Rozmowa z PIOTREM LITWĄ, prezesem Wyższego Urzędu Górniczego
Wrócił pan do nadzoru górniczego po kilku latach przerwy. Przez ten czas miał pan okazję przyjrzeć się branży z innej perspektywy. W tym okresie górnictwo - zwłaszcza węglowe - znacznie się zmieniło.
Miałem okazję nabrać pewnego dystansu, ale ten czas był także możliwością poznawania górnictwa z innej strony niż dotychczas. Tak było dzięki pracy w Głównym Instytucie Górnictwa – Państwowym Instytucie Badawczym. Przez pięć lat miałem bieżący i bliski kontakt z górnictwem, szczególnie z przemianami zachodzącymi w branży węgla kamiennego.
Przez tę ostatnią dekadę zlikwidowano znaczną liczbę kopalń i co jest warte zauważenia, miało to miejsce przy względnie dużym spokoju społecznym. Siłą rzeczy moce produkcyjne zmalały i widzimy, że z roku na rok to wydobycie spada. Kolejnym wyzwaniem stał się problem ze zbytem węgla. Tym bardziej że surowiec z niektórych kopalń nie jest – mówiąc wprost – atrakcyjny handlowo. Mamy zatem do czynienia ze spadkiem produkcji, spadkiem zasobów, spadkiem zbytu oraz spadkiem liczby pracowników. Jednak w przypadku zatrudnienia spada ono nie w takim tempie, jak te pozostałe wymienione elementy. Świadczy o tym wskaźnik wydajności, czyli liczby wydobytych ton na pracownika. Ponad dekadę temu w niektórych kopalniach był on nawet dwukrotnie wyższy niż teraz. Tak było m.in. w kopalni Silesia, gdzie zainwestowano potężne środki. Niestety przez te ostatnie lata dużych inwestycji w polskim górnictwie, które służyłyby odtworzeniu produkcji poprzez udostępnienie nowych partii złóż, w zasadzie nie było. Dużo mówiło się o budowie kopalni Bzie w JSW, która obecnie jest ruchem kopalni Borynia-Zofiówka-Bzie. Początki tej inwestycji sięgają kilkunastu lat wstecz i przez te kolejne lata nie została ona de facto dokończona. Ciężko tu mówić jednak o nowej kopalni, skoro ten projekt opiera się na jednym szybie.
Zmiany zachodzą na naszych oczach. Jaką zatem rolę może spełnić nadzór górniczy w procesach związanych z transformacją energetyczną?
Katalog działań organów nadzoru górniczego precyzują przepisy ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. - Prawo geologiczne i górnicze. Urzędy górnicze działają na podstawie prawa i w jego granicach. Wprawdzie górnictwo się kurczy, ale wciąż pozostają inne problemy. Należy tu koniecznie wspomnieć np. o kwestii rozpoznawania nielegalnej eksploatacji, z którą urzędy górnicze zmagają się w całym kraju. Tylko w 2023 r. okręgowe urzędy górnicze pozyskały 301 informacji o takich działaniach, a skala tego procederu jest znacznie większa. Dotyczyły one głównie nielegalnej eksploatacji kruszyw naturalnych – piasku czy żwiru. Konsekwencje tego zjawiska są bardzo poważne. Osoby bądź podmioty prowadzące nielegalne wydobycie nie liczą się ze szkodami w środowisku, nie przestrzegają przepisów bhp, nie planują i nie przeprowadzają żadnych działań rekultywacyjnych. Ten stan rzeczy sprawia, że pracy nam nie zabraknie.
Ponadto urzędy górnicze nadzorują działania otworowych zakładów górniczych, wydobywających ropę i gaz, a także roboty geologiczne mające na celu poszukiwanie i rozpoznawanie złóż gazu, którego udział w miksie energetycznym również może ulegać zmianom - zwiększeniu w przypadku wzrostu wydobycia tego surowca. Nie bez znaczenia będzie pozyskiwanie innych surowców, w tym strategicznych i krytycznych, jak np. węgiel koksowy, hel (odzysk z gazu ziemnego), polimetaliczne złoża miedzi, nikiel itp. Bez tych surowców rozwój gospodarczy kraju, w tym OZE, nie jest możliwy.
