Euforia związana z prognozami zasobowymi gazu łupkowego w Polsce powoli zaczyna zmieniać się swoje przeciwieństwo. I to nie dlatego, że geolodzy się mylą, gazu nie ma, czy też jest go mało. Nic z tych rzeczy. Pod względem przyrodniczym nic się nie zmieniło.
Jednak klimat wokół gazu łupkowego zagęszcza się. Pojawiają się sygnały, że coś z przygotowaniami do jego eksploatacji jest nie tak. Mija sześć lat od kiedy rozpoczęto prace związane z jego poszukiwaniami w skali kraju. Dwa lata mija od kiedy prowadzone są prace terenowe, wiertnicze i badawcze. Wyniki tych prac są podawane do wiadomości publicznej w sposób enigmatyczny i mało konkretny. Jest gaz. Nie wiadomo ile. Jest to sensacja tego typu, że morza i oceany zawierają w sobie miliony ton złota. Nie wspominając przy tym, że wszelkie jego odzyskiwanie z wody morskiej jest absolutnie nieopłacalne. Politycy przygotowują już ustawy podatkowe i dzielą skórę na niedźwiedziu, który jest jeszcze daleko w lesie.
Bez przetargu
Dzisiejsza mało komfortowa sytuacja w poszukiwaniu gazu łupkowego ma swoją genezę w przeszłości. Przede wszystkim wiąże się ona z przyznawaniem koncesji. Tu wydaje się tkwić źródło wszystkich dalszych niepowodzeń w tej sprawie. Chodzi już nie tyko o to, że oddawano je za symboliczne opłaty za "znaczki skarbowe". Chodzi tu przede wszystkim o to, że wydawano je bez przetargowo. Jak to się stało, że każda szanująca się firma przynajmniej formalnie ogłasza przetargi na zakupy towarów i usług, a tu na najwyższym szczeblu państwowym zrezygnowano z tego rodzaju procedur? Prawo geologiczne i górnicze z 1994 roku w artykule 11 zabraniało tego rodzaju postępowania w stosunku do wszystkich węglowodorów.
Trwało to tylko do 2005 roku. Premier Marek Belka (obecnie prezes NBP) i jego ugrupowanie polityczne SLD przeforsowało w Sejmie zmianę tego przepisu. Zrobiono to bardzo zręcznie. Zakazu nie uchylono. Dodano tylko przepis czyniący zakaz ten bezprzedmiotowym. W ustawie z dnia 22 kwietnia 2005 roku dostosowano to prawo do ustawodawstwa UE łącząc je z prawem o odpadach. Już samo to połączenie jest wielce zastanawiające. Wszak geologia i górnictwo nie są ani jedynymi, ani nawet największymi producentami odpadów. W sprawie tej powołano się na odpowiednie dyrektywy UE dotyczące odpadów, które jednak ani słowem nie wspominały o zasadach wydawania koncesji na poszukiwania węglowodorów. Nie zwracano na to żadnej uwagi. Zachowano artykuł 11 ustęp 2, w brzmieniu: "ustanowienie użytkowania górniczego obejmującego poszukiwanie lub wydobywanie gazu ziemnego, ropy naftowej oraz jej wszystkich pochodnych, a także metanu z węgla kamiennego, poprzedza się przetargiem". Do tego dodano jednak p.2a w którym zapisano jak wyżej z dodatkiem, że "może być ustanowione w drodze bez przetargowej". Ustawę w tak zmienionej formie podpisał prezydent Aleksander Kwaśniewski.
Zapis ten choć warunkowy poprzez użycie słowa "może" nie był nakazem, lecz dawał tylko taką możliwość. Niestety, w praktyce został on wykorzystany, do granic wszelkich możliwości. Ustawa o bez przetargowym przyznawaniu koncesji została przyjęta na ok. rok przed oficjalnym rozpoczęciem prac związanych z pierwszymi koncesjami na gaz łupkowy. Trudno rozstrzygnąć, czy jej autorzy wiedzieli o przygotowaniach do poszukiwań gazu łupkowego, czy jest to przypadek. Klasyk polityki Niccolo Machiavelli twierdził, że w polityce przypadki zdarzają się, ale tylko te reżyserowane.
