Jastrzębska Spółka Węglowa nie utraci możliwości eksploatacji złoża Dębieńsko 1

Niczym bumerang wraca sprawa przyszłej eksploatacji ze złoża Dębieńsko. Przypomnijmy fakty. W 2008 r. koncesję na wydobycie węgla otrzymali Czesi spod znaku NWR Karbonia, spółki kontrolowanej przez biznesmena Zdenka Bakalę. Tuż po nich Australijczycy firmowani przez Prairie Mining Ltd. (ostatnio GreenX Metals). Wszystkie te projekty spaliły na panewce.

W 2008 r. NWR Karbonia otrzymała 50-letnią koncesję na wydobycie węgla ze złoża Dębieńsko 1 o powierzchni 31,7 km kw., położonego na terenie Rybnika, Knurowa oraz Czerwionki-Leszczyn. Inwestycję szacowano na ponad 400 mln euro. Pierwotny projekt zakładał, że na terenie zlikwidowanego w 2000 r. zakładu powstaną dwie upadowe. W 2010 r. władze spółki przygotowały wniosek o poprawki do koncesji. Miały one sprzyjać bardziej efektywnej działalności. Zakładano, że pierwsza tona węgla wyjedzie na powierzchnię najpóźniej w 2018 r., a zakład da pracę 2500 mieszkańcom okolicznych gmin. Jednak plan dotarcia do złoża upadową przestał być aktualny. Inwestor doszedł do wniosku, że ze względów technicznych i ekonomicznych ten pomysł nie jest do zrealizowania. Zastanawiano się nad wznowieniem eksploatacji szybami. Nadal tłumaczono, że kopalnia Dębieńsko ma być zakładem innowacyjnym, stosującym nowoczesne technologie, co - według inwestorów - zapewniłoby niskokosztowe wydobycie dobrej jakości węgla koksującego w ilości ponad 3 mln t rocznie. Jednak coraz bardziej nieprzyjazny klimat wokół węgla i kłopoty finansowe Zdenka Bakali spowodowały, że NWR Karbonia porzuciła projekt. Na horyzoncie pojawili się wówczas Australijczycy. W przeciwieństwie do Bakali uważali, że perspektywy dla węgla koksującego są dobre. W planach mieli stać się strategicznym dostawcą węgla koksującego dla europejskiej branży metalurgicznej. Zawnioskowali więc do Ministerstwa Środowiska o wydłużenie terminu wydobycia pierwszych ton węgla z 2018 r. do 2025 r. Na to nie było jednak zgody resortu środowiska. W tle toczyła się jeszcze sprawa kopalni Jan Karski na Lubelszczyźnie. Zdesperowani Australijczycy szukali rozwiązań, co skończyło się ostatecznie pozwem przeciwko Polsce przed Trybunałem Arbitrażowym w Hadze.

Obecnie eksploatacją węgla koksowego ze złoża Dębieńsko interesują się Amerykanie, Szwajcarzy i Niemcy, a konkretnie spółka HMS Bergbau AG, reprezentowana w Polsce przez Silesian Coal International Group of Companies z siedzibą w Katowicach. Jastrzębska Spółka Węglowa również jest zainteresowana eksploatacją złoża. Zarówno JSW, jak i SC planują eksploatację złoża Dębieńsko 1, lecz odrębnych i sąsiadujących ze sobą jego części – oczywiście na podstawie odrębnych koncesji na wydobycie.

Wobec słabego rozpoznania geologicznego wymaganego dla pozyskania finansowania na eksploatację w grudniu 2022 r. zarząd spółki SC złożył w Ministerstwie Środowiska wniosek o udzielenie koncesji na rozpoznanie złoża Dębieńsko 1. Spółki SC nie interesuje ani złoże likwidowanej kopalni Dębieńsko, w którym notabene pozostało ponad 200 mln t niewydobytego węgla, ani infrastruktura kopalni Dębieńsko, która - wobec zakończenia wydobycia w tej kopalni w 2000 r. - stoi bezużyteczna i ulega ciągłej dewastacji, służąc jedynie do odwadniania podziemnych wyrobisk kopalni. Z naszych informacji wynika, że to samo uczynił kilka miesięcy później po SC, bo w 2023 r., poprzedni zarząd JSW. Dlaczego więc ówczesne kierownictwo resortu środowiska nie przyjęło wniosku JSW do rozpatrzenia? Otóż wniosek JSW zawierał istotne uchybienia formalne.

