Stres przedrestrukturyzacyjny

Utrata pracy jest podobno jednym z najbardziej traumatycznych wydarzeń w życiu. Uderza przede wszystkim w poczucie wartości i poczucie bezpieczeństwa. Wprowadza w stan niepokoju. Nie inaczej jest z groźbą utraty pracy. Gdy jedni mówią, że kopalń w Polsce jest za dużo i trzeba przeprowadzić dla dobra branży "optymalizację zatrudnienia", to jak tu być spokojnym?

- Należy zamykać trwale nierentowne kopalnie. Jeśli nie ma żadnych szans ze względu na wyczerpywanie się złoża, warunki górniczo-geologiczne, to taką kopalnię trzeba zlikwidować. Trudno jest tolerować sytuację, w której cała spółka węglowa ciągnięta jest w dół przez stale nierentowną kopalnię, a kopalnie dobre, przyszłościowe nie mają pieniędzy na inwestycje. Żeby kopalnie się rozwijały, trzeba w nie inwestować, trzeba otwierać nowe pola wydobywcze - powiada b. wicepremier Janusz Steinhoff, uważający, że jego reforma za rządów Buzka uratowała górnictwo i górników (ci ostatni najczęściej nie podzielają tej opinii).

Andrzej Sadowski, wiceprezes Centrum im. Adama Smitha, uważa, że "rząd powinien sprzedać cztery kopalnie przynoszące najwięcej strat, a pozostałe wystawić na licytację". Czyli sprzedać wszystkie.

Co mówi Leszek Balcerowicz o górnictwie i o tym, jak je zreformować, to nie będę przypominał, by nie wpędzać górników w jeszcze większy stres. Bo stres, proszę państwa, w pewnych zawodach ma istotny związek z bezpieczeństwem pracy.

Jak się nie stresować, gdy się nie wie, czy pracuje się w kopalni nierentownej lub trwale nierentownej, gdy się nie ma pojęcia, czy ta kopalnia będzie zamknięta, sprzedana (czytaj: sprywatyzowana), gdy nie ma się pewności, że w najbliższej przyszłości będzie można zarobić tyle co teraz, czy dostanie się mniej "w ramach optymalizacji kosztów produkcji"...

Wyrokiem Sądu Najwyższego
Samo zagrożenie wypadkowe towarzyszące pracy górnika stanowi już źródło stresu. Jeżeli zostanie on spotęgowany świadomością niepewności zatrudnienia, to co? To może to skutkować chorobą wywołaną stresem i co do tego psychologowie pracy i lekarze medycyny pracy nie mają wątpliwości. Stres bywa też przyczyną wypadków w pracy, choć wykazanie związku między stresem a zaistniałym wypadkiem nie jest proste. Tym bardziej gdy sytuacja dotyczy tak specyficznej branży, jaką jest górnictwo głębinowe.

Wypadek przy pracy zgodnie z ustawową definicją występuje, gdy zdarzenie wystąpiło nagle, było wywołane przyczyną zewnętrzną i skutkowało urazem lub śmiercią w związku z pracą. Stres przyczyną zewnętrzną? I tak, i nie. Zależy, kim jest ten, który martwi się, że może stracić pracę lub stracić na zarobkach.

Sąd Najwyższy w 1999 r. uznał, że "zewnętrzną przyczyną sprawczą wypadku przy pracy może być każdy czynnik pochodzący spoza organizmu poszkodowanego zdolny - w istniejących warunkach - wywołać szkodliwe skutki, w tym pogorszyć stan zdrowia pracownika dotkniętego już schorzeniem samoistnym" (wyrok z 18 sierpnia 1999 r.). Jeżeli jednak jest się zatrudnionym na stanowisku kierowniczym, gdzie stres jest niejako zawsze przy boku, to "praca dyrektora jest z istoty swej związana z dużą odpowiedzialnością, a występujące w jej toku stresy nie mogą być uznane za nietypowe warunki pracy w rozumieniu przyczyny zewnętrznej zdarzenia" (wyrok SN z 14 lutego 1996 r.).

