Tradycje górnicze w KGHM Polska Miedź SA są tak samo bogate, jak bogata jest historia Zagłębia Miedziowego i Polskiej Miedzi. Obchody górniczego święta zawsze obfitowały w rozmaite, wywodzące się z historii tego zawodu, zwyczaje. Rok 2020 jest – ze względu na epidemię Covid-19 – rokiem wyjątkowym. Pandemia odbija się więc także na obchodach Barbórki. Podobnie jak w całym kraju, również w KGHM będą one tym razem znacznie skromniejsze. Ograniczą się do wręczenia odznaczeń górniczych i złożenia kwiatów pod pomnikiem Jana Wyżykowskiego w Lubinie.
Przypomnijmy jednak, jak wraz z rozwojem przemysłu miedziowego od historycznej daty odkrycia w 1957 r. głównego złoża rud miedzi – pielęgnowano i wzbogacano tradycje jednego z najstarszych zawodów świata, jakim jest górnictwo. Wszelkie symbole, obrzędy czy ceremonie, związane z kultywowaniem tradycji w KGHM, nabierały coraz bogatszych form przy dynamicznym procesie budowy Polskiej Miedzi i rozwoju obszaru Zagłębia Miedziowego.
Patronat Świętej Barbary przyjęli górnicy prawie na całym świecie z tej racji, że Święta Barbara chroniła przed nagłą, a niespodziewaną śmiercią. Dlatego też i dla rzeszy górników Polskiej Miedzi 4 grudnia jest wyjątkowo istotnym dniem czczenia kultu Świętej Barbary oraz okazją do wyrażenia szacunku i uznania dla trudu i znaczenia pracy miedziowych górników dla regionu i kraju. Wtedy też w górniczych Oddziałach KGHM odbywa się wiele tradycyjnych uroczystości i imprez.
Głównym elementem uroczystości barbórkowych były co roku obchody centralne z udziałem wielu gości z instytucji i urzędów lokalnych, regionalnych i centralnych oraz współpracujących firm krajowych i zagranicznych. Z wiadomych względów, w tym roku wydarzenie to nie odbędzie się.
Pochód Lisa Majora
W ramach obchodów centralnych organizuje się uroczystości i obrzędy odwołujące się do wielowiekowej tradycji i pielęgnujące kult Świętej Barbary. Mają one wymiar zarówno religijny, czego przykładem jest uroczysta barbórkowa msza święta, jak i ceremonialny i biesiadny. Przykładem tych drugich jest m.in. pochód Lisa Majora wraz z ceremonią skoku przez skórę.
Lis Major. Zdj. KGHM
Zwyczaj narodził się w Styrii, górniczym okręgu Austrii.
W dawnych czasach skóra górnicza, zwana też łatą, była najważniejszym atrybutem wyposażenia górniczego. Skórę podkładał sobie górnik pod kolana, gdy musiał pracować w pozycji klęczącej, okrywał się nią, gdy ze stropu lała się woda, siedział również na niej przy posiłku. Stąd skóra stała się symbolem przyjęcia do stanu górniczego. W przeszłości obrzęd „górniczych chrzcin” odbywał się w gospodzie na szychcie piwnej. Adepci doprowadzani byli w śpiewnym korowodzie przez Lisa Majora przed oblicze starych strzech. Kandydat wykonywał skok przez skórę, po czym następowało uroczyste pasowanie na górnika. Dziś skóra wciąż pozostaje symbolem przyjęcia do stanu górniczego, a skok przez skórę jest kultywowany w ramach uroczystości barbórkowych głównie w formie inscenizacji na ulicach górniczych miast. Młode lisy – dziś zazwyczaj uczniowie szkół górniczych – doprowadzani są w pochodzie prowadzonym przez Lisa Majora przed oblicze starych strzech. Tam odbywa się ślubowanie, a następnie symboliczny skok przez skórę, którą trzyma dwóch seniorów stanu górniczego. Po skoku ma miejsce akt pasowania, który polega na uderzeniu szpadą po ramieniu adepta, a następnie przypasowaniu górnikowi-adeptowi skóry i od tej chwili uznaje się go za przyjętego do stanu górniczego.
