Hałda Szarlota wgryzła się w życie mieszkańców, wtopiła w krajobraz. Dzisiaj bardziej denerwuje, bo dymi, przytłacza wielkością. Ale czy można sobie wyobrazić, że mogłoby jej nie być? Można się na nią wściekać, ale jest. Góruje, spogląda groźnie, jakby chciała przypomnieć wszystkim o górniczej przeszłości i przemysłowym dziedzictwie.
Mieszkańcy ulicy Tetmajera w Rydułtowach mówią jednym głosem, spoglądając z jednej strony na szyb Leon II KWK ROW Ruch Rydułtowy, z drugiej na mieniącą się kolorami rdzy Szarlotę.
Głos 1. Jak się tu żyje? Dobrze, gdyby nie hałda. Prania na dwór nikt nie wywiesza. Kaplica, podwójna robota. Dym teraz idzie? O, proszę pań, to jest nic, jak nieraz przywali na całą ulicę, to wtedy można powiedzieć, że pyli.
Głos 2. Z parapetów nie nadążamy ściągać kurzu, w ogrodzie nie posiedzimy. Ale tak, trzeba przyznać, nasi dziadkowie i ojcowie pracowali na kopalni.
Urzędnicy: Skąd ją widać? Ona jest widoczna z Góry Świętej Anny. Od kilku miesięcy jest punktem zapalnym, rozgrzewa emocje i dyskusje w mieście.
Facebook też wie swoje: „No niestety… Taki skutek tego, że kilkanaście tysięcy ludzi żyje (ma z czego żyć) dzięki tej hołdzie... Przykre, ale prawdziwe. Chcielibyśmy, żeby czerpać z wydobycia węgla w naszym regionie same pozytywy, ale niestety jest pełno skutków ubocznych” – napisał na miejskim profilu jeden z mieszkańców.
Szarlota jest jak gorący kartofel przerzucany z jednych rąk do drugich. Odnosi się wrażenie, że sytuacja jest patowa. Setki zadrukowanych kartek wędrują od jednej instytucji do drugiej – Urzędu Miejskiego w Rydułtowach, Starostwa Powiatu Wodzisławskiego, Polskiej Grupy Górniczej, Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Katowicach, Urzędu Marszałkowskiego, Prokuratury Rejonowej w Wodzisławiu Śląskim. Ostatnio europarlamentarzysta Łukasz Kohut napisał do minister przemysłu Marzeny Czarneckiej, a Rada Miasta Rydułtowy apel do parlamentarzystów. Decyzje, informacje, wnioski, skargi, petycje, zawiadomienia, zażalenia i prośby – to wszystko wyziera z urzędniczych szuflad.
Jakby nie było, Szarlota to atrakcja
134 metry ma Szarlota – licząc od podstawy. Zajmuje 37 hektarów, to jedno z potężniejszych zwałowisk skały płonnej w Europie. Wysokością może konkurować z piramidą Cheopsa (tak, w tej „dyscyplinie” rydułtowianie mogą czuć dumę), bo piramida ostatnio zmalała do 138,75 metra. Można ją też porównać do francuskiej hałdy w Loos-en-Gohelle, która liczy aż 146 metrów. Tworzą ją dwa bliźniacze stożki, jest najwyższą pogórniczą hałdą w Europie. Kilkadziesiąt lat temu też wkurzała mieszkańców niewielkiego francuskiego miasteczka, ci narzekali, że szpeci krajobraz. A dzisiaj hałda z całym zagłębiem węglowym jest na liście UNESCO. Ech, gdzie tam rydułtowskiej Szarlocie do UNESCO, długo to nie będzie nasza Francja-elegancja.
Wiesław Niewrzoł tylko otworzy drzwi domu i już centralnie ma widok na hałdę Szarlotę. Z podwórka spogląda na nią od rana do nocy, przez siedem dni w tygodniu. Mieszka na Tetmajera, ulicy, która ma odnogi prowadzące w pobliże hałdy. – Czasami przyjeżdżają tu indywidualni turyści, hałdę oglądają, jak jakiś teatrzyk, bo to dla nich atrakcja. I bywa, że po niej chodzą, a przecież nie można – opowiada.
– Dom wybudowali moi dziadkowie, on był tu wcześniej niż obecna Szarlota, piękne lasy mieliśmy dookoła. Dzieckiem byłem, jak dosypywali na hałdę – mówi. – Nazwano ją tak ładnie od imienia córki przedwojennego właściciela kopalni, sam napis pojawił się w latach dwutysięcznych. W lutym tego roku, jak wiatr się obrócił i poleciał w moją stronę, to poczułem się, jakbym był z powrotem w kopalni. Mycie okien to u nas strata czasu. W przeszłości, jak hałda się osunęła, to na działce mieliśmy pięć centymetrów pyłu, w latach 80. to jeszcze odszkodowania dawali za uciążliwości. Nie narzekam, ale chciałbym, żeby wszyscy, od których zależy los hałdy, zadbali o nią tak, jak powinni, zniwelowali uciążliwości. Mieszkamy tutaj mimo wszystko – dodaje. Jego dziadkowie i ojciec pracowali na kopalni. – Kopalnie dawały pracę, nie są niczym złym – przyznaje.
