Nie sprint, lecz długi dystans!

Mało było odpowiedzialności. Dziś ten pierwiastek jest bez porównania większy. Koncepcja łączenia górnictwa z energetyką ratuje je i moim zdaniem wpisuje się w strategię biegu długodystansowego, a nie w sprint - podkreśla prof. JAN WOJTYŁA, dyrektor Centrum Społecznego Dialogu Pracy Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach.

Kilkanaście miesięcy musiało minąć, by zaistniała, obiecana jeszcze przez poprzedni rząd, Nowa Kompania Węglowa, zwana teraz Polską Grupą Górniczą. Jedni mówią, że to jest sukces napawający optymizmem. Inni ostrzegają i uważają, że to opóźnienie może skutkować negatywnie na funkcjonowanie Grupy.
Nie ulega dla mnie wątpliwości, że wiele z tych 17 miesięcy po prostu stracono, choćby przez wykonywanie różnych pozorowanych działań. To w ostatnim czasie doszło do silnego przyspieszenia w drodze do założenia PGG. Przeprowadzono, jak się zdaje, bardzo rzetelny audyt w Kompanii Węglowej, więc wiemy, na czym stoimy, wiemy, jaka jest sytuacja, ale nie tak do końca. Bo czyż znane są perspektywy prognoz cen i popytu na węgiel? Jakie będą globalne uwarunkowania dla polskiej polityki energetycznej? Inaczej mówiąc: na ile możemy prognozować kształtowanie się parametrów wpływających na wyniki ekonomiczne PGG? Restrukturyzacja górnictwa nie może być realizowana pod dyktat potrzeb politycznych, co pokazał początek rozmów jeszcze za premierostwa Ewy Kopacz. Dla uspokojenia nastrojów społecznych w okresie wyborczym godzono się na coś, o czym z góry wiadomo było, że nie będzie zrealizowane.

A dzisiaj? Nie było presji nastrojów społecznych?
Dzisiaj przyjęto inną metodę. W górnictwie trzeba odbudować etos wspólnoty interesów między pracownikami i pracodawcą. Metodą dialogu osiągnięto kompromis, trudny kompromis, do którego doszło po długich negocjacjach. Uważam je za bardzo wartościowe i już tłumaczę, dlaczego tak uważam. Po pierwsze: strony, a przede wszystkim strona związkowa, miały możliwość poznania wszystkich, albo prawie wszystkich uwarunkowań ekonomicznych, społecznych i prawnych, określających racje dla powstania PGG oraz konstrukcje nośne dla urzeczywistnienia jej celów. Po drugie: związkowcy stali się współgospodarzami tego kompromisu, zobligowanymi do działania na jego rzecz. Zatem wartość dialogu społecznego, za którym zawsze opowiadałem się, jest znacząca.

Tym bardziej w sytuacji, w której znajduje się górnictwo...
Jest ona szczególna. Branża, co wielokrotnie podkreślałem, przypomina pacjenta znajdującego się na oddziale intensywnej terapii. Możliwości wyprowadzenia go z takiego stanu są dość ograniczone, także z uwagi na regulacje europejskie, uwarunkowania wynikające z polityki klimatycznej Unii...

I z sytuacji gospodarczej w Chinach...
I nie tylko, ale także europejskiej polityki paliwowej. To ona określa popyt na węgiel, a jak popyt, to i ceny. Zwróćmy uwagę na hipotetyczną sytuację, w której nie udałoby się utworzyć PGG i Kompania musiałaby ogłosić upadłość. Wówczas, pamiętajmy o tym, pracę traci nie tylko załoga bankruta, ale i ci, którzy z nią współpracowali. Na szczęście do tej katastrofy nie doszło.

Pesymiści, lub jak kto woli realiści, nie prognozują PGG długiego życia. Ono oparte jest m.in. na jakimś parytecie cen węgla. Uważają, że wystarczy, że spadną znacznie poniżej minimalnego poziomu założonego w biznesplanie PGG, a pacjent znów znajdzie się na OIOM-ie.
Jeżeli Polska stawia na węgiel jako na surowiec strategiczny dla energetyki, to mamy poczucie bezpieczeństwa energetycznego. Ceny paliw zależą od popytu i podaży, ale jedno i drugie można kształtować. Doświadczenia wskazują, że wahania cen niektórych nośnikow energii, np. ropy, wiążą się z dążeniem do osiągnięcia założonych celów, by po ich zrealizowaniu wrócić do punktu wyjścia. Określoną polityką można doprowadzić do sytuacji, w której wydobywanie danego surowca jest mało opłacalne lub nieopłacalne. Zapytać należy, jak liczony jest koszt dla rachunku opłacalności ?

To znaczy?
Ważny jest tzw. rachunek ciągniony, czyli jakie będą skutki tych kosztów w całym otoczeniu spółki. Jeżeli dziś mówimy o cenie węgla loco kopalnia, to proszę porównać tę cenę z tą, za którą klient może kupić poszczególne produkty w składzie węgla.

