W ciągu roku 70 mln t węgla produkowanym przez polskie kopalnie towarzyszy emisja 810 mln m sześc. metanu.
560 mln m sześc. tego gazu, usuwanego w drodze wentylacji, jest wypuszczanych do atmosfery. Pozostałych 250 mln m sześc. pochodzi z odmetanowania kopalń. Tę wielkość spółki węglowe starają się zagospodarować do produkcji energii elektrycznej, ciepła i chłodu. Inwestycje związane z gospodarczym wykorzystaniem gazu są jednak kapitałochłonne, a wsparcie finansowe dla producentów energii z metanu, związane z przyznawaniem tzw. fioletowych certyfikatów, nie dorównuje ułatwieniom przyznawanym produkcji energii ze źródeł odnawialnych czy też energii produkowanej w skojarzeniu w biogazowniach.
Dodatkowo z systemu wsparcia korzystać mogą jedynie te instalacje, które działają w kogeneracji, a więc obok energii elektrycznej z metanu produkują także ciepło. Potencjalnych inwestorów, zainteresowanych gospodarczym wykorzystaniem metanu, odstraszają nie tylko wysokie koszty projektów i swoista dyskryminacja w systemie wsparcia, ale także brak gwarancji, że istniejące rozwiązania funkcjonować będą w długoletniej perspektywie czasowej, a przez to przyniosą satysfakcjonującą stopę zwrotu.
Jak podkreślają w Kompanii Węglowej, metan jest substancją chemiczną negatywnie oddziałującą na atmosferę Ziemi, mającą 21 razy większy wpływ na powstanie efektu cieplarnianego niż dwutlenek węgla. Dlatego każda droga ograniczająca jego emisję powinna być dofinansowana i wspierana ustawowo.
Szansa do wykorzystania
Jednym z sześciu celów zawartych w Polityce energetycznej Polski do 2030 r. jest wzrost bezpieczeństwa dostaw paliw i energii. Zagospodarowanie metanu uwalnianego z wyrobisk górniczych podczas eksploatacji węgla wskazane zostało jako jeden ze sposobów realizacji tego celu. W ślad za tym zapisem w ustawie Prawo energetyczne wprowadzono system wsparcia dla energii elektrycznej wytwarzanej w wysokosprawnej kogeneracji w źródłach spalających metan, uwalniany i ujmowany przy dołowych robotach górniczych w czynnych, likwidowanych i zlikwidowanych kopalniach węgla kamiennego.
W uzasadnieniu tej decyzji podkreślono, że wyodrębnienie wsparcia dla wykorzystania metanu wynika z jednej strony z konieczności unikania niekorzystnych konsekwencji wypuszczania go do atmosfery lub jego wykorzystywania w sposób mniej efektywny w kotłowniach i ciepłowniach, z drugiej natomiast z odmienności technologii oraz kosztów paliwa w porównaniu z jednostkami opalanymi gazem ziemnym lub węglem. Tak stanowi prawo. W praktyce system wsparcia dla producentów energii z metanu jest niewystarczający, a produkcja energii pochodzącej z gazu kopalnianego jest niekonkurencyjna, bo dotyczy jedynie kogeneracji (a więc w połączeniu z wytwarzaniem ciepła) i nie jest objęta podobnym systemem wsparcia jak dla źródeł odnawialnych.
Dodatkowo ustalona przez prezesa URE wysokość jednostkowej opłaty zastępczej (to instrument wsparcia - przyp. red.) dla jednostek kogeneracyjnych wykorzystujących metan jest ponad dwukrotnie niższa od podobnego wskaźnika przeznaczonego dla jednostek wykorzystujących ziemny gaz sieciowy.
Uprzywilejowana kogeneracja
Wśród piętnastu kopalń należących do Kompanii Węglowej jedynie dwie: Piast i Ziemowit nie borykają się z problemem występowania metanu. W pozostałych kopalniach metan - kopalina towarzysząca eksploatacji węgla - występuje w różnej skali, powodując różny stopień zagrożenia. Odmetanowanie w większości polskich kopalń jest koniecznością ze względu na bezpieczeństwo pracy.
Jednocześnie ujęty gaz może być wykorzystywany do produkcji energii elektrycznej, cieplnej i chłodu, przynosząc spółkom węglowym korzyści gospodarcze. W 2010 roku z wyrobisk górniczych KW zostało uwolnionych 355,8 mln m sześc. metanu. 75,3 mln m sześc. ujęto poprzez powierzchniowe stacje odmetanowania. Do produkcji energii elektrycznej i ciepła w źródłach własnych spółki wykorzystano zaledwie 17,5 proc. ujętego metanu. Prawie 60 proc. ujętego gazu sprzedano odbiorcom przemysłowym. Produkcja energii elektrycznej w Kompanii Węglowej odbywa się w czterech kopalniach: Knurów-Szczygłowice, Sośnica-Makoszowy, Bielszowice i Halemba-Wirek. Łącznie w 2010 r. wyprodukowano w nich 28 589 MWh energii elektrycznej, z czego jedynie 1851 MWh, z kopalni Halemba-Wirek, w kogeneracji z produkcją ciepła.
Pozostała produkcja energii elektrycznej nie może zostać zaliczona do kogeneracji ze względu na brak możliwości wykorzystania ciepła powstającego w tym procesie. Nie może w związku z tym korzystać z systemu wsparcia.
Równouprawnienie dla metanu
Górnictwo węgla kamiennego kilkakrotnie wnioskowało o wprowadzenie do polskiego ustawodawstwa zmian pozwalających na objęcie energii pochodzącej z metanowego gazu kopalnianego systemem wsparcia finansowego na identycznych zasadach jak dla źródeł odnawialnych. Jak zauważają przedstawiciele największej z górniczych spółek, Kompanii Węglowej, źródła wykorzystujące do produkcji energii metan z pokładów węgla należy promować jako Źródła Ograniczające Emisję, ponieważ utylizacja jednej tony metanu poprzez jego spalenie ogranicza emisję dwutlenku węgla o 18,5 t.
- Wsparcie powinno być niezależne od produkcji w wysokosprawnej kogeneracji, ponieważ wykorzystywanie ciepła przez cały rok jest niemożliwe. Wsparcie finansowe dla energii elektrycznej wyprodukowanej z gazu kopalnianego na poziomie energii ze źródeł odnawialnych wpłynie także na podniesienie opłacalności inwestycji, a więc pośrednio na zainteresowanie inwestorów zewnętrznych projektami związanymi z zagospodarowaniem metanu - wyjaśnia Marek Uszko, wiceprezes Kompanii Węglowej.
Wiceprezes Uszko powołuje się na przykład ustawodawstwa niemieckiego, w którym ustawa o pierwszeństwie energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych z 29 marca 2000 roku ustala bezwzględny obowiązek odbioru energii elektrycznej produkowanej z metanu z wyrobisk górniczych. Przepis ustala także bardzo wysoką cenę parytetową za kilowatogodzinę energii wyprodukowaną z wykorzystaniem metanu. Dla potencjalnych inwestorów bardzo istotna byłaby także gwarancja wydłużonego okresu wsparcia dla podmiotu uruchamiającego produkcję energii z metanu. W Niemczech wsparcie takie udzielane jest przez 20 lat.
Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