Mówi, że od strony hałdy czuć siarką, siarkowodorem. – Jak tak powieje, to kosiarki nie wyciągam, bo nie da rady kosić. Jeżdżące z hałdy koparki mi nie przeszkadzają, tylko ten pył i smród – tłumaczy.
Jego sąsiedzi dopowiadają, że jak są kopalnie, są i hałdy. – Ale w Westfalii hałdy są ładnie zagospodarowane, stożki zarosły lasem i nie kopcą – zwracają uwagę.
– Rano nawet się stołu na ogród dobrze nie wyciągnie, a już jest na nim nawalone. Mama ma 92 lata, mówi, że na dworze się jej źle oddycha, woli doma siedzieć. Pranie wywiesić na dwór to kaplica – opowiada pan Andrzej z Tetmajera. – Tutaj naprawdę dobrze się mieszkało. Zaczęło się źle dziać, gdy Szarlotę ruszyli, od tego czasu ciągle kopci – dodaje. Też jest z górniczej rodziny, ojciec, dziadkowie i on sam pracowali na kopalni. Trudno w Rydułtowach znaleźć kogoś, kto nie miałby w rodzinie górnika.
Mieszka w ładnym miejscu, jest sielsko, soczysta zieleń bije po oczach. Gdy podchodzi się bliżej hałdy, ostrzega tabliczka: „Zakaz wstępu. Teren kopalni”. Prace na hałdzie wykonuje firma Marbud.
Przysłoniła nam nawet zachód słońca
Potężnych rozmiarów hałda spoziera na małe domki rydułtowian ze swojej każdej strony. Równie dokuczliwa, jak dla mieszkańców ulicy Tetmajera, jest dla tych mieszkających przy Narutowicza.
– Tata zaczął budowę domu w 1967 r., pracował na kopalni Ignacy-Rydułtowy. Dziadek też był górnikiem, a jakże. Ale ja wybrałem pracę w transporcie międzynarodowym – opowiada Leszek Radecki. – Gdy wracam z trasy, zostawiam samochód na strefie gospodarczej, skąd mam do domu dwa kilometry. Wolno spaceruję i czuję, jak się duszę. Ja tu inaczej dycham. Kilka domów dalej jest już Radlin, ich mieszkańcom hałda też daje się we znaki.
Nie ukrywa, że do Szarloty ma też sentymentalny stosunek. – Gdy byłem mały, to latało się na hałdę, która miała wtedy dwa stożki, tam były najlepsze zabawy, na grzyby się chodziło – wspomina pan Leszek. – A dzisiaj mamy samochody i parapety pokryte czerwonym pyłem, taki kolor ma przypalony kamień. Okien nie można otworzyć, nie siedzimy z mamą na ogródku, gdzie tam… W 2010 r. chciałem się wybudować na sąsiedniej działce, nie dostałem zgody od kopalni, bo za blisko hałdy. Wiadomo, tu jest Śląsk, ale jak jeżdżę przez Belgię i Niemcy, to widzę, jak porośnięte drzewami hałdy ładnie wyglądają.
Obok niego mieszkają Mirosława i Lucjan, hałdę mają tuż za płotem. – I ona jest coraz bliżej nas. Dawniej widzieliśmy zachód słońca, kościół w Rydułtowach, teraz wszystko przysłoniła hałda. Nie mówiąc, że wcześniej obok mieliśmy pole, rosło zboże, ziemniaki, był sad i warzywniak. Ale potem zrobiono badania i zabroniono nam siać, więc jest ugór – opowiadają. – Nasz dom ma 120 lat, jest starszy niż Szarlota. Dawniej ona nie kopciła, za dziecka lataliśmy po niej, kąpaliśmy się tam, był staw nazywany żabiokiem. Obok deweloper wybudował domki, kiedyś sąsiedzi baseny powystawiali dla dzieci, teraz wszystko jest pochowane. Pewnego dnia przyjechała do nas rodzina z daleka i już w progu spytała: „Jak wy możecie tu oddychać?”.
Mieszkańcy Rydułtów są wściekli, mówią, że nikt nie interesuje się ich losem, że ich apele do nikogo nie trafiają.
Z drugiej strony rozumieją, że hałdy zawsze będą nieodzownym elementem krajobrazu Śląska. – My wiemy, że kopalnie muszą fedrować, że dają miejsca pracy, także nam, że na hałdę dosypywany jest kamień, że dochodzi do samozapłonów, że zapożarowanie trzeba likwidować, a kamień z hałdy jedzie na budowę dróg. Ale dlaczego naszym kosztem? – pytają retorycznie poirytowani mieszkańcy.
Hałda wita swoimi rozmiarami wjeżdżających do miasta i żegna wyjeżdżających. Z daleka wygląda pięknie, majestatycznie, ma się wrażenie, że na żale mieszkańców może tylko wzruszyć ramionami...
