Minie jeszcze kilka dekad

- Po doświadczeniach prywatyzacyjnych przeprowadzonych u nas na niewielką skalę jestem przekonany, że górnictwo może funkcjonować jako przemysł sprywatyzowany - stwierdza w rozmowie z Trybuną Górniczą prof. MAREK SZCZEPAŃSKI, socjolog z Uniwersytetu Śląskiego.

Można powiedzieć, że Kościół wypowiedział się w kwestii górnictwa węgla kamiennego w regionie. W dokumencie "O przebudowę Górnego Śląska", wydanym przez Radę Społeczną przy Metropolicie Katowickim, sporo jest o branży, łącznie z tym, że nadchodzi jej koniec. U nas oczywiście.
Ten dokument uważam za istotny. Zwróciłbym uwagę na jego wielowątkowość. W nim nie porusza się tylko kwestii związanych z górnictwem. Podniesione są w nim kwestie wartości, rynku pracy, podniesiona jest także kwestia wielokulturowości. Zatem na ten dokument trzeba spojrzeć jak na pewną całość dotyczącą Górnego Śląska, chociaż uważam, że precyzyjniej rzecz biorąc, to winien on się tyczyć województwa śląskiego.

Oczywiście, dokument, niektórzy nazywają go manifestem, jest wielowątkowy. Tylko że głównym wątkiem w nim jest górnictwo i to, czym ono teraz jest i czym będzie w przyszłości. I także to, jak głoszą jego autorzy, że zbliża się czas dla regionu bez górnictwa.
Uspokoiłbym obawy. Minie jeszcze kilka dekad, nim górnictwo zniknie z naszego krajobrazu gospodarczego. Jak na razie, to górnictwo gwarantuje bezpieczeństwo energetyczne kraju i jakikolwiek odpowiedzialny polityk nie powie, że w 2016 r. zamykamy kopalnie z tych albo z tamtych powodów. Trzeba jednak liczyć się z tym, że ten stan nie będzie trwał wiecznie. I w regionie dojdzie do tego, co już przerabiali w zagłębiach węglowych w Niemczech, Francji czy USA, i dojdzie do wygaszania branży. Z prostej przyczyny: węgiel ma to do siebie, że podlega sczerpaniu ze wszelkimi tego konsekwencjami.

Dokument jest w swej treści zarysowy, jak to manifest. Nie sądzi pan, że Rada Społeczna w pewnym sensie zastąpiła rząd? Nie słyszeliśmy o takich prognozach jego autorstwa.
Znam członków Rady i wiem z całą pewnością, że Rada nie będzie zastępowała rządu, który de facto poprzez to, że reprezentuje państwo, jest właścicielem śląskich kopalń. Rada może stanowić ciało doradcze, opiniotwórcze. Dostarcza materiał do przemyśleń dla metropolity katowickiego i jego współpracowników. I nie tylko. Także dla zainteresowanych losem regionu i górnictwa. Jednak w jakikolwiek sposób, w jakikolwiek - podkreślam - nie zastąpi w tej kwestii rządu.

Jasne. Nie to miałem na myśli, że Rada ma zastąpić rząd. Chodzi, w mojej opinii, o to, że można odnieść wrażenie, iż to rząd powinien wystąpić pierwszy z różnych przyczyn i powodów z takim przesłaniem, dokumentem, manifestem - nazwa w tym przypadku jest drugorzędna.
Rząd zajmuje się samym sobą, a w ostatnich dniach zwłaszcza jest tym zajęty. Przypominam, że kiedy z początkiem roku rozmawialiśmy o sytuacji w górnictwie, to mówiłem, że w okresie przedwyborczym nie należy liczyć na większe zmiany w branży...

