W Polsce marnujemy ok. 5 mln ton żywności rocznie, z tego 60 proc. bezpośrednio przypada na konsumentów. Najczęściej wyrzucany jest chleb. Ponad 21 mln naszych rodaków przyznaje się do wyrzucania nadmiaru zakupionej żywności. Tymczasem, jak podała Federacja Polskich Banków Żywności, 1,5 mln mieszkańców Polski żyje poniżej poziomu ubóstwa.
Najczęstszą przyczyną marnowania żywności jest brak kontroli nad jej terminem przydatności do spożycia. Wniosek z tego, że wielu z nas niewłaściwie planuje zakupy. Gromadzimy w swych domach zbyt wiele zapasów, których nie jesteśmy w stanie skonsumować w terminie. Kolejną przyczyną wyrzucania żywności jest jej niewłaściwe przechowywanie. Traci ona na skutek tego swoje walory spożywcze, mimo że termin do spożycia jest często aktualny.
Niewystarczające tempo
Najbardziej marnuje się pieczywo, następnie owoce, warzywa i wędliny. Z pewnością – co podkreślają eksperci – należy podjąć działania edukacyjne w zakresie gospodarowania żywnością i ekologią, gdyż te dwie dziedziny łączą się ze sobą. W tym względzie nasze nawyki co prawda zmieniają się na lepsze, ale zdecydowanie w mało wystarczającym tempie. Regulują je niestety wciąż rosnące ceny żywności. Kupujemy mniej i mniej magazynujemy, ale wciąż są to bardziej wymuszone działania niż podyktowane zdrowym rozsądkiem.
Federacja Polskich Banków Żywności alarmuje, że marnowanie żywności ma daleko idące konsekwencje dla naszego klimatu. Wraz ze zmarnowaną żywnością w koszu ląduje jedna trzecia dobrodziejstw Ziemi, pracy ludzkiej, nawozów, prądu, paliwa czy wody, która powoli staje się produktem deficytowym. Podczas każdego z tych „zmarnowanych” procesów emitowane są również spaliny. W efekcie szacuje się, że aż 8 proc. emisji gazów cieplarnianych ma swoje źródło w zmarnowanym jedzeniu. Jak podaje FPBŻ, nadprodukcja żywności jest jednym z głównych wyzwań dla środowiska, z jakim obecnie się mierzymy. Dlatego walka z marnowaniem jedzenia stała się jednym z celów ONZ na drodze do ograniczenia i przeciwdziałania zmianom klimatycznym. Cel 12.3 zakłada zmniejszenie do 2030 r. o połowę globalnego wolumenu marnowania jedzenia na poziomie retailerów i konsumentów oraz ograniczenie strat na poziomie produkcji i łańcucha dostaw. Eksperci podkreślają, że jest o co walczyć! Każdej sekundy w koszu ląduje 51 ton jedzenia, co można przełożyć na astronomiczną kwotę 1,2 biliona dolarów w skali roku (Źródło: TooGoodToGo).
Ustawa z dnia 19 lipca 2019 r. o przeciwdziałaniu marnowaniu żywności określa zasady postępowania z żywnością oraz obowiązki sprzedawców żywności w celu przeciwdziałania marnowaniu żywności oraz negatywnym skutkom społecznym, środowiskowym i gospodarczym wynikającym z marnowania żywności. Jej zapisy dotyczą m.in. przekazywania organizacjom pozarządowym żywności, która może trafić do kosza ze względu na kończący się termin przydatności do spożycia, zbliżającą się datę minimalnej trwałości lub też z powodu zastrzeżeń dotyczących niemieszczącego się w standardach wyglądu produktów spożywczych czy ich opakowań. W ciągu pierwszych dwóch lat przepisy obejmowały tylko sklepy lub hurtownie o powierzchni powyżej 400 mkw., teraz powyżej 250 mkw.
Na podstawie zawartej umowy sklepy przekazują niesprzedane produkty spożywcze wybranej organizacji pozarządowej, która spełnia wymogi ustawy.
