Strajk w latach 1984-1985 był najdłuższym górniczym protestem w historii i zarazem początkiem końca przemysłu węglowego w Wielkiej Brytanii. Odejście od węgla i wygaszenie górnictwa na Wyspach miało bardzo wysoką cenę. W tym roku mija 35 lat od zakończenia tego protestu.
Protest z lat 1984-85 był konsekwencją systematycznego kurczenia się sektora wydobywczego i zamykania kolejnych kopalń, które rozpoczęło się już w drugiej połowie lat 50. Węglowa hossa po II wojnie światowej trwała zaledwie przez dekadę. Po zakończeniu działań wojennych dramatycznie brakowało paliw, więc w 1947 r. rząd brytyjski znacjonalizował część kopalń, a wydobycie sukcesywnie rosło, by na początku lat 50. osiągnąć 210-220 mln t rocznie. Fedrowało ponad 900 kopalń, które zatrudniały łącznie ok. 700 tys. osób (bez pracowników administracyjnych).
Kolejne dziesięciolecia – głównie za sprawą dostępu do taniej ropy naftowej – wiązały się z drastycznym spadkiem popytu na węgiel i koniecznością zamykania kolejnych zakładów. Największa liczba zakładów została zamknięta w latach 60., a w efekcie na początku kolejnej dekady wydobycie wynosiło już jedynie 135 mln t, liczba kopalń spadła do 292, a zatrudnienie do 287 tys. Co ciekawe, proces wygaszania działalności całej branży przebiegałby jeszcze szybciej, gdyby nie wymuszana przez bardzo wpływowe związki zawodowe kosztowna polityka sztucznego podtrzymywania popytu na węgiel, w myśl której w elektrowniach miał być spalany krajowy surowiec oraz stosunkowo wolny proces przestawiania siłowni na ropę naftową. Górniczy związkowcy z Krajowego Związku Górników (NUM) pokazali swoją siłę podczas dwóch dużych strajków w roku 1972 i 1974, które ostatecznie doprowadziły do upadku rządu Edwarda Heatha.
Z rozwiązaniem problemu nierentownych kopalń, do których dopłacało państwo, postanowiła się zmierzyć w latach 80. Margaret Thatcher. Oprócz tego chciała również przełamać hegemonię związków zawodowych.
Kolejny program redukcji wydobycia, zatrudnienia i liczby kopalń doprowadził najpierw do lokalnych protestów w Południowym Yorkshire, które pod koniec marca 1984 r. rozlały się na cały kraj. Już wkrótce do strajku przyłączyło się prawie 130 kopalń oraz ok. 140 tys. górników. Wśród pracowników branży węglowej nie było jednak jednomyślności – ok. 30-40 tys. pracowników odmówiło udziału w proteście i dzięki temu normalne wydobycie prowadziło 40 kopalń, a częściowe kolejnych 10 zakładów. Wraz z upływem czasu liczba strajkujących zmniejszała się.
„Nietrudno zrozumieć postępowanie górników. Zamknięcie kopalni, w której pracowano nieraz od kilku pokoleń, równało się zagładzie ekonomicznej okolicy, mającej przeważnie charakter węglowej monokultury. Po likwidacji kopalni górnicy tracili szansę na zatrudnienie w swoim zawodzie i przechodzili na zasiłki dla bezrobotnych. Społeczności górnicze miały swoiste poczucie wspólnoty i tożsamości oraz dumę wynikającą z uprawiania trudnego i niebezpiecznego zawodu. Górnicy nie umieli i nie chcieli żyć inaczej, nie rozumieli również i nie akceptowali wyliczeń ekonomicznych, z których wynikało, że kopalnie trzeba zamykać” – napisał prof. SGH Piotr Jachowicz w artykule „Strajk górników brytyjskich w latach 1984-1985”.
Tym razem jednak rząd pod przywództwem premier Thatcher bardzo starannie przygotował się do rozprawy z górniczymi związkowcami, głównie z NUM, którym przewodził Arthur Scargill. Żeby zapobiec przerwom w dostawach prądu, a tym samym paraliżowi kraju, zawczasu zgromadzono duże zapasy węgla, a import węgla (m.in. z Polski) pozostawał niezakłócony.
Związkowcy i strajkujący tracili również poparcie, kiedy gazety i telewizje pokazywały agresywnych górników, którzy przemocą próbowali zmusić do przyłączenia się do protestu tych, którzy nie chcieli strajkować. Pikietujący oprócz kopalń blokowali też elektrownie, huty i porty, a ataki obejmowały także domy i osiedla zamieszkiwane przez niestrajkujących górników. Starcia przypominały prawdziwe bitwy, w których naprzeciwko siebie stawało czasem po kilka tysięcy osób, a obydwie strony nie ustępowały sobie w brutalności. Górnicy jako oręża używali m.in. cegłówek, kijów nabijanych gwoździami i kulek z łożysk, a szarżujących konno policjantów miały powstrzymać rozciągnięte na ziemi kable. Skuteczną bronią policjantów były długie pałki oraz psy wyszkolone do ataków na ludzi.
Bilans protestów był tragiczny i miał bardzo wysoką cenę – śmierć poniosło co najmniej 14 osób, rannych zostało wiele tysięcy. Oprócz górników i policjantów ofiarami często byli z pozoru przypadkowi ludzie – dwóch protestujących zabiło taksówkarza wiozącego do pracy górników, którzy nie chcieli przyłączyć się do strajku.
Protesty ostatecznie całkowicie wygasły w marcu 1985 r., a górnicy wracali do pracy czasem przy akompaniamencie górniczych orkiestr. Fiasko protestu nie tylko przełamało hegemonię związków zawodowych, ale również było początkiem likwidacji górnictwa węgla kamiennego w Wielkiej Brytanii.
„W 1986 r. zamknięto 27 kopalń, a zatrudnienie spadło do 133 tys. osób. W końcu lat osiemdziesiątych wydobycie utrzymywało się na poziomie około 80-90 mln t rocznie. W tym czasie szybko malała liczba górników i kopalń. W 1987 r. zatrudnionych było jeszcze 108 tys. górników, ale w 1990 r. było już ich tylko około 60 tys. Liczba kopalń obniżyła się w tym okresie z 94 do 65. Najgłębsze zmiany zaszły w latach dziewięćdziesiątych. Spadły wówczas ceny węgla na rynkach światowych, co niekorzystnie odbiło się na opłacalności wydobycia. Konsekwencją było dalsze ograniczenie wielkości produkcji. W roku finansowym 1993-1994 r. spadła ona do poziomu 42,7 mln t, a zatrudnienie do 10,4 tys. W 1994 r. rząd brytyjski sprywatyzował 16 pozostających jeszcze w jego władaniu kopalń” – wylicza prof. Jachowicz.
Rozprawa z górnikami do dziś w Wielkiej Brytanii jest dla niektórych wciąż bolącą zadrą. Nikt już raczej nie ma wątpliwości, że los górnictwa brytyjskiego był przesądzony. Natomiast restrukturyzacja okazała się na tyle trudna, że do dziś niektóre pogórnicze obszary są wyspami biedy, które mimo upływu czasu wciąż nie podniosły się z upadku.
Jeśli chcesz mieć dostęp do artykułów z Trybuny Górniczej, w dniu ukazania się tygodnika, zamów elektroniczną prenumeratę PREMIUM. Szczegóły: nettg.pl/premium. Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