„Obecnie w Ministerstwie Klimatu i Środowiska toczy się postępowanie administracyjne o udzielenie koncesji badawczej dla SCIGC – Silesian Coal International Group of Companies, co uniemożliwia złożenie wniosku przez JSW. Do czasu zakończenia tego postępowania, organ koncesyjny nie przyjmie i nie rozpatrzy wniosku o udzielenie koncesji na rozpoznawanie części złoża węgla kamiennego i metanu pokładów węgla Dębieńsko 1 w wydzielonym obszarze Dębieńsko. W przypadku decyzji odmownej w przedmiocie udzielenia koncesji badawczej firmie SCIGC – Silesian Coal International Group of Companies, JSW złoży wniosek do Ministerstwa Klimatu i Środowiska o udzielenie koncesji na rozpoznawanie części złoża węgla kamiennego i metanu pokładów węgla Dębieńsko 1 w wydzielonym obszarze Dębieńsko” – czytamy w stanowisku przekazanym przez Jastrzębską Spółkę Węglową akcjonariuszowi.

Czy Jastrzębska Spółka Węglowa na zawsze utraci możliwość eksploatacji złoża Dębieńsko 1? Z pewnością tak nie będzie.

Jerzy Markowski. Fot. Katarzyna Zaremba-Majcher

- Nie tylko z pewnością, ale na sto procent tak nie będzie, ponieważ koncesja, o którą zabiega spółka Silesian Coal, jest koncesją jedynie na rozpoznanie złoża, udzielaną najwyżej na 2-3 lata. Jej otrzymanie i przeprowadzenie takiego rozpoznania nie daje żadnych uprawnień do eksploatacji złoża. Jedynie zobowiązuje koncesjonariusza do wykonania badań geologicznych, które w tym przypadku mają kosztować ok. 6 mln euro. Efektem tych badań będzie dokumentacja, która nieodpłatnie przejdzie na własność Skarbu Państwa, ponieważ tak stanowi polskie prawo. To również nie da żadnego uprawnienia, ani nawet preferencji do uzyskania koncesji na eksploatację. Ponadto nikt o takie prawo nie zabiega, bowiem ani JSW, ani SC nie złożyły wniosku o udzielenie koncesji na eksploatację, a poprzednie koncesje wydane przez polski rząd, uprawniające do wydobycia tego złoża, wygasły – zresztą na wniosek ostatniego właściciela koncesji. Dowodem na to, że koncesja na rozpoznanie nie daje żadnych praw ani preferencji do wydobycia, jest projekt Orzesze realizowany przez 11 lat przez SC. Tam również spółka Silesian Coal otrzymała koncesję na rozpoznanie złoża. Koncesja została zrealizowana kosztem 14 mln euro, a następnie Minister Środowiska odmówił jej rozpatrywania wniosku o koncesję na eksploatację złoża. Do tego Minister Energii zlikwidował kopalnię Krupiński, której infrastruktura miała służyć do udostępnienia złoża Orzesze. Cały projekt musiał więc upaść – wskazuje Jerzy Markowski, były wiceminister odpowiedzialny za górnictwo, autor tego projektu.

Tak więc dotychczasowe apetyty na złoże Dębieńsko 1 nie doczekały się realizacji.

- Jak by nie było, ani jedna, ani druga firma posiadająca dotychczas koncesję nie uczyniły nic z inwestycją w Dębieńsku. Na dodatek ostatni właściciel koncesji zrzekł się jej – przypomina Markowski.

Czy tym razem może stać się inaczej?