Na co dzień Banki Żywności ratują jedzenie przed zmarnowaniem – odbierają ze sklepów i od producentów niesprzedane, dobre jakościowo artykuły i przekazują je potrzebującym. Najczęściej są to owoce i warzywa, napoje, mleko, sery, pieczywo czy mięso.
Jeśli sprzedawcy, mimo umowy wyrzucają żywność, są obciążani opłatami na rzecz organizacji, z którą umowę podpisali. Jeśli jej nie zawarli, opłaty przekazują właściwemu ze względu na swoją siedzibę Wojewódzkiemu Funduszowi Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Informacje o wysokości opłat i ilości marnowanego jedzenia powinny trafić do rocznego sprawozdania składanego w WFOŚiGW, właściwym ze względu na miejsce prowadzonej przez sprzedawcę działalności. Z kolei organizacje, które żywność dostają, są zobowiązane do poinformowania Głównego Inspektora Ochrony Środowiska o tym, w jaki sposób ją wykorzystały, a sprzedawców o tym, na co przeznaczyły otrzymane od nich opłaty za wyrzucone jedzenie.
NIK zbadała sprawę
Po dwóch latach obowiązywania Ustawy o przeciwdziałaniu marnowaniu żywności Główny Inspektor Ochrony Środowiska przyznał, że dzięki ustawie zmniejszyła się skala problemu, jakim jest marnowanie żywności. Nowe przepisy pozwoliły na przykład na ograniczenie ilości odpadów organicznych, a tym samym emisji do środowiska metanu tworzącego się w przypadku niewłaściwego zagospodarowania bioodpadów.
Z punktu widzenia Federacji Polskich Banków Żywności, dzięki przepisom wprowadzonym w 2019 r. można było zwiększyć skalę pomocy udzielanej potrzebującym. Federacja zwróciła jednak uwagę na to, że choć ustawa umożliwiła podpisanie umów o współpracy z kolejnymi sieciami handlowymi, nie przełożyły się one proporcjonalnie na wzrost odebranej od sprzedawców liczby produktów spożywczych. Problem polega na tym, że sieci handlowe czekają do ostatniej chwili z przekazaniem żywności nadającej się do spożycia, co oznacza, że jej część i tak trafi do kosza na śmieci. Odbieranie żywności z większej liczby sklepów generuje też większe koszty jej transportu i dystrybucji.
Dlatego NIK wskazała konieczność budowania świadomości społecznej w kwestii przeciwdziałania marnowaniu żywności, z wykorzystaniem ogólnopolskiej kampanii informacyjnej, dotyczącej m.in. skali tego zjawiska oraz jego negatywnych skutków społecznych, środowiskowych i gospodarczych. Podkreślono też potrzebę stworzenia kompleksowego i efektywnego systemu monitorowania oraz zapobiegania marnowaniu żywności na wszystkich etapach łańcucha żywnościowego, w szczególności poprzez podjęcie niezbędnych dla realizacji ww. celów działań legislacyjnych, we współpracy z wszystkimi zainteresowanymi podmiotami.
Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach przypomina, że zgodnie z ustawą z dnia 19 lipca 2019 roku o przeciwdziałaniu marnowaniu żywności istnieje obowiązek składania do WFOŚiGW pisemnego rocznego sprawozdania o marnowanej żywności przez sprzedawców żywności, w terminie do 31 marca roku kalendarzowego następującego po roku, którego dotyczy sprawozdanie. Wzór sprawozdania o marnowanej żywności określony został w drodze rozporządzenia przez Ministra Klimatu i Środowiska.
Zgodnie z art. 5 ust. 8 ustawy o przeciwdziałaniu marnowaniu żywności, sprzedawca żywności w terminie do dnia 30 kwietnia roku kalendarzowego następującego po roku, którego opłata dotyczy, wnosi należną opłatę na rachunek bankowy Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej na terenie województwa, w którym znajduje się siedziba sprzedawcy żywności.
Za treści zawarte w publikacji dofinansowanej ze środków WFOŚiGW w Katowicach odpowiedzialność ponosi Redakcja.
Jeśli chcesz mieć dostęp do artykułów z Trybuny Górniczej, w dniu ukazania się tygodnika, zamów elektroniczną prenumeratę PREMIUM. Szczegóły: nettg.pl/premium. Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
