu dekarbonizacja europejskich gospodarek. Stanowisko Unii Europejskiej jest w tej dziedzinie bardzo usztywnione, a stosowane w ramach realizowanej polityki instrumenty mają charakter represyjny. Potrzeba dbałości o środowisko naturalne jest oczywiście zrozumiała i bezwzględnie konieczna, ale powinna jej towarzyszyć świadomość odmiennych warunków społeczno-gospodarczych, w jakich znajdują się poszczególne państwa Unii. W takich warunkach czyste technologie węglowe nie stanowią obecnie przekonującego argumentu dla decydentów z Unii Europejskiej. Nie powinno to jednak skłaniać polskich władz do kapitulacji przed taką polityką. Należy bowiem pamiętać, że żadna polityka czy stan prawny nie są dane raz na zawsze. Powinniśmy przede wszystkim podjąć z naszymi partnerami z Unii Europejskiej rzeczowy dialog na temat poszerzenia katalogu środków służących osiągnięciu wspólnych celów w zakresie ochrony klimatu i transformacji energetyki. Dobrym przykładem skutecznego działania w tym zakresie było przeforsowanie na Konferencji Paryskiej przez polskie Ministerstwo Środowiska zapisu o zmniejszaniu koncentracji CO2 w atmosferze poprzez bilansowanie tych emisji przez lasy. Kolejnym krokiem jest propozycja tzw. leśnych gospodarstw węglowych, których zadaniem będzie realizacja celu w zakresie pochłaniania CO2. Można więc, stosując rzeczową i racjonalną argumentację, przekonać partnerów międzynarodowych do przyjęcia proponowanych przez Polskę rozwiązań. Należy zatem podjąć trud budowy wśród naszych unijnych przyjaciół świadomości, wiedzy i zrozumienia dla polskiej wizji polityki energetycznej.
Jeśli chcesz mieć dostęp do artykułów z Trybuny Górniczej, w dniu ukazania się tygodnika, zamów elektroniczną prenumeratę PREMIUM. Szczegóły: nettg.pl/premium. Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