- Nie wierzę w to, że państwo polskie wybuduje w przyszłości kopalnię węgla. Państwo polskie od lat sprzyja likwidacji zdolności wydobywczych w górnictwie węgla, wydając na ten cel miliardy złotych z budżetu państwa rocznie. Natomiast nie rozumiem, dlaczego państwo polskie miałoby być przeciwne budowaniu kopalni przez inwestora, który ma na to pieniądze i chce płacić w Polsce podatki. Właścicielem złoża pozostanie państwo, a reprezentantem Skarbu Państwa - Minister Klimatu i Środowiska. Jeśli rząd polski zastrzeże, że jakaś część tego surowca ma zostać sprzedana w Polsce – oczywiście po cenach rynkowych - to tak będzie, bo inaczej koncesjonariusz straci koncesję. I to wcale nie jest tak, że projekt Silesian Coal International Group of Companies konkuruje z wizją JSW. Otóż spółka Silesian Coal International Group of Companies w korespondencji z JSW zaproponowała współpracę w zbadaniu złoża Dębieńsko 1, projektowaniu jego eksploatacji i realizacji projektu wydobycia z dwóch odrębnych obszarów koncesyjnych - jednego, tego bliższego kopalni Szczygłowice dla JSW, i drugiego – słabo zbadanego geologicznie – dla SC. Ta oferta spotkała się z zainteresowaniem JSW i wiem, że jest przedmiotem uzgodnień. Dzięki temu JSW może otrzymać w przyszłości dostęp do interesującego ją złoża, ponosząc zdecydowanie mniejsze koszty inwestycji. Polskie doświadczenie uczy, że procedura pozyskiwania koncesji na eksploatację trwa od kilku do kilkunastu lat – najlepsze doświadczenia w tym zakresie ma JSW z tytułu zabiegania o koncesję dla złoża Bzie - podsumowuje Jerzy Markowski, autor tego projektu.

Janusz Steinhoff, były wicepremier i minister gospodarki, przypomina z kolei, że potencjał naszej gospodarki to sprawa inwestycji, także zagranicznych.

Janusz Steinhoff. Fot. Katarzyna Zaremba-Majcher

- To, że nasza gospodarka tak się rozwinęła po 1989 r., jest m.in. efektem konkurencji, jaka zaistniała na naszym rynku, i efektem potężnych inwestycji kapitału zewnętrznego. Wcześniej państwo miało monopol na wydobywanie złóż, ale w nowym Prawie Geologicznym i Górniczym odeszliśmy od tego. Nasze firmy górnicze również inwestują za granicą – wskazuje Janusz Steinhoff, przywołując KGHM i kopalnię Sierra Gorda im. Ignacego Domeyki w Chile.

Organizacje związkowe działające w KWK Knurów-Szczygłowic inaczej widzą problem. Domagają się wydania odmownej decyzji w sprawie udzielenia koncesji badawczej spółce Silesian Coal International Group of Companies.

„Niedopuszczalnym dla Związków Zawodowych staje się fakt, iż od lat polska spółka JSW notowana na polskiej Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie czyni uzasadnione starania o zgodne z obowiązującymi regulacjami i polską racją stanu pozyskanie koncesji badawczej na rozpoznawanie części złoża węgla kamiennego i metanu pokładów węgla Dębieńsko 1 w wydzielonym obszarze Dębieńsko i nie otrzymuje tej koncesji od polskiego ministerstwa w polskim rządzie. Dodatkowo okazuje się, że zostaje wyprzedzona w postępowaniu administracyjnym przez spółki reprezentujące obcy, niemiecki kapitał i wykorzystujące dla realizacji swych interesów miejscowych lobbystów” – napisali w liście do Ministerstwa Przemysłu związkowcy, wnioskując o jak najszybsze zakończenie postępowania administracyjnego i nieudzielenie koncesji spółkom – jak to określono - powiązanym z obcym kapitałem oraz przyznanie jej rodzimej Jastrzębskiej Spółce Węglowej.

