W Polsce następuje spadek emisji na jednostkę PKB

Od początku obecnego stulecia emisja CO2 cyklicznie rośnie i maleje, ale w długim terminie utrzymuje się mniej więcej na podobnym poziomie , pomiędzy 300 a 340 mln ton rocznie - mówi PAWEŁ MZYK, zastępca dyrektora Instytutu Ochrony Środowiska - Państwowego Instytutu Badawczego.

W KOBiZE działa zespół Inwentaryzacji emisji, który zajmuje się obliczaniem i raportowaniem emisji na potrzeby konwencji międzynarodowych oraz na potrzeby krajowe.
Zespół Inwentaryzacji i Raportowania Emisji (ZIiRE) KOBiZE wykonuje zadania publiczne określone w artykułach:11 ust.1, 11b ust.1-2 i art. 12 ust.1-2 ustawy o systemie zarządzania emisjami gazów cieplarnianych i innych substancji. Zadania te polegają głównie na opracowywaniu inwentaryzacji i prognoz emisji gazów cieplarnianych i innych zanieczyszczeń. Ustawodawca wprowadził takie zadania i powierzył je KOBiZE ze względu na zobowiązania międzynarodowe i unijne Polski w zakresie raportowania krajowych emisji. Zobowiązania te wynikają z podpisanych przez Polskę konwencji: konwencji klimatycznej (UNFCCC) i konwencji w sprawie rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń na dalekie odległości (CLRTAP), a także z legislacji UE.

Polska raportuje emisje w określonym formacie i terminach do UE i do obu konwencji. Raporty te przygotowuje właśnie w KOBiZE zespół ZIiRE. Przed przekazaniem raporty zatwierdzane są przez ministra klimatu. Aktualnie ZIiRE finalizuje prace nad inwentaryzacją emisji dla roku 2020. Aby wykonać te zadania, ZIiRE na bieżąco zbiera informacje dotyczące źródeł emisji, aktualizuje wskaźniki emisji, aby odzwierciadlały postęp technologiczny, wykonuje obliczenia oraz przygotowuje szeroki opis do wykonanych obliczeń.

Jak często jest przeprowadzana inwentaryzacja emisji?
Raporty inwentaryzacyjne wykonywane są co roku, zaś prognozy emisji co dwa lata. Dostępne są one publicznie na stronach internetowych prowadzonych przez KOBiZE, Europejską Agencję Środowiska (EEA) i odpowiednie organy konwencji (takie jak strony CEIP i sekretariatu UNFCCC). Na tych stronach wszystkie zainteresowane osoby i podmioty mogą znaleźć i pobrać raporty złożone przez Polskę, zawierające informacje o emisjach od 1988 roku w przypadku gazów cieplarnianych i od 1990 roku w przypadku zanieczyszczeń.

Należy podkreślić, że oficjalna inwentaryzacja emisji wykonywana przez KOBiZE jest również szeroko wykorzystywana w polskiej polityce klimatycznej i polityce ochrony powietrza. Stanowi ona podstawę oceny tempa dotychczasowej redukcji emisji i zaplanowania działań w kierunku dalszej redukcji. Umożliwia również ocenę skuteczności działań prowadzonych w poszczególnych sektorach gospodarki, a także zaplanowanie kolejnych polityk i działań sektorowych.

Jak w ostatnich latach kształtuje się emisja CO2?
Mamy dane emisji CO2 w Polsce w latach 1988-2020. Emisja ta nie uwzględnia jednaksalda emisji i pochłaniania z kategorii 4, czyli tzw. sektora LULUCF (land use, land use change and for estry- użytkowanie gruntów, zmiana użytkowania gruntów i leśnictwo). W 2020 roku Polska wyemitowała 303,5 mln ton CO2. Należy zwrócić uwagę, że emisja dwutlenku węgla w Polsce zmalała w stosunku do roku bazowego (1988) o 36 proc., przy czym największe roczne spadki miały miejsce w latach 1988-1990. Od początku obecnego stulecia emisja tego gazu cyklicznie rośnie i maleje, ale w długim terminie utrzymuje się mniej więcej na podobnym poziomie, pomiędzy 300 a 340 mln ton rocznie. Należy podkreślić, że Polska „utrzymuje w ryzach” emisję mimo znacznego wzrostu gospodarczego, a więc nastąpił tzw. decoupling – oderwanie trendu emisji od wzrostu PKB, czy spadek emisji na jednostkę PKB.

