Adam Maksymowicz: Trzęsienie ziemi w Bełchatowie

Panie Sebastianie! Rzecz jest ewidentna. To nie kopalnia jest winna, ale eksploatacja złoża, a szczególnie składowanie nadkładu z wykopu na zwałowisku zewnętrznym aktywnego uskoku. Jest on na tyle głeboki (uskok), ze jego napreżenia wyłądowują sie w strefie najbardziej do tego predysponowanej. Jest nią znana w geogizyce linnia nieciągłości znajdująca się mniej więcej na tej własnie głębokości. Stąd też zbliżona głebokość epicentrum na Hawajach i wszystkich innych trzęsień ziemi. Zarobienie kilku, kilkunastu, a nawet kilkudziesięciu tysięcy złotych na tego rodezaju ekspertyzy, to dla kopalni i sprzężonej z nią największej tego rodzaju elektrowni wydatek żaden. Wydaje się, że akurat to jest najmniejszym problemem w tej sprawie. Więcej tam wydaje się na koszta reprezentacyjne. Nie chodzi tu w żaden sposób o uderzenie w węgiel brunatny, który i bez tego ma dość kłopotów, ale o w miarę logiczne, sensowne i prawdziwe rozpoznanie tego zjawiska. Ponieważ składowisko zewnętrzne wykonuje sie tylko jeden raz dla potrzeb wkopu udostępniającego prognozuję, że tylko jeden raz wystąpią tak silne wstrząsy. Reszta to wtórne o coraz mniejszej sile, aż do całkowitego zrównoważenia napięć, o czym wspominam pod koniec tekstu.

Analogia do "Żelaznego Mostu" jest w tym wypadku odwrotna, co do powstawania naprężeń mogących wywoływać wstrząsy sejsmiczne. Tu stare podłoże jest bardzo stabline (trias - jura - kreda) i obecny miliard ton złożonych tu odpadów flotacyjnych, czyli w przybliżeniu dwa razy tyle, co w Bełchatowie, może co najwyżej wyciskać półplastyczne podłoże czwartorzędu (gliny, mułki, piaski itp.). Ta odwrotność polega na tym, że wzdłuż i w poprzek starych uskoków prowadzi sie roboty górnicze. Powstają tam podobnie jak w Bełchatowie (przy innej mechanice górotworu) naprężenia wyładowujące się w tąpnieciach. Najsilniejsze z nich jest blisko dziesięciokrotnie słabsze niż w Bełchatowie. Skutki ich jednak są katastrofalne. Chwieją się wieżowce w Polkowicach. Pękają domy, posadzkim i kafelki lecą ze scian. Powstają dziury między ścianami. Ludzi panikują. Im głębiej schodzi eksploatacja tym silniejsze są tapnięcia. Mozna tu wkrótce spodziewać się wstrząsów o podobnej sile. W strefie ich odzdziaływania znajduje się zbiornik "Żelazny Most". Wiadomo z gomechaniki, że wilgotny i półpłynny drobny materiał skalny w wyniku wstrząsów upłynnia się. Czy "Żelazny Most" popłynie? Nie chciałbym tak twierdzić, bo nie jestem w tej materii specjalistą. Zagraniczni fachowcy opłacani przez KGHM twierdzą, ze nic mu nie grozi. Osobiście przewidywałbym jednak taką możliwość. Zagraniczni fachowcy twierdzili, że Polska w wyniku gospodarczej transformacji będzie krajem mlekiem i miodem płynącym. Jest jednak odwrotnie, niż oni przewidywali. Jest wielce prawdopodobne, że tak samo będzie z "Żelaznym Mostem". Teraz jest tam około 1 miliarda ton półpłynnych odpadów, a wkrótce ma być 2 miliardy ton. Popłynie, czy nie popłynie oto pytanie godne Szekspira i jego Hamleta?

