Adam Mirek: Górnicze przepisy można zmienić na lepsze

- Są pewne obszary regulacji z zakresu górnictwa, które wymagają szybkiej interwencji prawodawcy, która przyniesie korzyść wszystkim podmiotom zaangażowanym w działalność z zakresu górnictwa - mówi  w rozmowie z portalem netTG.pl Adam Mirek, prezes Wyższego Urzędu Górniczego.

Jaka jest rola Wyższego Urzędu Górniczego w tworzeniu przepisów górniczych?

Udział Wyższego Urzędu Górniczego w tworzeniu przepisów górniczych jest nierozerwalnie związany z zakresem zadań realizowanych przez organy nadzoru górniczego. Z racji wykonywanych funkcji, WUG dysponuje szeroką wiedzą na temat najbardziej aktualnych problemów górnictwa, a korzystając z tej wiedzy i nabytych doświadczeń jest w stanie ocenić, jakie środki zaradcze można podjąć w celu przeciwdziałania tym problemom, w szczególności w ramach procesu legislacyjnego.

Prezes WUG, jako organ nadzoru górniczego, bierze aktywny udział w tworzeniu przepisów prawa regulujących szeroko rozumianą działalność górniczą. Choć nie dysponuje samodzielną inicjatywą legislacyjną, to bierze czynny udział w uzgadnianiu projektów aktów normatywnych na etapie prac rządowych, czasem też pełni wiodącą rolę w procesie nadawania temu projektowi ostatecznego kształtu, jak również uczestniczy w pracach krajowych lub europejskich organów ustawodawczych.

W jaki sposób zmiana przepisów może wpłynąć na poprawę rentowności górnictwa?

Do moich zadań należy m.in. podejmowanie przedsięwzięć w zakresie poprawy bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia w górnictwie oraz wdrożenia postępu technicznego w dziedzinie górnictwa. Chociaż niektóre z podejmowanych przedsięwzięć mogą na pierwszy rzut oka wydawać się związane z koniecznością poniesienia pewnych kosztów, to w dłuższej perspektywie ich celem jest znaczne ograniczenie wydatków.

Tak jest np. w przypadku propozycji legislacyjnych dotyczących przepisów w sprawie kwalifikacji górniczych albo regulujących prowadzenie ruchu w zakładach górniczych. Dokonana w ostatnich dwunastu latach, kilkuetapowa deregulacja zawodów, czyli poluzowanie (lub nawet zniesienie) wymogów nakładanych przez rząd w dostępie do danego zawodu, objęła także zawody górnicze. Przyjęte w toku deregulacji rozwiązania wydawały się być słuszne i korzystne dla górniczego rynku pracy, jednak ocena tych zmian dokonywana z dzisiejszej perspektywy zarówno przez pracodawców, jak i pracowników, czyli podmioty, którym wprowadzone zmiany miały ułatwić życie, wskazuje, że rozwiązania te nie do końca się sprawdziły.

Przede wszystkim dotyczy to powierzania czynności w dozorze ruchu zakładu górniczego lub zakładu osobom, dla których to pracodawcy określają wymagania w zakresie przygotowania zawodowego (wykształcenie) i doświadczenia zawodowego (praktyka). Z doświadczeń organów nadzoru górniczego wynika, że w takich przypadkach czynności w ruchu zakładu górniczego często są powierzane osobom o niewystarczających kompetencjach, co niejednokrotnie wynika z braku wiedzy merytorycznej pracodawców i szukania „pozornych” oszczędności. Trzeba bowiem pamiętać, że ostatecznie, mogą one drogo kosztować, ponieważ wykonywane przez niekompetentnych pracowników czynności mają zwykle negatywny wpływ na bezpieczeństwo ludzi i ruchu zakładu górniczego.

W wielu przypadkach, rozwiązania przyjęte przez pracodawców w zakresie kwalifikacji górniczych hamują rozwój zawodowy pracowników, czasem wręcz go uniemożliwiają, gdyż pracodawcy określają wymagania w zakresie przygotowania zawodowego i doświadczenia zawodowego pod własne, doraźne potrzeby, a nie pod kątem zapewnienia pracownikom możliwości uzyskania kwalifikacji górniczych wyższego szczebla.

Brak powszechnie obowiązujących wymagań oraz jasnych, jednolitych reguł podnoszenia kwalifikacji zawodowych w górnictwie rodzi frustrację w środowisku górniczym, które oczekuje zmian w tym zakresie. Wychodząc naprzeciw sygnałom dochodzącym do organów nadzoru górniczego, po dokonaniu analizy zasadności ewentualnych zmian oraz możliwych kierunków działań, podjąłem działania zmierzające do zmiany przepisów regulujących kwalifikacje górnicze w zakresie określania wymagań oraz stwierdzania spełniania tych wymagań, które będą miały również wpływ na poprawę rentowności górnictwa.

