Od niedawna polscy politycy, ekonomiści, a także górnicy i geolodzy z coraz większą uwagą przyglądają się zasobom surowcowym Afryki. Widzą tam możliwości dla naszych inwestycji, które w rodzinnym kraju stają się coraz mniej opłacalne.
Zainteresowanie się naszych elit afrykańskim kontynentem jest godne uznania i to niezależnie od tego, czy nasz udział w zagospodarowaniu nieprzebranych jego bogactw naturalnych będzie miał wymierne efekty. Po prostu jesteśmy członkiem jednej światowej rodziny gospodarczej i przynajmniej winniśmy wiedzieć, co się dzieje u naszych sąsiadów i na wszystkich kontynentach świata. Od ponad dwudziestu lat kontynent ten był zapomniany w naszej świadomości gospodarczej. Nieudana eskapada KGHM z eksploatacją rud miedzi w Kongo zniechęciła krajowy biznes do kontynuowania naszej na nim gospodarczej obecności.
Teraz wobec kryzysowych kłopotów odżywają pomysły wznowienia korzystnej wymiany handlowej, inwestycyjnej, górniczej i cywilizacyjnej. Nie chodzi tu o narzucanie narodom Afryki naszego stylu życia i wyznawanych wartości, ale raczej o poziom bezpieczeństwa pracy, standardy ochrony środowiska, nowoczesne systemy eksploatacji, kształcenie kadr technicznych i wspólne w tym zakresie przedsięwzięcia. Być może, że pod tym względem nie mamy szans konkurowania z prężnym kapitałem chińskim, amerykańskim czy najbardziej rozwiniętych państw UE. Nie można jednak się tym zrażać, gdyż kontynent ten jest tak duży i ma tak wielkie możliwości, że i dla nas winno się tam znaleźć właściwe miejsce.
W tym właśnie duchu ukazała się obszerna relacja z 24 Konferencji Afrykańskiego Towarzystwa Geologicznego, która miała miejsce na początku bieżącego roku.*
Uczestnicy
Konferencja odbyła się w jednym z najbiedniejszych krajów tego kontynentu w nowoczesnym centrum konferencyjnym w stolicy Etiopii. Wzięło w niej udział około 500 uczestników pochodzących głównie z państw afrykańskich i z Europy Zachodniej. Pojedyncze osoby reprezentowały takie państwa jak Rosja, USA, Kanada i Brazylia. Trudno tam było dopatrzeć się przedstawicieli Chin - najbardziej obecnie zaangażowanego państwa w eksploatacji surowców naturalnych na tym kontynencie. Być może, że znajdujące się w tytule konferencji pytanie o neokolonializm, było odebrane, jako skierowane pod adresem tego właśnie państwa.
Otwarcia konferencji dokonała minister górnictwa Etiopii Sinknesh Ejigu, która wygłosiła referat o rozwoju sektora surowców mineralnych w tym kraju. Podczas ponad tydzień trwającej konferencji wygłoszono prawie 300 referatów i zaprezentowano około 40 posterów. Obrady prowadzone były jednocześnie w 10 sekcjach tematycznych.
Konferencja była okazją do zaznaczenia obecności polskiej geologii na kontynencie afrykańskim i wygłoszenia dwóch referatów dotyczących geologii surowców mineralnych Zambii i Angoli.
Zapowiedź "tłustych lat"?
Kluczowe strefy bogactw naturalnych Afryki są powszechnie znane i stąd referaty na ich temat miały charakter przyczynkowy. Nowym tematem stało się natomiast popularne w Afryce z angielska nazywane "artisanal small - scale mining" (ASM). Jest to górnictwo rzemieślnicze związane przede wszystkim z eksploatacją złóż złota, cyny, kamieni szlachetnych i ozdobnych, w tym diamentów.
Stosowana obecnie metoda amalgamacji z zastosowaniem rtęci prowadzi do silnego zanieczyszczenia środowiska oraz zagraża życiu i zdrowiu górników. Walka z tego rodzaju techniką wydobycia, jak na razie nie przynosi wymiernych efektów. Składa się na to szereg okoliczności korzystnych dla wszystkich zainteresowanych stron.
Rzemieślnicze górnictwo (polskie "bieda szyby"), daje środki do życia milionom ludzi w Afryce. Lokalne władze też nie garną się do jego ograniczania, gdyż w ten sposób zapewniają sobie spokój społeczny i znaczące wpływy do budżetu, skupując kruszec po zaniżonych cenach.
Na konferencji tej niemiecki przedstawiciel Bundesanstalt für Geowissenschaften und Rohstoffe (BGR) przedstawił własną koncepcję kontroli ASM. Polega ona na utworzeniu banku danych geochemicznych i mineralogicznych, który pozwoliby na śledzenie szlaków handlowych wybranych surowców mineralnych. Jak skuteczna będzie niemiecka metoda "ordnung muss sein", to się jeszcze okaże.