Nowicjusze i rutyniarze
Ponad 90 proc. wypadków przy pracy skutkujących urazami jest wynikiem błędu ludzi. To wcale nie jest równoznaczne ze świadomym bagatelizowaniem przepisów bhp. Przed kilkoma laty dr Anna Maciaszek z Wydziału Górnictwa i Geologii Politechniki Śląskiej przeprowadziła wśród górników ankietę o tym, co cenią sobie najbardziej w związku z wykonywaną pracą. Wyszło, że najwyżej ceniona jest pewność zatrudnienia i wysokie zarobki. Bezpieczeństwo pracy znalazło się na czwartym miejscu. Jednym z czynników obniżających bezpieczeństwo pracy jest stres. Jego konsekwencją są zmęczenie, złe samopoczucie, agresja, choroby układu pokarmowego i krążenia. "Praca osób będących pod wpływem stresu staje się mało wydajna, nieuważna, zdarzają się wypadki" - pisała we wnioskach do badań dr Maciaszek.

W 2013 r. w kopalni Brzeszcze wypłacono (zróżnicowane) jednorazowe dodatki za stres. Teraz ani tam, ani gdzie indziej nie ma co liczyć na "stresowe". Trzeba mu się nie dać w ramach aktualnego wynagrodzenia. A nie dać się, to znaczy nie stracić czujności tam, na dole.

Janusz Malinga z Wyższego Urzędu Górniczego raz po raz podkreśla, że w kopalni głębinowej każdy narażony jest na niebezpieczeństwo, ale dwie grupy zatrudnionych są szczególnie narażone na wypadki, zestresowanie tylko zwiększa owo zagrożenie. Pierwszą tworzą pracownicy ze stażem nieprzekraczającym roku. Nowicjusze. Drugą - ci ze stażem przekraczającym 15 lat. Rutyniarze.

Sekcja Rekrutacji i Interwencji Kryzysowej Centrum Usług Wspólnych KHW prowadzi m.in. "konsultacje psychologiczne dla pracowników KHW SA, którzy doświadczają różnego typu kryzysów". Jej kierowniczka Aleksandra Suliga wyjaśnia, że kilka razy zdarzyło się, że po poradę zgłaszali się ludzie odczuwający stres z tytułu możliwości utraty pracy. Generalizować nie będzie, a o szczegółach mówić nie może, bo obowiązuje ją tajemnica zawodowa. Z drugiej strony tajemnicą nie jest, że górnicy to twardzi faceci, którzy wolą wątpliwości w sobie tłamsić, niż biec z nimi do psychologa.

Teoretycznie odporni
Aby pracować pod ziemią, trzeba zaliczyć najpierw testy psychologiczne. Teoretycznie rzecz biorąc, do pracy powinni być przyjęci "odporni na stres". Nawet jak przejdą przez takie testy, wcale nie znaczy, że są twardzi jak, nie przymierzając, skała. Owszem, można byłoby przeprowadzić naukowo badania, które pokazałyby, czy i w jakim stopniu aktualna sytuacja, w której znaleźli się górnicy, oddziałuje stresująco na ich kondycję psychofizyczną. Po co wydawać pieniądze na coś, co jest oczywiste w myśl zasady, że bez księdza wiedzą, iż w niedzielę jest święto.

Na krótką metę górników zestresowanych swoją przyszłością powinien uspokoić sondaż Ispos przeprowadzony dla Wiadomości TVP, z którego wynika, że 42 proc. Polaków chce, by rząd dofinansowywał nasze górnictwo dla utrzymania wydobycia i zachowania miejsc pracy. Na krótką, bo - jak trafnie zauważył komentujący tę wiadomość internauta - "z rezerwą przyjmować należy wszelkie tego typu rezultaty, ale gdyby ta informacja nie była elementem akcji prowadzonej przed głosowaniem, można byłoby uznać te wyniki za drobny przejaw społecznie zdroworozsądkowy".

Jeśli chcesz mieć dostęp do artykułów z Trybuny Górniczej, w dniu ukazania się tygodnika, zamów elektroniczną prenumeratę PREMIUM. Szczegóły: nettg.pl/premium. Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.