Opinie: Transformacja polskiej energetyki jest nieuchronna. Bloki jądrowe będą dobrym rozwiązaniem

Energetyka jądrowa pozostaje jedynym środkiem na stworzenie podstawy w systemie energetycznym. Odnawialne źródła energii typu wiatraki czy fotowoltaika nam jej nie zagwarantują - przekonuje dr inż. MICHAŁ BONCZYK, fizyk, kierownik Śląskiego Centrum Radiometrii Środowiskowej w Głównym Instytucie Górnictwa.

Kiedy w końcu uruchomiona zostanie pierwsza elektrownia atomowa w Polsce?
To jest pytanie, na które teraz nie potrafię odpowiedzieć. Czeka nas wygaszanie eksploatowanych bloków węglowych ze względu na wiek oraz politykę dekarbonizacji gospodarki. Transformacja naszej energetyki jest nieuchronna. Bloki jądrowe będą – jak sądzę – dobrym rozwiązaniem. Zapewnienia rządu dotyczące elektrowni jądrowej na Pomorzu w Lubiatowie mówią o 2033 r.

Niezależnie od programu rządowego rozpoczęły się działania innych podmiotów. Orlen Synthos Green Energy (OSGE) ma w swojej ofercie technologię GE Hitachi. Chodzi w tym przypadku o tzw. SMR-y (Small Modular Reactors) czyli małe reaktory modułowe. Nie są one jednak aż takie małe, jak wskazywałaby nazwa, ale pod względem mocy bardzo przypominają używane w Polsce bloki węglowe. Ich moc elektryczna kształtuje się na poziomie 300 MW, ok. 900 MW cieplnych. Zbiornik ciśnieniowy takiego reaktora liczy 4 m średnicy i ok. 20 m wysokości. W większości jest on umieszczony pod ziemią m.in. ze względów bezpieczeństwa. System bezpieczeństwa jest oparty na grawitacji i naturalnej cyrkulacji chłodziwa, co pozwala reaktorowi na samoczynne chłodzenie przez 7 dni. W przypadku jakiejkolwiek awarii reaktor wyłącza się automatycznie, bez udziału człowieka.

Są jeszcze realizowane w Polsce inne programy jądrowe. Koncern KGHM współpracuje w tym zakresie z firmą NuScale Power, która jest dostawcą reaktora VOYGR SMR o mocy 77 MWe. Duże koncerny przemysłowe prowadzące energochłonne procesy, aby pozostać konkurencyjnymi, potrzebują taniej i czystej energii. Będzie to dla nich gwarantem konkurencyjności na rynku międzynarodowym, a jak wiadomo, Europa w związku z cenami energii przestaje być konkurencyjna, jeśli chodzi o tzw. produkcję ciężką. Jeszcze jedną inicjatywą w energetyce jądrowej jest list intencyjny pomiędzy PGE, ZE PAK oraz koreańskim KHNP, dotyczący działania na rzecz budowy elektrowni jądrowej w Koninie.

Mamy więc swoisty wyścig na czas. Kto będzie pierwszy?
Tak to widzą media, natomiast ja nie jestem pewien, czy komuś chodzi o to, żeby się ścigać. Ciekawostką za to może być fakt, że spółka Orlen Synthos Green Energy ma zamiar zakończyć swoją pierwszą inwestycję już w 2029 r., czyli bardzo szybko, jak na standardy światowe. Czy to się uda? Chcę w to wierzyć i trzymam mocno kciuki.

W Polsce chętnie widzielibyśmy już jutro pierwszą elektrownię atomową, a za naszą zachodnią granicą właśnie zrezygnowali z atomu. Dziwi to pana?
Szczerze mówiąc, tak. I nie do końca potrafię wytłumaczyć, dlaczego tak się dzieje. Prawda jest po części taka, że wciąż żyjemy tragedią Czarnobyla i wydarzeniami w japońskiej Fukushimie. Choć ta druga w mojej ocenie pokazała, jak bezpieczna jest energetyka jądrowa. Należy podkreślić, że setki ofiar śmiertelnych oraz ogromne zniszczenia były efektem trzęsienia ziemi i powstałej w konsekwencji fali tsunami, a nie w wyniku awarii reaktora i skażenia promieniotwórczego. Pomimo poważnej awarii reaktora jądrowego, sam wyciek radioaktywny nie był aż tak groźny dla ludzi i nie skutkował ofiarami śmiertelnymi. Według WHO, wzrost zachorowań na nowotwory, jako konsekwencja narażenia na promieniowanie, będzie niezauważalny.

Po 1980 r. energetyka jądrowa rzeczywiście przeżywała pewien zastój. Niewiele bloków powstało w ciągu minionych 40 lat. Wielokrotnie przedłużany termin oddania do użytku reaktora EPR we Flamanville we Francji oraz ukończona, choć również z opóźnieniem, EJ Olkiluoto w Finlandii to niestety nieliczne przykłady inwestycji w energetyce jądrowej w Europie w ostatnich latach. To są duże bloki. Niemcy rezygnują z atomu, ale to jest ich sprawa.

Francuzi czy Czesi dla odmiany będą dalej rozwijali swoje moce jądrowe. Pewnym problemem, nie tylko w skali Europy, jest dostępność wody. Duże bloki energetyczne niezależnie od tego, czy węglowe, czy jądrowe, potrzebują wody do chłodzenia. Nawet Wisła, szczególnie w górnym odcinku, nie jest w stanie zapewnić wystarczającej ilości wody. Zeszłoroczna katastrofa na Odrze pokazała, że problem gospodarki wodnej jest nietrywialny i należy pilnie poszukiwać rozwiązań tego problemu.