Operacja się udała
Autorzy tego niefortunnego zapisu o bez przetargowej procedurze argumentowali to koniecznością wypełnienia ustaleń prawa UE. Z dniem 1 stycznia 2012 weszło w życie nowe prawo geologiczne i górnicze, gdzie nie ma już przy art.11 ustępu 2a. Nowe prawo wymaga jednoznacznie przeprowadzenia przetargów dla koncesji wydawanych na poszukiwanie i eksploatację węglowodorów. Politycy, fachowcy i media zgodnie uznali to za "sukces". Nikt jednak nie zastanawia się nad tym, że z tym "sukcesem", jest jakiś przekręt. Polega on na tym, że wprowadzając w 2005 roku zapis o bez przetargowym przyznawaniu koncesji powoływano się na wymogi w tej sprawie prawa UE. Czy w tym czasie prawo to się zmieniło? Nie, nie zmieniło się. Powstaje zatem pytanie. Czy wtedy kłamano, aby wprowadzić ten zapis, czy teraz dokonano obejścia i złamania prawodawstwa UE? Z wypowiedzi prominentów wynika, że trzeba się cieszyć z tego co jest. Od tej chwili wszystkie tego rodzaju koncesje będą przyznawane na drodze przetargowej. Problem jest jednak w tym, że wszystkie najważniejsze koncesje już rozdano i innych w tej skali już nie będzie. To przypomina z innych powodów aktualny dowcip, że operacja się udała, tylko pacjent umarł.
Wykupić koncesje
Skutek tej całej afery łupkowo-koncesyjnej jest taki, że część z nich mogli wykupić przeciwnicy jego eksploatacji. Podejrzenia idą w kierunku rosyjskim. Nie mają one jednak żadnego znaczenia, bo koncesję może kupić każdy, kto spełnia określone warunki. Oficjalnie ministerstwo środowiska nie wydało Rosjanom żadnych koncesji. Jednak pojawiają się informacje, że w rekach Gazpromu jest ich ok. 25 procent. Rząd zapewnia, że nie będą one mogły wstrzymywać wydobycia. Jeżeli nie przystąpią do prac, koncesje zostaną im odebrane. Tak samo jak dzieje się to w Rosji. Teoretycznie i prawnie tak to rzeczywiście wygląda. Jednak zachodzi obawa, że Rosjan reprezentują tu podstawione firmy zachodnie. Procedury odbierania koncesji mogą oprzeć się o sądy, które wiadomo, że działają w sposób niezwykle przewlekły. Procesy mogą ciągnąć się latami. I o to chyba tutaj chodzi. Już sama dyskusja publiczna na ten temat świadczy o tym, że coś jest na rzeczy i rząd ma kłopoty z przyznanymi już koncesjami na poszukiwania gazu łupkowego. Potwierdzeniem tego stanu rzeczy jest zapowiedź PGN i G o podjęciu próby odkupywania koncesji. Krótko mówiąc agenda rządowa za grosze przyznaje koncesje, które potem za miliony odkupuje firma skarbu państwa. Oto skutki polityki nieudolności, zaniedbań i krótkowzroczności.
Sprzężenie zwrotne
Dyskusja na temat gazu łupkowego w Polsce zatacza coraz szersze kręgi. Wypowiadają się na ten temat specjaliści z różnych branż i zawodów. Ostatnio trafną uwagę na ten temat wyraził znany ekonomista prof. Krzysztof Rybiński. W Muzeum Niepodległości w Warszawie mówił on o innowacyjności polskiej gospodarki. Według badan polskich i zagranicznych ekspertów poziom innowacyjności wynosi u nas - 8 w skali liczonej od +18 do - 18. Od 2004 roku wydano na ten cel 10 miliardów euro! Ocenił on, że są to pieniądze wyrzucone w błoto. Dostają je nie ci, co chcą coś zrobić, ale ci, którzy piszą najlepsze wnioski. Podsumował on swój wykład wnioskiem, że: "Nasza przyszłość to nie gaz łupkowy, tylko innowacyjna gospodarka". Nie polemizując w tej sprawie z profesorem można się zgodzić, że trzeba zadbać o jedno i drugie równocześnie. Mało tego wydaje się, że są to nie tylko naczynia połączone, ale też charakteryzują się one cybernetycznym sprzężeniem zwrotnym. Bez dochodów z gazu łukowego trudno będzie w epoce kryzysu wydać większe sumy na innowacyjność. I odwrotnie, wszystko wskazuje na to, że jeżeli nie zdobędziemy się na energiczne, szybkie i kompetentne działania to o efektach z gazu łupkowego możemy zapomnieć.
Za, a nawet przeciw
Jeżeli dalej tak niemrawo będą prowadzone wszelkie prace poszukiwacze, badawcze i wszelkie inne, to wkrótce dowiemy się, że gaz jest, jednak nie opłaci się go wydobywać. Jest, ale zbyt mało, aby go ująć itp. itd. Zakończenie będzie jak z przyznawaniem koncesji. Nie wolno bez przetargu, ale wolno. Jest to zabójcza dla wszelkiej gospodarki polityka "za, a nawet przeciw". Jej porzucenie na rzecz szybkich i energicznych działań na wzór USA w sprawach gazu łupkowego staje się potrzebą chwili.
Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