Tak. Nawet sobie ten fragment przygotowałem. Mówił Pan: "Podtrzymuję swoją opinię i uważam, że przed wyborami radykalizacji działań nie będzie. Czy związkowcy zradykalizują się w tym czasie? Nie sądzę, by czas naprawiania sytuacji w górnictwie był jedną wielką sielanką. Nie uważam też, że będzie czasem wielkie wojny. I obym się nie pomylił w tej ocenie!". No i Pan się nie pomylił.
Minęło już od tego czasu pół roku, miną jeszcze kolejne miesiące i nic się nie zmieni, gdyż rząd ma teraz problem z sobą i z przyjaciółmi. A tymczasem mamy prawie 100 tys. górników, mamy kłopoty z dołującymi na rynku światowym cenami węgla kamiennego, mamy konkurencyjność zewnętrzną w postaci taniego węgla z kopalń odkrywkowych. Mamy wreszcie napięcia konkurencyjne na rynku krajowym, wśród krajowych producentów. W sumie te wszystkie problemy, o których rozmawialiśmy w styczniu, jeszcze bardziej dziś nabrzmiały i ani jeden z nich nie został rozwiązany. Przepraszam, może jeden, personalny - zdymisjonowanie wiceministra Tomasza Tomczykiewicza. A paradoks całej tej sytuacji sumuje wypowiedź, oczywiście nielegalnie zarejestrowana, pani Bieńkowskiej o tym, że przez siedem lat decydenci od górnictwa pili, lulki palili, a branżą się nie zajmowali. W końcu tę ocenę sformułowała osoba będąca w owym czasie wicepremierem.

Rada Społeczna uważa, że nie będzie sanacji w górnictwie bez zmiany "operacyjnego zarządzania" nim. Dokument nie precyzuje, na czym owo zarządzanie miałoby polegać. Może zakładać prywatyzację. Pańskim zdaniem górnictwo może funkcjonować, zgodnie z rachunkiem ekonomicznym tylko wtedy, gdy będzie sprywatyzowane? Czy też może to osiągnąć, będąc własnością państwa?
Po doświadczeniach prywatyzacyjnych przeprowadzonych u nas na niewielką skalę jestem przekonany, że górnictwo może funkcjonować jako przemysł sprywatyzowany. Aby sprawa była jasna: nie jestem zwolennikiem pełnej prywatyzacji. Każdy roztropny rząd stara się zachować elementy kontroli nad branżami o strategicznym znaczeniu dla gospodarki państwa. Proszę jednak zwrócić uwagę na to, jak funkcjonują w Polsce trzy prywatne kopalnie. Nie da się ukryć, że wiedzie im się lepiej niż państwowym. Jestem zwolennikiem tego, by poddać poważnej, pilotażowej prywatyzacji niektóre państwowe kopalnie.

Możliwe, że większość tzw. zwykłych górników do prywatyzacji podchodzi, użyję eufemizmu, z dużą dozą wątpliwości. Dla nich oznacza to zmianę dotychczasowego systemu płac, który z pewnością byłby ujednolicony, ale na którym to zabiegu z pewnością straciliby konkretne pieniądze. W dokumencie Rady napisano o potrzebie uproszczenia obecnego systemu płac w państwowym górnictwie.
Co się tyczy prywatyzacji, to z moich wielu badań dotyczących postaw górników wobec prywatyzacji wynika, że faktycznie większość z nich jest pełna obaw. A im wyższy jest wiek górnika, im niższe jest jego wykształcenie i im dłuższy jest jego staż pracy, tym ten lęk jest większy. Mieliśmy do czynienia z osobami, u których te lęki można było ulokować na pograniczu neurastenii. Oczywiście im młodszy górnik, im lepiej wykształcony i większa miejscowość, w której mieszka, tym bardziej otwarty jest na propozycje prywatyzacyjne. Co zaś tyczy się płacy. Ona powinna być skorelowana z wynikami. Mamy teraz do czynienia z sytuacją dosyć niebywałą, czyli brakiem związku między wynikami ekonomicznymi a płacami, które rzeczywiście są wyjątkowo nieprzejrzyste. Nie ma wątpliwości co do tego, że tak na dłuższą metę być nie może. Kiedy może ulec to zmianie? Nie liczyłbym, że się powtórzę, by stało się to w tym roku.
Rozmawiał: Andrzej Bęben
fot.: jarosław galusek

Jeśli chcesz mieć dostęp do artykułów z Trybuny Górniczej, w dniu ukazania się tygodnika, zamów elektroniczną prenumeratę PREMIUM. Szczegóły: nettg.pl/premium. Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.