W moim zamyśle, proponowane rozwiązania uwolnią pracodawców branży górniczej od obowiązku określania wymagań w zakresie przygotowania zawodowego i doświadczenia zawodowego, a także od obowiązku sprawdzania posiadania przedmiotowych wymagań - czy to ustalonych przez nich, czy też określonych przez ustawodawcę. Posiadanie kwalifikacji byłoby stwierdzane przez organ nadzoru górniczego w drodze świadectwa, które - jako dokument urzędowy - musiały by być respektowane na terenie całego kraju. Takie rozwiązania będą skutkować uelastycznieniem rynku pracy, co jest szczególnie ważne zwłaszcza w sytuacji restrukturyzacji górnictwa węgla kamiennego.

Niezależnie od powyższego, można rozważać zmiany w rozporządzeniu Ministra Energii w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących prowadzenia ruchu podziemnych zakładów górniczych w zakresie dotyczącym tzw. spraw energomechanicznych. Z uwagi na postęp techniczny w dziedzinie mechaniki, elektroniki, automatyki i cyfryzacji górnictwa, tzw. przepisy „ruchowe", dotyczące stosowania maszyn i urządzeń w podziemnych zakładach górniczych wymagają pilnej weryfikacji i dostosowania do aktualnych realiów. Proponowane zmiany mogą - szczególnie w dłuższej perspektywie - przyczynić się do poprawy rentowności górnictwa.

Jakie przepisy powinny zostać zmienione, w jakich obszarach i dlaczego? Czy wciąż zdarzają się rozwiązania, które są absurdalne?

Rzeczywistość zmienia się na naszych oczach, także ta „górnicza”. Przepisy, które jeszcze niedawno wydawały się optymalne, dzisiaj zdają się nie do końca przystawać do nowej rzeczywistości. Staram się reagować na zachodzące zmiany, w szczególności przedstawiając propozycje zmian przepisów. Analiza przeprowadzona przez organ nadzoru górniczego wskazuje na potrzebę dokonania zmian w obszarach: kwalifikacji górniczych, uprawnień rzeczoznawców do spraw ruchu zakładu górniczego i szkoleń w górnictwie oraz działalności prowadzonej bez koncesji lub bez zatwierdzonego (lub podlegającego zgłoszeniu) projektu robót geologicznych.

W pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę na malejącą liczbę osób zainteresowanych kształceniem w zakresie górnictwa, czego głównym powodem są obawy co do przyszłości górnictwa, w szczególności górnictwa podziemnego. W związku z tym, w zakładach górniczych i zakładach mamy do czynienia z poważnymi brakami kadrowymi. Sytuacji nie ułatwia wspomniana deregulacja i jej niezbyt korzystne skutki dla pracowników i pracodawców. Potrzebne są rozwiązania zachęcające do kształcenia, do czego niezbędne jest określenie jednolitych i jasnych reguł dotyczących kwalifikacji górniczych, a także rozwiązania zwiększające mobilność pracowników, umożliwiające zatrudnianie specjalistów z danej dziedziny w różnych rodzajach zakładów górniczych.

Zasadne wydaje się przyjęcie rozwiązania, zgodnie z którym ustawodawca określi kwalifikacje, jakie są obowiązane posiadać wszystkie osoby wykonujące czynności w ruchu zakładu górniczego, a organy nadzoru górniczego, w drodze świadectwa, będą stwierdzać posiadanie tych kwalifikacji. Takie rozwiązanie prawne obowiązywało do dnia 31 grudnia 2011 r., więc przyjęcie tych propozycji stanowiłoby powrót do sprawdzonych rozwiązań, znanych środowisku górniczemu od wielu lat.

Ponadto uważam, że, należy rozważyć wprowadzenie kwalifikacji na poszczególne szczeble dozoru ruchu w specjalności „bezpieczeństwo i higieny pracy”. Wykonywanie czynności w tej specjalności wymagałoby posiadania zarówno wiedzy merytorycznej z zakresu górnictwa, jak również wiedzy z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy.

Obecne regulacje dotyczące szkoleń w górnictwie są mało precyzyjne i w kontekście zagrożeń występujących w ruchu zakładów górniczych - niewystarczające. W szczególności kwestia posiadania odpowiedniej kadry i niezbędnych środków do przeprowadzenia szkolenia powinna zostać poddana ocenie organów nadzoru górniczego, które stwierdzałyby spełnienie określonych warunków wydając decyzję na wniosek podmiotu trudniącego się szkoleniem.