Górnictwo węglowe to m.in. zagrożenia naturalne. Czy do ich katalogu dołączy zagrożenie geogazodynamiczne?
Rozwiązaniem umożliwiającym gruntowne zdiagnozowanie problematyki monitorowania i zwalczania zagrożeń geogazodynamicznych mogłoby być włączenie tego zagadnienia do projektu badawczego. Taka droga została już wstępnie wytyczona w 2023 roku. 21 czerwca 2023 r. w siedzibie Wyższego Urzędu Górniczego odbyło się 46. posiedzenie Komisji Bezpieczeństwa Pracy w Górnictwie – organu eksperckiego powołanego przez prezesa WUG. Głównym tematem posiedzenia było odniesienie się do inicjatywy nawiązującej do uruchomienia strategicznego projektu badawczego pod nazwą „Poprawa bezpieczeństwa pracy w kopalniach 2030”. W trakcie posiedzenia komisji zaproponowano utworzenie specjalnego zespołu oraz przedstawiono cztery obszary działalności przedsiębiorców wydobywających węgiel kamienny, które powinny zostać poddane analizie przez wspomniany zespół, a mianowicie: górnicze zagrożenia naturalne i techniczne, zagrożenia techniczne w zakresie energomechanicznym, ratownictwo górnicze oraz zatrudnienie, w tym badania, szkolenia, kwalifikacje.
Powołanie zespołu oraz wymienione obszary tematyczne zostały pozytywnie zaopiniowane przez komisję. W rezultacie prac zespołu, grupy robocze przygotowały łącznie 19 propozycji tematów. Wśród nich, w obszarze górniczych zagrożeń naturalnych i technicznych, ujęto między innymi zagadnienie: „Badanie uwarunkowań powstawania zjawisk geogazodynamicznych w celu opracowania klasyfikacji i sposobu prognozowania zagrożenia geogazodynamicznego oraz odpowiednich działań profilaktycznych”.
22 listopada 2023 r. w siedzibie WUG odbyło się 47. posiedzenie Komisji Bezpieczeństwa Pracy w Górnictwie, którego głównym tematem było wyrażenie opinii w kwestii zasadności prezentowanych zagadnień i objęcia ich nowym programem badawczym. Komisja w stosownej uchwale wydała pozytywną rekomendację. Szczegółowy raport, zawierający między innymi opis prac Komisji Bezpieczeństwa Pracy w Górnictwie oraz działalności zespołu analizującego zagadnienia proponowane do włączenia w ramy projektu badawczego, został przesłany w listopadzie 2023 r. do ówczesnego podsekretarza stanu, pełnomocnika do spraw dialogu społecznego w Ministerstwie Aktywów Państwowych.
Podkreślić należy, że skatalogowanie do tej pory w polskim prawie zagrożeń naturalnych było wynikiem wieloletnich badań i doświadczeń. W tym stanie rzeczy szczególnego znaczenia nabiera konieczność jak najszybszego rozpoczęcia badań związanych z właściwościami sorpcyjnymi węgli w GZW, co w konsekwencji powinno dać możliwość prognozy zagrożenia geogazodynamicznego, a tym samym doboru odpowiedniej profilaktyki.
Które obszary w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy są do poprawy w polskim górnictwie?
To przede wszystkim eliminacja zdarzeń spowodowanych przez tzw. czynnik ludzki - związany z ryzykownym zachowaniem pracowników oraz złą organizacją robót. Przyczynami tego zjawiska jest najczęściej brak świadomości zagrożenia, nieprawidłowa organizacja pracy oraz niedostateczny nadzór przez osoby dozoru, który powoduje stosowanie niebezpiecznych metod pracy poprzez niedostosowywanie się do obowiązujących przepisów, technologii, ustaleń obowiązujących w ruchu zakładu górniczego. W mojej ocenie, tego typu zachowanie pracowników może wynikać z ich nieprawidłowego przygotowania do pracy na stanowisku. Należy więc zwrócić większą uwagę na działalność szkoleniową, podnoszenie świadomości i dyscypliny pracowników. Konieczne jest, oprócz poszukiwania nowych rozwiązań organizacyjnych i technicznych, podjęcie działań zmierzających do zmiany mentalności pracowników, w tym między innymi poprzez odpowiednie działania w zakresie podnoszenia jakości i poziomu prowadzonych szkoleń pracowników zakładów górniczych.