Duńczycy zaproponowali zastąpienie metody amalgamacji bardziej skuteczną i bezpieczną metodę boraksową. Została ona z pozytywnym skutkiem zastosowana na Filipinach. Jednak afrykańscy "garimperios" nie chcą zmieniać swoich przyzwyczajeń. Informację o tym, że przy stosowaniu starych metod przeżyją oni jeszcze tylko 10 lat, przyjmują radośnie, jako zapowiedź kolejnych "tłustych lat", a nie nadejścia rychłej śmierci.
Ciekawymi refleksjami na temat afrykańskiego górnictwa podzielił się belgijski profesor medycyny pracy Benoit Nemery. Jego zdaniem problem warunków życia w obszarach działalności górniczej w Afryce jest niezwykle złożony. Z jednej strony w kopalniach afrykańskich, zwykle nie doinwestowanych, warunki pracy są bardzo ciężkie. Zapylenie, hałas, wysokie temperatury i obecność substancji kancerogennych w powietrzu mają niewątpliwie negatywny wpływ na zdrowie górników. Emisje do atmosfery ogromnej ilości pyłów zawierających metale ciężkie, wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne i dioksyny powodują zanieczyszczenie obszarów przylegających do hut.
Ale są i pozytywy działalności górniczej: ludzie mają pracę, standard życia ulega istotnej poprawie znacznie jest ułatwiony dostęp do służby zdrowia, co generalnie podnosi stan zdrowotności społeczeństwa. Wokół takich okręgów przemysłowych w sprzyjających strefach klimatycznych następuje rozwój rolnictwa, ziemie są względnie intensywnie wykorzystywane rolniczo. Lokalna żywność najczęściej stanowi uzupełnienie importowanej spoza terenów objętych wpływem przemysłu. Tak więc, nawet jeżeli zawiera ona podwyższone koncentracje metali, to zanieczyszczenie ulega rozcieńczeniu w pozostałej części żywności.
tak po raz kolejny sprawdza się zasada, że najlepszym rozwiązaniem problemu zanieczyszczenia jest jego rozcieńczenie, co najlepiej brzmi po angielsku - the best solution for pollution is dilution, co na język polski można przetłumaczyć - najlepszym rozwiązaniem dla skażenia jest rozrzedzani.
Kadry
Dla dalszych poszukiwań, odkryć i penetracji tego kontynentu przede wszystkim brakuje kadr, które pozyskiwane informacje potrafiłyby gromadzić i przetwarzać. Na dodatek powszechnie występujące w Afryce spory graniczne uniemożliwiają ich wymianę oraz wyciąganie wniosków ogólnych i regionalnych.
Wykształceni geolodzy podejmujący pracę w strukturach rządowych państw afrykańskich szybko od nich odchodzą, kuszeni czterokrotnie wyższymi zarobkami w zagranicznych koncernach, pracujących na tym kontynencie. Nie mniej jednak ich stała obecność na kontynencie w stosunku do przybyszów odjeżdżających stąd po wykonaniu zadań, oddziałuje pozytywnie na znajomość jego budowy geologicznej i prowadzonych poszukiwań nowych surowców przez służby rządowe poszczególnych państw.
O tym, że nie najlepiej dzieje się pod tym względem w Afryce najlepiej świadczy struktura referatów na omawianej konferencji. Prawie wszystkie były sponsorowane ze środków Unii Europejskiej. Często współautorami wystąpień byli Afrykańczycy, jednak pracujący na stałe w Europie czy w USA. Kwintesencją tego stanu rzeczy jest osoba przewodniczącego Geological Society of Africa, którym jest prof. Aberra Mogessie, Etiopczyk na stałe będący profesorem Uniwersytetu w Graz (Austria).
Niewątpliwie jest to przejaw drenażu mózgów z jednej strony, z drugiej zaś Afryka jest traktowana instrumentalnie, materiały naukowe pochodzące stamtąd są opracowywane poza tym kontynentem, a afrykańskie ośrodki naukowe, z wyjątkiem RPA, pracują na jałowym biegu, głównie z powodu braku kadr i dobrze wyposażonych laboratoriów.
Polskie możliwości
Autor omawianego sprawozdania uważa, że dla polskiego przemysłu wydobywczego Afryka winna być obszarem godnym zainteresowania. Polskie biura projektowe i zakłady przemysłowe mogą wybudować tam kopalnie "pod klucz" z pełnym ich wyposażeniem. Współpraca taka może być opłacalna dla obu stron. Inicjatywy wydobywcze mogłyby doprowadzić do zaopatrzenia krajów Europy w poszukiwane surowce bez specjalnych trudności i nakładów. Polska dysponuje też dużym potencjałem naukowym oraz szkolnictwa wyższego, który mógłby aktywnie przygotować tamtejsze kadry do podjęcia przez nie zadań na swoim terenie. Polska jest tam postrzegana jako kraj neutralny i to jest naszym kolejnym atutem w tej sprawie.
*Stanisław Wołkowicz - 24. Konferencja Afrykańskiego Towarzystwa Geologicznego Addis Abeba, Etiopia, 6-14.01.2013: międzynarodowa pomoc dla Afryki, czy neokolonializm naukowy? Przegląd Geologiczny, vol. 61, nr 5, 2013.
Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