Akademia górnicza
Uroczystość pochodu poprzedzona jest akademią wręczenia odznaczeń, szpad górniczych i wyróżnień wraz z kordzikami górniczymi. To nawiązanie do długiej tradycji związanej z górniczymi militariami, kiedy to szpada spełniała wśród członków stanu górniczego nie tylko funkcję paradną, ale również militarną. Obecnie szpady i kordziki górnicze nadawane są za wybitne osiągnięcia i długoletnią pracę w górniczych Oddziałach KGHM.
Pobudki górnicze
W ubiegłych latach orkiestry górnicze uczestniczyły w tzw. pobudkach górniczych. To tradycja, która przywędrowała do Zagłębia Miedziowego z Górnego Śląska. O świcie 4 grudnia orkiestry górnicze wygrywają wiązanki melodii na ulicach miast Zagłębia Miedziowego, zatrzymując się pod adresami zamieszkania przedstawicieli dozoru górniczego, szczególnie dyrektorów kopalń. Zgodnie z tradycją, orkiestra budzi przełożonych do skutku, czyli do momentu, aż ci wyjdą i zgodnie z zasadami podziękują orkiestrze, częstując „czym chata bogata”. Tradycyjnie wynosi się górnikom słodycze, ciasto i wznosi się symboliczny toast.
Karczma piwna
Centralnym punktem biesiadnej części barbórkowych obchodów jest górnicza karczma piwna. To jeden z bardziej efektownych i najstarszych elementów tradycji górniczej. Niestety to także jeden ze zwyczajów, z którego z powodu epidemii trzeba w tym roku zrezygnować.
Od lat karczma piwna jest biesiadnym podsumowaniem całorocznej pracy gwarectwa górniczego (wyłącznie mężczyzn, gdyż dla kobiet organizuje się tzw. babskie combry). Dawniej górnicze karczmy przebiegały według ścisłego, stałego rytuału, a ich uczestnicy musieli obowiązkowo być ubrani w mundury górnicze. Za nieprawidłowo skompletowany mundur wysokie prezydium karczmy karało zakuciem w dyby lub wypiciem piwa z solą. Uczestnicy zasiadali przy dwóch długich stołach, starsi (stare strzechy) oraz młodsi (młode strzechy), dzieląc się na tzw. tablice lewą i prawą, współzawodnicząc ze sobą na punkty. Śpiewano pieśni i piosenki górnicze, opowiadano dowcipy, zasłużonych nagradzano szpadami górniczymi, wręczano też prezenty nawiązujące do śmiesznych wydarzeń mających miejsce od ostatniej biesiady. Choć wiele elementów z wieloletniej tradycji karczm wciąż istnieje, z upływem czasu sposoby świętowania się zmieniały. Centralna górnicza karczma piwna to duże wydarzenie organizacyjne, stanowiące wielkie widowisko biesiadne ze scenografią, gadżetami, różnymi konkursami…
Pomnik Jana Wyżykowskiego
Pomnik odkrywcy polskiej miedzi autorstwa Hanny Jelonek odsłonięty został w grudniu 1985 r. Usytuowany jest w parku miejskim w Lubinie. Każdego roku – w rocznicę historycznego odkrycia złoża rud miedzi oraz w dzień Świętej Barbary – pracownicy KGHM i mieszkańcy regionu składają hołd odkrywcy. Pod pomnikiem tradycyjnie od lat, 4 grudnia odbywa się uroczystość, w której obok przedstawicieli z Oddziałów KGHM i spółek Grupy Kapitałowej KGHM, uczestniczy wiele delegacji regionalnych i lokalnych instytucji, organizacji i placówek…To taka lokalna i wyjątkowa tradycja.
Jeśli chcesz mieć dostęp do artykułów z Trybuny Górniczej, w dniu ukazania się tygodnika, zamów elektroniczną prenumeratę PREMIUM. Szczegóły: nettg.pl/premium. Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