Mówiąc o emisji, mamy na myśli CO2. Ale okazuje się, że to nie jedyny gaz cieplarniany, który wpływa na jakość naszego powietrza.
Według najnowszej inwentaryzacji emisji za lata 1988-2020, emisja CO2 stanowi 80,7 proc.emisji wszystkich gazów cieplarnianych. CO2 jest zatem głównym gazem cieplarnianym, ale nie jedynym. Pozostałe gazy cieplarniane to: metan (CH4) z udziałem 11,8 proc. , podtlenek azotu (N2O) z udziałem 6,1 proc. i gazy fluorowane (f-gazy) z udziałem 1,4 proc. Do grupy f-gazów należą perflorowęglowodory (PFCs), wodorofluorowęglowodory (HFCs), sześciofluorek siarki (SF6) oraz trifluorek azotu (NF3). Największy udział w emisji f-gazów mają HFCs (98 proc.), zaś ostatniego wymienionego gazu (NF3) Polska w o gólenie emituje.

Należy podkreślić, że inne gazy niż CO2 mają większy potencjał tworzenia efektu cieplarnianego (GWP – Global Warming Potential). Dla przykładu GWP dla metanu wynosi 25, zaś dla niektórych f‑gazów może wynosić nawet kilkadziesiąt tysięcy. Oznacza to, że 1 tona wyemitowanego metanu posiada taką zdolność wpływu na ocieplenie klimatu jak 25 ton CO2, zaś w przypadku niektórych f‑gazów wpływ ten może być nawet kilkadziesiąt tysięcy razy większy. Emisje innych gazów niż CO2przelicza się z wykorzystaniem GWP na tzw. ekwiwalent CO2 (CO2 ekw.). W ten sposób możemy podać sumaryczną emisję wszystkich gazów cieplarnianych w jednej jednostce. Tak obliczona emisja gazów cieplarnianych w Polsce w 2020 roku wyniosła 376 mln CO2 ekw.

W jakim zakresie węgiel kamienny, brunatny jest „odpowiedzialny” na emisję CO2?
Według danych za 2020 rok, głównym źródłem emisji CO2 jest spalanie paliw na cele energetyczne w kategoriach: energetyka, która odpowiada za 46 proc. emisji, przemysł przetwórczy (9,5 proc.), transport (21 proc.) i małe źródła spalania, takie jak gospodarstwa domowe (16 proc.). Kategorie te odpowiadały łącznie w 2020 r. za 92 proc. emisji CO2.

Jakie paliwa są zaliczane do paliw stałych spalanych na cele energetyczne?
Paliwa spalane na cele energetyczne to głównie węgiel kamienny i brunatny, które odpowiadały za 53 proc. emisji CO2 ogółem w 2020 roku. Spalanie paliw ciekłych , głównie w transporcie, było zaś w 2020 r. odpowiedzialne za 26 proc. krajowej emisji CO2. Warto dodać, że również spalanie biomasy jest źródłem emisji CO2, jednak emisji tej nie wlicza się do sumy krajowej. Do sumy tej wlicza się jednak emisję innych GC niż CO2, dlatego spalanie biomasy nie jest całkowicie obojętne dla rozliczania zobowiązań Polski w zakresie redukcji emisji GC.

Już 30 proc. energii mamy z OZE. Jak to wpływa na emisję gazów cieplarnianych?
Według danych GUS, udział energii ze źródeł odnawialnych w końcowym zużyciu energii brutto w Polsce w 2020 r. wyniósł 16,1 proc. , zaś udział OZE w pozyskaniu energii pierwotnej ogółem - 21,6 proc. Odnosząc się ogólnie do zadanego pytania, należy zdecydowanie potwierdzić, że wzrost udziału energii pochodzącej z OZE ogranicza emisję gazów cieplarnianych, ponieważ ogranicza zużycie paliw kopalnych wykorzystywanych do pokrycia zapotrzebowania na energię. Wielkość tej emisji zależy od ilości i rodzaju paliw, które musiałyby zostać spalone na potrzeby energetyczne pokryte dzięki wykorzystaniu energii ze źródeł odnawialnych. Przy czym należy zauważyć, że spalanie biopaliw nie pozostaje neutralne, jeżeli chodzi o emisję gazów cieplarnianych – emisja CO2 nie wlicza się do bilansu krajowego, ale już emisja CH4 i N2O doliczana jest do sumy emisji GC.

Efekt redukcyjny wynikający ze wzrostu wykorzystania OZE nie zawsze musi być wprost widoczny w postaci spadku wielkości emisji GC oszacowanej w krajowej inwentaryzacji GC ze spalania paliw, ponieważ wielkość emisji w poszczególnych latach jest tu zależna m.in. od zapotrzebowania na energię w danym roku. Można jednak zauważyć, że ogólny trend emisji gazów cieplarnianych w sektorze produkcji energii i ciepła jest malejący, co wynika w znacznym stopniu ze wzrostu udziału OZE. Szczegółowy opis zagadnienia zawarty jest w rozdziale 3.2.6. Krajowego raportu inwentaryzacyjnego – National Inventory Report, dostępnego na stronie KOBiZE.

Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.