W celu poprawy bezpieczeństwa w kopalniach, WUG, poszukując sposobów przełamania niedobrych trendów dotyczących wypadków przy pracy, poza prowadzoną działalnością inspekcyjno-kontrolną, od lat propaguje dobre praktyki bhp w górnictwie poprzez działalność prewencyjną, zmierzającą do ograniczenia ryzyka zaistnienia wypadków i niebezpiecznych zdarzeń związanych z zagrożeniami występującymi w górnictwie, szczególnie w górnictwie podziemnym. W ramach tej działalności WUG prowadzi między innymi seminaria dla kadry podziemnych zakładów górniczych, w zakresie zagrożeń występujących w górnictwie i bezpieczeństwa eksploatacji maszyn. Do innych dobrych praktyk należy zaliczyć organizację spotkań i narad z kierownictwem zakładów górniczych, pracownikami służb bhp i przedstawicielami Społecznej Inspekcji Pracy, na których omawiany jest aktualny stan bezpieczeństwa w zakładach górniczych oraz przedstawienie działań ukierunkowanych na jego poprawę.
Warto dodać, że w WUG funkcjonuje „telefon interwencyjny”. Pełniący dyżur przez całą dobę dyspozytor przyjmuje m.in. informacje o nieprawidłowościach w zakładach górniczych. To tylko niektóre z działań ukierunkowanych na poprawę bezpieczeństwa, a Urząd nie ogranicza się jedynie do działań kontrolnych, które niewątpliwie mają istotny wpływ na wzrost poziomu bezpieczeństwa w zakładach górniczych.
Kolejnym poważnym problemem są zdarzenia związane z zagrożeniami naturalnymi. Tu potrzebne jest opracowanie skutecznych metod ich prognozowania z naciskiem na zagrożenia tąpaniami. Wiąże się to z lepszą umiejętnością rozpoznania poziomu ryzyka prowadzenia robót górniczych w rejonach szczególnie zagrożonych i określenia, czy jest ono akceptowalne. Niezwykle istotna jest przy tym współpraca z przedstawicielami nauki i praktykami. Ocena ryzyka dla poszczególnych trudnych rejonów pomoże wdrożyć odpowiednie działania profilaktyczne w celu poprawy sytuacji bądź wskaże, czy np. nie trzeba przeprojektować robót. Analizy te powinny mieć miejsce nie tylko na etapie projektowania robót, ale również w trakcie ich wykonywania. Musimy pamiętać, że schodzenie z głębokością eksploatacji w kopalniach węgla kamiennego i w kopalniach rud miedzi potęguje zagrożenia naturalne oraz powoduje, że pojawiają się nowe, jak zagrożenie gazogeodynamiczne, które doprowadziło do wypadku w kopalni Ruch Zofiówka w 2022 r.
Jak pan widzi współpracę Urzędu z innymi instytucjami, organizacjami, instytutami oraz pracodawcami?
Jako prezes Wyższego Urzędu Górniczego mam świadomość, że jedynie wielokierunkowe, planowe i skoordynowane działania organów nadzoru górniczego, administracji rządowej, urzędów centralnych, administracji samorządowej, przedsiębiorców, załóg zakładów górniczych, uczelni, instytucji naukowo-badawczych oraz innych instytucji mogą przynieść wymierny efekt w zakresie bezpieczeństwa w górnictwie. Współpraca z tymi podmiotami z pewnością będzie kontynuowana na różnych płaszczyznach.