Kolejną kwestią są zmiany w prawie w zakresie tzw. nielegalnej eksploatacji kopalin. Taka działalność przynosi znaczące straty ekonomiczne dla budżetu państwa i negatywnie wpływa na konkurencyjność gospodarki. Ustalenie opłaty podwyższonej podmiotowi prowadzącemu działalność bez koncesji lub bez zatwierdzonego (lub podlegającego zgłoszeniu) projektu robót geologicznych zapewnia wpływ znaczących kwot do budżetu jednostek samorządu terytorialnego oraz Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Opłata ta jest swego rodzaju „rekompensatą” za nieuiszczenie opłaty eksploatacyjnej, jaką wnoszą przedsiębiorcy, którzy uzyskali koncesję na wydobywanie kopaliny ze złoża.

Jednocześnie obecne przepisy „przepuszczają” przypadki, w których nielegalne wydobycie prowadzi kilka osób (podmiotów). Wszystko dlatego, że bezwzględnie należy ustalić wielkość wydobycia przez każdą z tych z osób (podmiotów). Nie można przypisać im tzw. odpowiedzialności solidarnej, ponieważ taka konstrukcja prawna musi być zapisana w ustawie, albo osoby (podmioty) muszą mieć ją określoną w umowie pomiędzy sobą. W sposób oczywisty prowadzący nielegalną eksploatację nie spisują umowy kto oraz ile kopaliny wydobył w sposób nielegalny. W sposób oczywisty także nie da się ustalić dokładnej wielkości wydobycia dokonanej przez każdą z tych osób. Jedyne co można zrobić to ustalić łączną wielkość wydobytej kopaliny. Tym sposobem - co jest absurdem - osoby prowadzące tego typu proceder pozostają bezkarne. Co gorsza w toku procesu sądowego uzyskują swoisty certyfikat bezkarności. Sąd stwierdza fakt, że kopalinę wyeksploatowano bezprawnie, jednak umarza sprawę z uwagi na nieustalenie wielkości wydobycia przez każdego ze sprawców. Niestety koszty sądowe takiego wyroku ponosi WUG (czyli - ostatecznie - skarb państwa).

Zasadnym jest zatem także uwzględnienie organów nadzoru górniczego we wpływach z opłat podwyższonych, ponieważ w aktualnym stanie prawnym WUG ponosi koszty prowadzenia postępowań administracyjnych w sprawach ustalania opłat podwyższonych (w szczególności koszty postępowań sądowoadministracyjnych). Koszty te są pokrywane wyłącznie ze środków własnych WUG. Wydaje się zatem uzasadnione, aby wpływy z tytułu przedmiotowych opłat stanowiły, np. w 10%, dodatkowy dochód budżetu WUG, pozostający w jego dyspozycji z przeznaczeniem na dofinansowanie jego działalności z zakresu ustalania opłat podwyższonych. Dochód ten byłby przeznaczony głównie na pokrycie kosztów związanych z prowadzeniem postępowań.

Jakie inicjatywy w kwestii zmian przepisów podjął w ostatnim czasie WUG? Jakie działania zamierza podjąć?

Jak już wspomniałem wcześniej, są pewne obszary regulacji z zakresu górnictwa, które wymagają szybkiej interwencji prawodawcy, która przyniesie korzyść wszystkim podmiotom zaangażowanym w działalność z zakresu górnictwa, a więc zarówno przedsiębiorcom górniczym, pracownikom wykonującym pracę w ruchu zakładu górniczego lub zakładu, jak i organom nadzoru górniczego, które realizują nadzór i kontrolę nad tym ruchem.

Ciągłe podejmuję różnorodne działania sygnalizujące potrzebę dokonania zmian. Podczas spotkań z członkami rządu lub parlamentu wielokrotnie osobiście podkreślałem zagadnienia wymagające zmian, a także wskazywałem ewentualne kierunki tych zmian. Ponadto składałem na ręce Ministra Aktywów Państwowych i Dyrektora Departamentu Górnictwa w Ministerstwie Aktywów Państwowych pisemne propozycje zmian w zakresie górnictwa. Przedmiotowe wnioski obejmowały w szczególności propozycje zmian legislacyjnych w zakresach omówionych powyżej zagadnień kwalifikacji górniczych i uprawnień rzeczoznawców do spraw ruchu zakładu górniczego oraz szkoleń w górnictwie, a także działalności bez koncesji lub bez zatwierdzonego (lub podlegającego zgłoszeniu) projektu robót geologicznych.

Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.