Lampa górnicza, pochłaniacz, strój roboczy i kask to obowiązkowe wyposażenie turystów, którzy wyruszają na Trasę Górniczą w kopalni soli Wieliczka. Każda z części ekwipunku ma swoje znaczenie ale bez światła ciężko byłoby poruszać się pod ziemią. Lampa to jeden z najstarszych górniczych "wynalazków". Oczywiście na dole także znajduje się oświetelnie, ale nie we wszystkich miejscach jest ono dostępne. Warto przy tym zaznaczyć, że w wielickiej kopalni pierwsze żarówki rozbłysły już w w 1886 r.
Za pierwsze lampki górnicze można uznać, wykonane z gliny, kaganki otwarte, do których wlewany był łój (tłuszcz zwierzęcy). W Polsce pierwsze łuczywa, a później kaganki gliniane, pojawiły się ok. 2000 lat p.n.e. w kopalniach krzemu w Krzemionkach Opatowskich k/Kielc.
W XIV w. pojawiły się natomiast kaganki metalowe. Miały one kształt gruszkowaty z długim prostym uchwytem do zawieszania. Były one bardziej praktyczne od kaganków glinianych, ponieważ nie pękały i nie tłukły się w trudnych warunkach kopalnianych. Ze względu na swój spłaszczony kształt znane są w historii górnictwa jako kaganki "żaby".
Od XVI wieku używano kaganków zamkniętych. Były one wykonane metodą kowalską a ich kształt także przypominał spłaszczona żabę. Na początku XVIII w. pojawiły się natomiast kaganki okrągłe, tzw. soczewkowe lub tunelowe (sycylijskie). Pod koniec XVIII wieku używano kapliczek frajberskich. W ich środku znajdował się kaganek łojowy, zwany kukułką lub po prostu świeca. Kaganki łojowe otwarte i zamknięte wycofano z powszechnego użytku dopiero na przełomie XIX i XX w.
W drugiej połowie XVIII w. górnicy używali blaszane lampy olejowe, w których paliwem był najczęściej olej rzepakowy zmieszany z naftą. Lampa ta składała się z futrolu - koszyczka na zbiornik oleju, z półtulejką knotową, sztyfką oraz z duszy - zbiornika oleju z tulejka knotową.
Jednym z wielu zagrożeń związanym z eksploatacją niżej położonych pokładów urobku, z którymi spotyka się górnik jest zagrożenie wybuchu metanowego. Odkrycie, którego dokonał w 1815 r. angielski uczony Humphry Davy pozwoliło na skonstruowanie jednego z ważniejszych wynalazków w górnictwie. Była nim lampa bezpieczeństwa tzw. lampa Davy'ego, ostrzegająca górników przed zagrożeniem metanowym.
Zasadniczym elementem budowy lampy, było osłonięcie płomienia cienką metalową siatką o drobnych oczkach, która pochłania ciepło, oraz odgradza płomień od gazu w powietrzu. Badanie metanu w powietrzu kopalnianym za pomocą lampy bezpieczeństwa polegało na tym, że lampę unosiło się najbliżej stropu wyrobiska, gdzie gromadzi się metan. Klasycznym paliwem lamp Davy'ego był olej, ale były też lampy zasilane acetylenem wytwarzanym z karbidu, spirytusem, a najczęściej benzyną.
Do lamp spirytusowych należy lampa bezpieczeństwa, zwana od swojego wynalazcy lampą Pielera, używana w kopalniach od 1883 do 1930 r. Zastosowanie przez Pielera spirytusu pozwoliło na bardzo dokładne określenie zawartości metanu przy minimalnym występowaniu w powietrzu kopalnianym. Obecnie produkowane lampy nie są nazywane lampami bezpieczeństwa, tylko lampami wskaźnikowymi i służą do wykrywania nadmiernej ilości zawartości dwutlenku i tlenku węgla w powietrzu kopalnianym. Do badania zawartości metanu używane są metanomierze.
Wiek XIX był wiekiem ogromnego postępu technicznego. W 1862 r. niemiecki fizyk Friedrich Woehler odkrył tlenek wapnia (karbid). Podczas oddziaływania wody na karbid wydziela się gaz palny acetylen i właśnie tę reakcję chemiczną wykorzystano przy projektowaniu lampy karbidowej (acetylenowej). Lampa taka składała się z dwóch zbiorników - dolnego, napełnianego karbidem oraz górnego napełnianego wodą. Regulując śrubowym zaworkiem dopływ wody do karbidu, otrzymywano acetylen, który przechodząc przez małą dysze w palniku palił się spokojnym i jasnym płomieniem.
Lampy karbidowe dla górników wykonane były z blachy żelaznej, natomiast przeznaczone dla dozoru z blachy mosiężnej i zaopatrzone w odbłyśnik. Karbidówki w polskich kopalniach zostały wycofane w latach sześćdziesiątych XX w. Nieco później wycofano je z kopalń rud i soli. Należy także dodać, że po skończonej pracy górnik zabierał ją ze sobą domu i poddawał ją konserwacji i napełnianiu. Były to ostatnie lampy, stanowiące własność górnika.
Obecnie w górnictwie używa się lamp akumulatorowych. Pierwszych takich lampy zaczęto używać w kopalniach niemieckich około 1900 r. W latach dwudziestych XX w. w amerykańskich kopalniach pojawiły się w lampy akumulatorowe nahełmne, gdzie akumulator połączony był za pomocą kabla giętkiego z reflektorem osadzonym najpierw na czapce górniczej a później na hełmie. Takie modele są stosowane w górnictwie do dnia dzisiejszego. Bliżej można je poznać w czasie pokonywania Trasy Górniczej w Kopalni Soli wieliczka
W materiale wykorzystano opracowanie przygotowane przez Muzeum Miedzi w Legnicy.
Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