Jaką liczbę inwestycji atomowych należałoby uruchomić w Polsce, aby zastąpić wszystkie dotychczasowe moce węglowe?
…i gazowe, ponieważ gaz jest paliwem przejściowym i również musimy z niego zrezygnować w dalszej perspektywie. Energetyka jądrowa pozostaje jedynym środkiem na stworzenie podstawy w systemie energetycznym. Odnawialne źródła energii typu wiatraki czy fotowoltaika nam jej nie zagwarantują. W polskim systemie zainstalowanych jest obecnie ok. 25 GW. Proszę jednak wziąć pod uwagę, że zużywamy coraz więcej prądu.

Oczywiście dzięki wprowadzaniu różnych energooszczędnych technologii, np. oświetlenia ledowego, uzyskujemy spore oszczędności, ale gospodarka się rozwija i jest z roku na rok coraz bardziej energochłonna. Proszę zwrócić uwagę, jak szybko rośnie liczba instalowanych urządzeń do klimatyzacji. A zatem nie możemy sztywno trzymać się tych 25 GW.

Czy energetyka jądrowa będzie tania?
To zależy, jaki przeprowadzimy rachunek ekonomiczny. Można twierdzić, że węgiel jest dość tani, bo go posiadamy, ale weźmy pod uwagę koszty napraw szkód górniczych albo czegoś, co trudno przeliczyć na pieniądze, czyli liczbę ofiar śmiertelnych w górnictwie oraz ofiar chorób wywołanych smogiem i zanieczyszczeniami powietrza. Podobno w Polsce każdego roku umiera 50 tysięcy osób z powodu zanieczyszczeń powietrza. Czy zatem energia z węgla jest tania? Jeśli te wszystkie aspekty weźmiemy pod uwagę, to energetyka jądrowa może okazać się najtańszą.

O ile jednak w przypadku energetyki węglowej możemy mówić, że jest to nasza, polska energetyka, oparta na rodzimych surowcach, to już w przypadku energetyki jądrowej będzie inaczej, bo to będzie de facto energetyka amerykańska bądź koreańska.
Tak, ale w tej całej układance, czyli łańcuchu dostaw, możliwe jest maksymalne zwiększenie liczby polskich dostawców różnych elementów, podwykonawców usług. Ważne, aby nasz udział w tych przedsięwzięciach był jak największy.

Kolejny problem to zatrudnienie. Eksperci wskazują, że będzie znacznie mniejsze niż w górnictwie.
To kolejny mit. Nie spodziewam się jakiejś tragedii na rynku pracy. Wprost przeciwnie, rozwój technologiczny stworzy kolejne miejsca pracy. Wiele produktów, takich jak np. teflon, to pochodne wielkich programów naukowych, rozwoju innowacyjnych technologii. Gdybym to ja mógł decydować, gdzie rozlokować pierwsze małe reaktory jądrowe, to bez wahania wskazałbym Śląsk, gdzie ze względu na duże zaludnienie, zapotrzebowanie na energię należy do największych w kraju. Stare bloki węglowe w Jaworznie czy Łaziskach mają po 200-300 MW. Można by je zastąpić „jeden do jednego” atomowymi SMR-ami.

Nie zapominajmy przy tym o jeszcze jednej istotnej kwestii. Otóż wygaszanie górnictwa nie będzie wcale łatwym zadaniem do zrealizowania w krótkim okresie. Można sobie wyobrazić zakończenie wydobycia węgla do 2049 r., ale to nie będzie oznaczało końca górnictwa. Przerwanie odpompowywania wody może wywołać fatalne skutki na powierzchni. W Bełchatowie zatapianie terenów pokopalnianych trwać będzie sto lat, żeby nie zmienić istotnie warunków geotechnicznych. W przeciwnym przypadku powtórzy się scenariusz z Trzebini czy Olkusza (liczne zapadliska).

Jaki jest udział Głównego Instytutu Górnictwa w realizacji polskich planów energetyki atomowej?
W tym momencie wykonujemy dla naszego klienta – OSGE, tzw. analizy pre-screeningowe dla kilku wskazanych lokalizacji. Polegają one na analizie występowania tzw. czynników wykluczających możliwość wybudowania obiektów jądrowych w danej lokalizacji. Są to czynniki związane z geofizyką, geotechniką, dostępem wody, działalnością górniczą, dostępną infrastrukturą i elementami społecznymi. Podstawą działania są tu m.in. Prawo atomowe oraz dokumenty Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej. Przygotowujemy się także do wykonywania zadań w ramach badań środowiskowych i lokalizacyjnych.

Mamy już pewne doświadczenie, ponieważ w latach 2017-2019 wykonywaliśmy badania i ocenę stanu zerowego skażeń promieniotwórczych oraz tła promieniowania w Lubiatowie i Żarnowcu na rzecz spółki PGE EJ1 (obecnie PEJ) w związku z planowaną tam budową elektrowni jądrowej.

Jeśli chcesz mieć dostęp do artykułów z Trybuny Górniczej, w dniu ukazania się tygodnika, zamów elektroniczną prenumeratę PREMIUM. Szczegóły: nettg.pl/premium. Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.