Jedną z podstawowych form współpracy organów nadzoru górniczego, organów samorządu terytorialnego i przedsiębiorców górniczych jest działalność zespołów porozumiewawczych do spraw oceny i koordynacji eksploatacji górniczej pod terenami miast i gmin. Stanowią one platformę dyskusji sprzyjającej współpracy i porozumieniu dla realizacji zasad zrównoważonego rozwoju na obszarach gmin górniczych. Sprzyjają działaniom mającym na celu integrowanie celów związanych z: ochroną środowiska, wykonywaniem działalności określonej w koncesjach, rozwojem gmin oraz zaspokajaniem potrzeb społeczności lokalnej, w tym minimalizacją i terminowym naprawianiem szkód spowodowanych ruchem zakładów górniczych. Ważnym celem posiedzeń zespołów porozumiewawczych, w których obok pracowników inspekcyjno-technicznych urzędów górniczych zasiadają przedstawiciele samorządów i przedsiębiorców górniczych, jest kształtowanie niekonfliktowych warunków prowadzenia eksploatacji górniczej pod terenami gmin górniczych oraz właściwa koordynacja prac projektowych, profilaktycznych i naprawczych. W razie potrzeby w pracach zespołów mogą uczestniczyć specjaliści z jednostek naukowo-badawczych z zakresu górnictwa, prognozowania wpływów eksploatacji górniczej, interpretacji wyników obserwacji geodezyjnych, interpretacji wyników monitoringu drgań gruntu, budownictwa oraz dziedzin pokrewnych.
Wśród naszych sojuszników, z którymi od lat silnie i wielokierunkowo współpracujemy, są takie instytucje jak: Urząd Dozoru Technicznego, Państwowa Inspekcja Pracy, Centralny Instytut Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy, Polski Komitet Normalizacyjny czy Zakład Ubezpieczeń Społecznych. To niezwykle cenni partnerzy, wspierający różne obszary naszych statutowych działań.
Przy tej okazji należy wspomnieć również o porozumieniu o współdziałaniu, zawartym 14 grudnia 2022 r. pomiędzy głównym inspektorem ochrony środowiska a prezesem Wyższego Urzędu Górniczego, w ramach którego dyrektorzy OUG kontynuowali współpracę z właściwymi miejscowo wojewódzkimi inspektorami ochrony środowiska. W 2023 r. zorganizowano 14 spotkań, na których omawiano bieżące problemy i zasady współpracy. Przedstawiciele OUG uczestniczyli również w zorganizowanej przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska akcji „Wyrobiska 2023”. Przeprowadzenie przez pracowników OUG i wojewódzkich inspektoratów ochrony środowiska skoordynowanych kontroli wyrobisk górniczych miało na celu sprawdzenie zgodności prowadzonych robót z decyzjami zezwalającymi na przetwarzanie odpadów w procesie odzysku, polegającym na wypełnieniu wyrobisk poeksploatacyjnych. W szczególności pozwoliło to na weryfikację rodzajów odpadów deponowanych na terenie rekultywowanych wyrobisk.
W ramach wieloletniej współpracy ze wspomnianymi podmiotami nasi przedstawiciele uczestniczą w naradach szkoleniowych, wymieniają się doświadczeniami i współpracują przy różnych problemach dotykających branżę górniczą.
Widzę również potrzebę zacieśnienia współpracy z Państwowym Instytutem Geologicznym – Państwowym Instytutem Badawczym. Jest wiele tematów, które nas absorbują i zbliżają do siebie. Mam tu na myśli przede wszystkim kwestie dotyczące takich obszarów jak ochrona złóż kopalin i ich zasobów, wspieranie geologii i górnictwa, wymiana informacji, szczególnie jeśli chodzi o zagrożenia geologiczne, oraz konsultowanie stanowisk w zakresie rozwiązań prawnych dotyczących geologii i górnictwa.
Ponadto prezes WUG udziela patronatów honorowych przedsięwzięciom branżowym oraz bierze udział w licznych komitetach honorowych konferencji poruszających szeroko rozumianą problematykę górniczą. Uczestniczą w nich licznie i czynnie przedstawiciele urzędów górniczych, często w charakterze ekspertów. Wydarzenia te stanowią ważną platformę dyskusji oraz wymiany doświadczeń w zakresie różnych rozwiązań stosowanych w górnictwie.
Jeśli chcesz mieć dostęp do artykułów z Trybuny Górniczej, w dniu ukazania się tygodnika, zamów elektroniczną prenumeratę PREMIUM. Szczegóły: nettg.pl/premium. Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
