- Stan gotowości do pracy polega na takim pozostawaniu w dyspozycji pracodawcy, aby na jego żądanie niezwłocznie podjąć pracę - tłumaczy adwokat Artur Herian.
Wobec licznych sygnałów od internautów w związku z ogłoszeniem przestoju ekonomicznego przez Kompanię Weglową redakcja portalu nettg.pl zwróciła się z prośba do mec. Artura Heriana o sporządzenie wykładni prawnej pojęcia "przestój ekonomiczny" i wyjaśnienie pojęcia "gotowości do podjęcia pracy".
Mec. Artur Herian:
- Zdarzają się sytuacje, że z pewnych względów, pracownik będący w pracy nie może jej świadczyć i mimo to zachowuje prawo do wynagrodzenia. Jest to wyjątek od zasady, że wynagrodzenie przysługuje pracownikowi za pracę wykonaną. Sytuacja, o której mowa powyżej, zwana jest przestojem. Przeszkody uniemożliwiające świadczenie pracy mogą leżeć zarówno po stronie pracodawcy (np.: awaria urządzeń, brak energii elektrycznej, brak narzędzi do pracy, brak wymaganych surowców lub środków do pracy, zła organizacja pracy) jak też po stronie pracownika (np.: poprzez wywołanie awarii, uszkodzenie maszyny).
Wynagrodzenie za czas nie wykonywania pracy przysługuje wyłącznie wtedy, kiedy przestój nie został wywołany zawinionym zachowaniem pracownika. Wysokość wynagrodzenia wynika z osobistego zaszeregowania pracownika określonego stawką godzinową lub miesięczną, a jeżeli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony przy określaniu warunków wynagradzania - 60 proc. wynagrodzenia.
Warunkiem otrzymania przez pracownika wynagrodzenia za czas nie wykonywania pracy jest pozostawanie przez niego w gotowości do jej wykonywania.
Przepisy w żaden sposób nie definiują pojęcia gotowości do świadczenia pracy. W wyroku z dnia 2 września 2003 r. sygn. I PKN 345/02 Sąd Najwyższy wskazał, że przez pozostawanie do dyspozycji pracodawcy jako element gotowości do pracy w rozumieniu art. 81 § 1 KP należy rozumieć stan, w którym pracownik może na wezwanie pracodawcy niezwłocznie podjąć pracę.
W świetle powyższego orzeczenia należy przyjąć, że stan gotowości do pracy polega na takim pozostawaniu w dyspozycji pracodawcy, aby na jego żądanie niezwłocznie (bez zbędnej zwłoki) podjąć pracę.
Bez wątpienia, stawienie się pracownika w siedzibie pracodawcy może przejawiać się gotowością pracownika do jej świadczenia. Zdarzają się jednak przestoje kilku, kilkunastodniowe lub dłuższe, kiedy trudno wymagać od pracownika, aby codziennie stawiał się w siedzibie pracodawcy deklarując gotowość podjęcia pracy. W sytuacji postojów ekonomicznych z góry jest nieraz wiadomym okres jego trwania.
W takim przypadku zasadnym jest, aby pracownik oświadczył pracodawcy pisemnie lub też ustnie (forma pisemna dla ewentualnych celów dowodowych jest dla pracownika korzystniejsza), że pozostaje do jego dyspozycji oraz, aby wskazał miejsce, w którym będzie oczekiwał na wezwanie go do świadczenia pracy.
Przyjmuje się, że stawienie się przez pracownika w zakładzie pracy w stanie po spożyciu alkoholu nie stanowi o jego gotowości do świadczenia pracy. Także niezdolność do pracy pracownika spowodowana chorobą wyklucza realną możliwość podjęcia przez niego pracy.
Z orzecznictwa Sądu Najwyższego można zatem wysnuć wniosek, że samo oczekiwanie przez pracownika na wezwanie go przez pracodawcę do wykonywania pracy, nie oznacza gotowości do pracy w rozumieniu art. 81 § 1 KP, jeżeli takiego zachowania pracownika nie usprawiedliwiają okoliczności sprawy (wyrok SN z 14 maja 1999r., I PKN 60/99).
Samo zatem oświadczenie pracownika złożone pracodawcy, w którym pracownik deklaruje wolę świadczenia pracy na wezwanie pracodawcy, nie zawsze musi oznaczać, że pracownik pozostaje w gotowości do świadczenia pracy, skoro okoliczności dotyczącego jego osoby tego nie uzasadniają np.: pracownik wyjechał za granicę na odpoczynek.
Istotnym zatem jest, aby pracownik miał możliwość niezwłocznego podjęcia pracy na wezwanie pracodawcy. W przypadku przestojów trwających kilka miesięcy lub dłużej, pracownik, aby zachować prawo do wynagrodzenia, powinien stale aktywnie manifestować pozostawanie w stanie permanentnej (stałej) gotowości do natychmiastowego podjęcia i świadczenia pracy w uzgodnionym miejscu, czasie i rozmiarze pracy, co wymaga co najmniej systematycznego lub periodycznego powiadamiania pracodawcy o miejscu przebywania i sposobach wezwania pracownika do świadczenia pracy w formach dostatecznie informujących pracodawcę o stanie gotowości do pracy (art. 60 i art. 61 k.c. w związku z art. 300 k.p.), co najmniej przez comiesięczne żądanie wypłaty wynagrodzenia z tytułu gotowości do pracy (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 14 października 2013 r. sygn. akt II PK 16/2013).
W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że jednorazowe zgłoszenie gotowości do pracy nie może być uznane za wystarczające wówczas, gdy pracownik dochodzi na podstawie art. 81 § 1 kp wynagrodzenia za okres roku (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 4 października 2007 r.I PK 126/2007).
Stąd też, w przypadku długotrwałego przestoju ważnym jest, aby pracownik w sposób wyraźny manifestował pracodawcy swoją ciągłą gotowość do niezwłocznego podjęcia pracy. Można zatem przyjąć, że o gotowości do świadczenia pracy można mówić wtedy, kiedy pracownik ma zamiar wykonywania pracy, w sposób wyraźny przejawia wolę świadczenia pracy, ma zdolność fizyczną oraz psychiczną do jej świadczenia oraz pozostaje w dyspozycji pracodawcy.
Na czas przestoju pracodawca ma prawo powierzyć pracownikowi inną odpowiednią pracę, która winna odpowiadać kwalifikacjom pracownika. Za wykonanie takiej pracy pracownikowi przysługuje wynagrodzenie przewidziane za tę pracę, nie niższe jednak od wynagrodzenia postojowego. Jeżeli przestój nastąpił z winy pracownika, przysługuje wyłącznie wynagrodzenie przewidziane za wykonaną pracę.
Może się także pojawić sytuacja, że przerwa w wykonywaniu pracy zostanie spowodowana warunkami atmosferycznymi. W takim przypadku, pracownicy zatrudnieni przy pracach uzależnionych od warunków atmosferycznych otrzymują wynagrodzenie za czas spowodowanego tymi warunkami przestoju, ale tylko wtedy, gdy przepisy prawa tak stanowią. Co do zasady, taki postój jest nieodpłatny.
Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