Przecież na każdym towarze w współczesnej gospodarce najwięcej zarabiają pośrednicy.
To prawda. Są jednak granice dla takich praktyk. Proszę prześledzić łańcuchy pośrednictwa w obrocie węglem. Można postawić w tej materii kilka niewygodnych dla niektórych pytań. Sądzę zatem, że jeśli porówna się cenę węgla loco kopalnia z ceną, jaką płaci odbiorca końcowy, to nawet w tym trudnym czasie ocena opłacalności produkcji ma inny wymiar. Trzeba pamiętać o wysokich kosztach pracy, o narzutach fiskalnych i innych obciążeniach daninami publicznymi... Zwolnieni pracownicy staną się w większości klientami urzędów pracy i tak szybko jej nie znajdą. Niektórzy zostaną na trwałe wykluczeni z rynku pracy i ich alimentacja będzie stałym kosztem i obciążeniem dla państwa. Zatem nie mówmy wyłącznie o kosztach w kontekście aktualnej ceny węgla, ale w układzie rachunku ciągnionego. Oczywiście priorytetowe znaczenie w PGG będzie miała optymalizacja kosztów wydobycia bez uszczerbku dla bezpieczeństwa pracy. To także pytania o efektywność promocji sprzedaży naszego węgla na rynkach światowych oraz prowadzonej polityki konkurencyjnej.

I potrzebie konsolidacji z energetyką dla uzyskania, jak to się mówi, efektu synergii.
Tak. Założenia ekonomiczne PGG zakładają konsolidację podmiotów, a to może doprowadzić do racjonalizacji kosztów. Znacząca dla przyszłości Grupy jest też kwestia zarządzania nią. Czy zarządzający będą ponosić i jakim zakresie odpowiedzialność i partycypować w pewnym ryzyku, wynikającym z prowadzonej działalności.

I nie będzie to odpowiedź wyłącznie polityczna oraz przed Bogiem i historią?
Tak, to powinna być odpowiedzialność biznesowa w całym tego słowa znaczeniu. Nie będzie wówczas tłumaczenia w rodzaju: "bo ja nie wiedziałem!ˮ. Uważam, że jeśli przyjmuje się określone stanowisko, to istnieje domniemanie, że przyjmujący zna ryzyko, które wynika z tej decyzji, i zgadza się ponosić jego skutki. To kwestia form prawnych angażowania kadr kierowniczych w sposób uwzględniający ryzyko i odpowiedzialność materialną.

Gdyby zaczęła obowiązywać, jak to pan określił, odpowiedzialność biznesowa, to może nie byłoby chętnych, abstrahując od aktualiów, do zarządzania górnictwem?
Nie byłbym takim pesymistą, chociaż z doświadczenia wiem, że wprowadzenie modelu powszechnej odpowiedzialności biznesowej dla zarządzających, nie tylko górniczymi spółkami, nie byłoby przyjęte entuzjastycznie. Wzmocnienie pierwiastka odpowiedzialności ma w mej opinii kluczowe znaczenie w programie wyprowadzania na prostą górnictwa węgla kamiennego.

Jasne, jeśli menedżer wymaga od zatrudnionych odpowiedzialności, to i pracownicy mogą oczekiwać tego samego od tych, którzy kierują firmą, niekoniecznie górniczą, żeby była jasność. A propos pracowników. PGG ma na starcie 3,4 mld zł kapitału. Niektórzy obawiają się, by te pieniądze nie poszły na płace zamiast na inwestycje. Minister energii uspokaja, ale niepewność wciąż pozostaje.
Użyję sportowego porównania. Jest podobnie jak z biegami. W ostatnich latach dominowała strategia sprintu. Patrząc po tym, w jakiej kondycji jest dziś branża, to nie sądzę, by przez ostatnich kilka lat myślano o strategii długodystansowej. I ten stan rzeczy oceniać można wyłącznie krytycznie. Okręt stopniowo tonął. Nie było kół ratunkowych, szalup itp. Mało było odpowiedzialności. Dziś ten pierwiastek jest bez porównania większy. Koncepcja łączenia górnictwa z energetyką ratuje je i moim zdaniem wpisuje się w strategię biegu długodystansowego, a nie w sprint.

Ta koncepcja może mieć przeciwników nie tylko w kraju. Za granicą także. A może nawet przede wszystkim za granicą...
Boleję nad brakiem pewnej solidarności i prymatu krótkowzrocznych interesów partykularnych nad dobrem, którym dla Śląska jest górnictwo i przemysł okołogórniczy, ale to już jest przyczynek do innej dyskusji. Kluczową kwestią jest wynagradzanie niełatwej i bardzo ryzykownej pracy w górnictwie. Obserwujemy dziś dużą dywersyfikację form prawnych zatrudnienia. Tu walczy się z pracą w godzinach nadliczbowych, a górnik kończy dniówkę w kopalni i dalej pracuje w tej samej kopalni, tylko jako pracownik innego pracodawcy. Bałagan? Możliwe, że komuś na nim zależy.

Pan uważa, że choćby z niektórych patologii da się górnictwo oczyścić?
Patologie to wyniki gry dużych interesów. Jestem przekonany co do tego, że trzeba ustalić hierarchię wartości i pewnych reguł w tym zakresie. Tzw. outsourcing w rachunku ciągnionym wcale nie wypada tanio, a ryzyko osobowe jest wysokie.

Z tego, co pan mówi, wynika, że zarząd PGG i jej rada nadzorcza łatwego życia mieć nie będą. Lekko nie będzie.
Trzeba mieć nadzieję, że się uda. Znamiennym jest, że pojawiają się inwestorzy, którzy nie tylko kupili polską kopalnię, ale są tacy, którzy chcą inwestować w wybudowanie nowej kopalni. Skoro inni chcą podejmować ryzyko i liczą na zyski, to dlaczego nam miałoby się nie udać?

Jeśli chcesz mieć dostęp do artykułów z Trybuny Górniczej, w dniu ukazania się tygodnika, zamów elektroniczną prenumeratę PREMIUM. Szczegóły: nettg.pl/premium. Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.