MARCIN POŁOMSKI, burmistrz miasta Rydułtowy:
Ważna informacja, będąca kluczem całego tematu, jest taka, że Polska Grupa Górnicza eksploatuje hałdę. Prowadzi tam różną działalność – nadal składuje kamień z bieżącej produkcji na jednej części hałdy, z kolei w innym miejscu prowadzona jest likwidacja zapożarowania. Naszej hałdy nie możemy rozpatrywać jako całości. Wyróżniamy tam bowiem stożek numer jeden, który jest wpisany do gminnej ewidencji zabytków, on góruje nad miastem, jest taką naszą perełką postindustrialną. To na nim widnieje napis „Szarlota”, dzisiaj jest to część praktycznie nieaktywna. Jednak najważniejszym tematem w mieście, istotnym zwłaszcza w ostatnim czasie dla mieszkańców, jest to, co dzieje się na pozostałościach po stożku numer 2 i 3. Są tam prowadzone prace, które mają na celu likwidację zapożarowania. Naszym zdaniem firma pracująca na zlecenie kopalni Ruch Rydułtowy KWK ROW, czyli Polskiej Grupy Górniczej, nie likwiduje tego zapożarowania, tylko rozbiera hałdę, wybiera z wnętrza przepalony czerwony kamień. On jest materiałem budowlanym i można go sprzedawać. To jest dzisiaj naszym największym problemem, emisja pyłu jest tam ogromna. Kopalnia dopiero niedawno uświadomiła sobie, że to ona jest odpowiedzialna za to, co dzieje się na hałdzie. Do tej pory mieliśmy tylko przerzucanie się odpowiedzialnością – kto wydał decyzję, kto ma prawo kontrolować firmę, kto ma prawo wstrzymać pracę, jeśli są one prowadzone niezgodnie z umową, kto powinien reagować. Liczę, że teraz to się zmieni. Po raz pierwszy doszło do mojego spotkania z prezesem Polskiej Grupy Górniczej. Udało nam się porozmawiać, przekazać, jak temat hałdy jest ważny dla Rydułtów. Odbyło się także spotkanie Rady Miasta z przedstawicielami kopalni, WIOŚ, Urzędu Marszałkowskiego i starostwa. Naszym zdaniem, skoro kopalnia zawarła umowę z firmą, to ona może też ją rozwiązać i znaleźć inny sposób na likwidację zapożarowania. Mam nadzieję, że teraz pójdzie ku dobremu, przed nami kolejne, trójstronne spotkania. A mieszkańcy nie chcą już czekać pół roku czy rok, nie chcą słyszeć o przeciąganiu sprawy. Teraz trzeba szybko zacząć działać.
ALEKSANDRA WYSOCKA-SIEMBIGA, rzeczniczka prasowa Polskiej Grupy Górniczej:
Znana jest nam sytuacja związana z rozbiórką hałdy. Obecnie PGG analizuje możliwe kierunki likwidacji zjawisk pożarowych pod kątem organizacyjnym, jak i technicznym. Wyniki tych analiz pozwolą podjąć decyzję co do dalszego sposobu ich prowadzenia. Kontrole prac prowadzone przez PGG potwierdzają, że okresowo na terenie hałdy występuje duże zapylenie. Pylenie występuje przy pracach związanych z likwidacją zapożarowania, tak było np. w kwietniu 2024 r. Wykonawca został niezwłocznie powiadomiony o dostrzeżonych nieprawidłowościach. W umowie zawartej z PGG wykonawca został zobowiązany, aby opracować koncepcję (technologię) prowadzenia prac, która zawierać będzie rozwiązania maksymalnie ograniczające negatywne oddziaływanie na środowisko naturalne oraz okoliczną zabudowę mieszkaniową. Stosowna koncepcja została opracowana i stanowiła podstawę przyznania wykonawcy decyzji administracyjnych zezwalających na prowadzenie prac. Wykonawca musi stosować się do zaleceń wynikających zarówno z technologii, jak i wiążących go decyzji administracyjnych. Po kontroli przeprowadzonej przez WIOŚ w marcu 2024, według naszej wiedzy, organ nie wydał żadnych decyzji w sprawie. PGG uważnie przygląda się wszystkim kontrolom przeprowadzanym w firmie Marbud. Jeżeli organy kontrolujące potwierdzą nieprawidłowe prowadzenie prac przez Marbud, PGG postąpi adekwatnie. Poza tym pracownicy kopalni odpowiedzialni za koordynację realizowanej umowy na zasadach przewidzianych w umowie dokonują okresowych kontroli prac prowadzonych przez spółkę Marbud. Kontrole dotyczą sposobu prowadzenia prac związanych z likwidacją zapożarowania, sposobu wykonywania prac polegających na wydobywaniu odpadów wydobywczych (technologii robót), stanu zapylenia oraz pomiarów temperatur i gazów (CO, CO2, O2) oraz wiatru.
Jeśli chcesz mieć dostęp do artykułów z Trybuny Górniczej, w dniu ukazania się tygodnika, zamów elektroniczną prenumeratę PREMIUM. Szczegóły: nettg.pl/premium. Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
