To brzmi, jak żart z czasów PRL. Kiedy wszystkiego brakowało, twierdzono, że gdyby ustrój socjalistyczny został wprowadzony na Pustyni Sahara, to zabrakłoby tam pisaku. Dziś nie jest to już dowcip, ale realna rzeczywistości i to mająca miejsce w skali globalnej.
Nie dotyczy to jednak piasków Pustyni Sahara, bo pustynny piasek jest takim tylko z nazwy, ale w rzeczywistości dominuje w nim pył piaszczysty. Burze piaskowe powodują, że okrąża on cały świat, docierając również do Polski. Różowy śnieg w zimie jest u nas na to dowodem. Większe pustynne ziarna piasku są doskonale zaokrąglone, na skutek ich stałego przesypywania przez wiejące tam wiatry. To stwarza trudności w ich wiązaniu z cementem. Z tego powodu pustynne piaski nie nadają się do ich wykorzystania w budownictwie, gdzie dominują wszelkiego rodzaju betony i zaprawy murarskie, w których piasek stanowi ok. 80 proc. zawartości.
Wzrost wszelkiego rodzaju inwestycji infrastrukturalnych spowodował, że piasek budowlany stał się pilnie poszukiwanym towarem, a jego cena w ciągu kilkunastu ostatnich lat wzrosła czterokrotnie. O istniejących kłopotach na tym rynku świadczy fakt, że państwa arabskie położone na obszarach pustynnych do swoich celów budowlanych muszą importować piasek budowlany.
Uniwersalne właściwości piasku
Coraz trudniejszy jest dostęp do złóż piasków o ostrych krawędziach, jakie mają piaski rzeczne, kopane i zalegające na plażach morskich. Ich dobre właściwości budowlane wynikają z procesu wietrzenia skał zawierających kryształy kwarcu i skalenia. Trwający dziesiątki tysięcy lat proces powoduje, że są one zwykle jednorodne i doskonale nadają się do wykorzystania w budownictwie, przemyśle szklarskim, a nawet w wytwarzanych chipach (kwarc), bez których nie mogłaby istnieć współczesna elektronika.
W podziemnym górnictwie węglowym jest on powszechnie stosowany do wypełniania wybranych wyrobisk i nosi nazwę piasku podsadzkowego. Okazuje się, że piasek jest obok wody najczęściej zużywanym zasobem naturalnym na naszej planecie. Każdego roku ludzie używają około 50 mld t tego kruszywa, wliczając w to żwir, różniący się od piasku tylko większym wymiarem ziaren.
Piasek cenniejszy niż złoto
W wielu azjatyckich krajach, takich jak szybko rozwijające się Chiny i Indie, nielegalna dostawa piasków budowlanych jest jednym z akceptowanych rozwiązań, gwarantujących realizacje wszelkiego rodzaju państwowych i prywatnych inwestycji. Rywalizacja na tym rynku przypomina okres prohibicji w USA. Trup pada tu gęsto w walce o intratne kontrakty i próby zdominowania jego dostaw. Próby opanowania tego rynku przez państwowe przedsięwzięcia nie dają spodziewanych rezultatów. Przede wszystkim dlatego, że nie są one zdolne do sprostania nienasyconemu popytowi.
We wspomnianych krajach azjatyckich nielegalny handel piaskiem jest bardziej opłacalny aniżeli szlifowanie diamentów i górnicza eksploatacja złota. Przeciętna cena piasku na rynkach światowych wynosi ok. 10 USD za t (1 m sześc. – 1,6 t). To pozornie mało, ale liczone w milionach ton jego dostawy dają odpowiednio wielkie dochody. Światowe media alarmując, donoszą, że generalnie pisaku brakuje na wszystkich kontynentach.
Polska leży na piasku
Stan ten zawdzięczamy wielokrotnym zlodowaceniom, które miały miejsce ok. 10 tys. lat temu. Największa ilość tych złóż znajduje się w Polsce północnej i centralnej. Na Niżu Polskim najważniejsze są złoża o genezie lodowcowej (akumulacyjne moreny czołowe), wodnolodowcowej (sandry, ozy) i rzecznej. W północnej części tego obszaru są to złoża żwirowo-piaszczyste, zawierające głównie rozdrobnione skały skandynawskie - utwory krystaliczne i wapienie z domieszką kwarcu i piaskowców.
W części centralnej i południowej znaczny udział w utworach wodnolodowcowych mają osady piaszczyste, zawierające duże ilości skał lokalnych. Udokumentowane w najwyższych kategoriach zasoby piasków spełniających wymagania budowlane wynoszą w Polsce ok. 9 mld t. Roczne ich wydobycie wynosi ok. 200 mln t. To wystarcza nam na ok. 45 lat.
Trzeba dodać, że w niższych kategoriach rozpoznania jest jeszcze ok. 10 mld t. Znacząca część tych złóż nie jest jeszcze udokumentowana, gdyż aktualnie nie ma takiej potrzeby. Nie jesteśmy w tej sytuacji sami. Cała północna cześć Europy była pokryta lodowcem i posiada podobne do nas zasoby. Nie są one jednak tak łatwo dostępne jak w Polsce. Dla przykładu w Niemczech ich eksploatacja napotyka na poważne trudności wynikające tak z przepisów ochrony środowiska, jak i prywatnej własności gruntów, których właściciele nie godzą się na ich odsprzedawanie dla celów wydobywania piasków.
Polskie górnictwo piaskowe
Pod względem medialnym, propagandowym i państwowym w świadomości społecznej tego rodzaju górnictwo prawie że nie istnieje. Jest ono całkowicie sprywatyzowane i w ponad 2600 zakładach górniczych zatrudnia ok. 30 tys. ludzi. Ich dochody przed opodatkowaniem wynoszą ok. 7 mld zł. Jest to porównywana skala do najlepszej polskiej firmy górniczej KGHM Polska Miedź SA, która przy najlepszej koniunkturze dla miedzi, jak ma to obecnie miejsce, tylko dwukrotnie przebija te dochody.
Jednak w długofalowej skali porównawczej są one do siebie zbliżone. Jest to tym bardziej istotne, że KGHM zatrudnia ok. 50 proc. więcej pracowników i na początkowe inwestycje otrzymał miliardy złotych z budżetu. Na dodatek górnictwo piasków jest jedną z najbardziej bezpiecznych specjalności górniczych, gdzie wypadki śmiertelne i na ogół wszelkie inne są niezwykłą rzadkością.
Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