- Podobne było zachowanie związków zawodowych w kopalni Krupiński w sprawie projektu Silesian Coal International Group of Companies, dotyczącego eksploatacji złoża Orzesze. Związkowcy zrobili, co chcieli i co mogli, aby projekt nie był realizowany. Efekt jest taki, że projekt Orzesze po 11 latach procedowania upadł, inwestor stracił pieniądze, nowoczesna kopalnia Krupiński wybudowana za 400 mln euro, została zlikwidowana za kwotę ponad 600 mln zł z budżetu państwa, pozostawiając pod ziemią prawie 760 mln t niewydobytego węgla, a Polska go importuje. Nic tylko pogratulować. A wracając do sprawy Dębieńska, to od 2008 r. do teraz, nikomu jakoś nie przeszkadzało, że koncesję na wydobycie posiadają zagraniczni inwestorzy - konkluduje Jerzy Markowski.

Chronić przed spekulacją

Jarosław Zagórowski Fot. Katarzyna Zaremba-Majcher

JAROSŁAW ZAGÓROWSKI, były prezes zarządu Jastrzębskiej Spółki Węglowej, dyrektor Głównego Instytutu Górnictwa – Państwowego Instytutu Badawczego:
Złoże Dębieńsko 1 pozostało po kopalni Dębieńsko zamkniętej przez Gliwicką Spółkę Węglową, ale na poziomach, gdzie zalegał węgiel energetyczny. Duży dopływ wód słonych i niska efektywność wydobycia nie przemawiały za tym, aby prowadzić dalszą eksploatację. Natomiast na głębszych poziomach występuje węgiel koksowy. To złoże przylega do złóż kopalni Budryk, ruchu Szczygłowice i po części także ruchu Knurów. Nie ma tam żadnych uskoków, stąd wydaje się, że po te zasoby węgla koksowego można by sięgnąć przy wykorzystaniu infrastruktury kopalń istniejących. Na przestrzeni ostatnich lat postęp technologiczny w dziedzinie transportu podziemnego jest olbrzymi. Stąd sądzę, że wytransportowanie surowca przez infrastrukturę kopalni Budryk bądź ruchu Szczygłowice nie stanowiłoby większego problemu. Jastrzębska Spółka Węglowa już ponad 10 lat temu, kiedy jeszcze posiadaczem koncesji był przedsiębiorca czeski, zwróciła się do Ministerstwa Klimatu i Środowiska z zapewnieniem, że gdyby inwestor czeski nie wykonał warunków koncesji, to JSW byłaby zainteresowana jej przejęciem. Około 2015 r. ściany wydobywcze ruchu Szczygłowice dochodziły już do zasobów złoża Dębieńsko 1. Koniec końców, koncesję przejął jednak podmiot australijski. Teraz słyszymy o kolejnym potencjalnym inwestorze z kapitałem zagranicznym starającym się o koncesję badawczą. Zgadzam się z tym, że w procesie administracyjnym nie można uprzywilejowywać podmiotów krajowych, natomiast moim zdaniem organ koncesyjny powinien dokładnie zbadać intencje wnioskującego o wydanie koncesji. O ile nie można dyskryminować podmiotu, który złożył prawidłowy wniosek o koncesję, lecz reprezentuje obcy kapitał, o tyle organ koncesyjny powinien wziąć pod uwagę realne plany i możliwości podmiotu ubiegającego się o koncesję. Warto upewnić się, czy za tymi staraniami nie kryje się podejście typowo spekulacyjne. Złoża surowców naturalnych, a zwłaszcza tych ujętych na liście surowców krytycznych, stanowią zbyt poważny zasób, aby padły ofiarą spekulacji biznesowych, a przy okazji także blokowania dostępu dla podmiotów, które są w posiadaniu realnych możliwości technicznych i finansowych niezbędnych do ich zagospodarowania. Jak uczy doświadczenie poprzednich lat, kilku inwestorów miało już na celu przygotowanie dużych projektów górniczych, a następnie zbycie ich za duże pieniądze.

Jeśli chcesz mieć dostęp do artykułów z Trybuny Górniczej, w dniu ukazania się tygodnika, zamów elektroniczną prenumeratę PREMIUM. Szczegóły: nettg.pl/premium. Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.