Temat jest bardzo ciekawy z powodu analogii , częściowej , z największą sztuczną budową Europy (czy teź świata) czyli stawem osadowym KGHM w miejscowości Zelazny Most. Sam w sobie według ocen konsultatów o budowli ziemnych nie powinien sprawić tych problemów jak staw w Iwinach. Pozostaje kwestia zjawisk geomechanicznych związana z setkami milionów ton składowanych na tym obiekcie. Rocznie przybywa około 30 milionów ton (suchego materiału) plus trzykrotnie (czterokrotnie) więcej wody (która jest częściowo naturalnie odparowana i odprowadzana , itp). Teren nie jest zaliczany do bardzo aktywnej strefy tektonicznej, ale trzęsienia się zdarzają. Jaka jest Pana opinia w tej sprawie?

Chodziło mi o przyczynę tych wstrząsów, a nie o głębokość jego epicentrum. Oczywiście, że jest to zjawisko związane z wnętrzem Ziemi, nie mniej jego przyczyną w tym wypadku są wydarzenia na powierzchni. Przecież przed rozpoczęciem robót górniczych w Bełchatowie i w Szczercowie teren ten był sejsmicznie spokojny. Jeżeli nawet dochodziło nadal do napięć energetycznych, to były one rozładowywane w skali mikro w stosunku do tego, co się tutaj stało. Z tego wnioskuję, ze powrót wagowy na uskokach do stanu pierwotnego spowoduje zanik tych zjawisk (przynajmniej w tej skali), stąd uspokajające zakończenie tekstu. Wszystkie inne trzęsienia ziemi są spowodowane procesami naturalnymi zachodzącymi w jej wnętrzu ze skutkami na powierzchni. W tym wypadku jest jak gdyby odwrotnie. To w jakiejś mierze ingerencja człowieka w delikatną równowagę spowodowała to zjawisko. Ukazanie przyczyn tego wstrząsu tektonicznego było celem mojego tekstu i na tym skupiłem swoją uwagę. Oczywiście nie jest to żaden obowiązujący punkt widzenia i rozpatrywania tego rodzaju wydarzeń. Wszelkie inne spojrzenia na to wydarzenie mogą być równie interesujące. Jest to jednak pewne ostrzeżenie na przyszłość, że nalezy liczyc się z naszą planetą Ziemią. Nie tylko obszar Częstochowy do Płocka, ale całe skrzydło zachodnie niecki szczecińsko - łodzkiej jest narażone na tego rodzaju wydarzenia. Cała ta tektoniczna struktura powstała w ten sam sposób i w tym samym czasie, co rów tektoniczny Bełchatowa. W jakiś sposób kłania się tutaj przygotowywane aktualnie do eksploatacji złoże węgla brunatnego "Rogoźno" połozone na wysadzie solnym. Przypomnę, ze wysad solny na złożu w Rogoźnie jest w tej samej strukturze i powstał przez wycisnięcie soli z głębokosci ok 1000 m prawie do powierzchni ziemi. Sól jest wyciskana w strefach osłabionych tektonicznie licznymi uskokami, liniami nieciągłości, spekaniami itp. zjawiskami. Wykorzystuje je po najmniejszej linii oporu dochodząc prawie do powierzchni ziemi. Złoże węgla brunatnego Bełchatów oddziela od złoża Szczerców również wysad solny o czym wspominam w tekście.

Procesy, które opisałem nie zachodzą we wnętrzu Ziemi, tylko na jej powierzchni. Złoże i wkop udostępniający, a także sama odkrywka jest na powierzchni. "Zgrabne" opisanie wiąże się z ponad 10 letnią moją pracą na tym złożu i udziałem w analizie pierwszego silnego trzęsienia jakie zaistniało tam na początku lat osiemdziesiątych minionego wieku. Siła tamtego i obecnego wstrząsu jest blisko dziesięciokrotnie większa od najsilniejszych tąpań na złożu rud miedzi w kopalniach podziemnych KGHM. Dziś wszystko to piszę z "pamięci", bo po tylu latach nie dysponuję już materiałami szczegółowymi i technicznymi tylko korzystam z dostępnej literatury zawodowej.