Trochę świętowania, pracy ogrom

- Dekarbonizacyjne zaślepienie Brukseli w połączeniu z wpływami środowisk antywęglowych, hojnie wspieranych przez różnych mocodawców zarabiających krocie na światowej polityce klimatycznej, czyni naszą obronę węgla niezmiernie trudną. Jednak w myśl, że kropla drąży skałę, ciągle kwestie te musimy podnosić. A że atmosfera wokół górnictwa węglowego może się zmienić, doświadczyliśmy na własnym, krajowym podwórku - stwierdza JANUSZ OLSZOWSKI, prezes Górniczej Izby Przemysłowo-Handlowej.

Miniony rok był szczególny dla Górniczej Izby Przemysłowo-Handlowej. Jubileusz dwudziestopięciolecia istnienia był okazją do świętowania.
Z tym świętowaniem nie przesadzaliśmy, bo nie czas ku temu. W styczniu jubileuszowy charakter miał koncert noworoczny, a w czerwcu XXIX Sprawozdawczo-Wyborcze Walne Zgromadzenie Przedstawicieli Członków GIPH w części było poświęcone dwudziestopięcioleciu Izby. W obu przypadkach chodziło o przypomnienie naszego dorobku, ale także o podziękowanie tym wszystkim, którzy tworzyli GIPH i później wnosili wkład w jej rozwój. Jeszcze raz wyrażam im wdzięczność, że zechcieli poświęcić swoje talenty, czas i wysiłek dla walki o pozycję polskiego górnictwa. Ciągle się przekonujemy, że jeżeli my, górnicy nie zadbamy o interesy branży i – dodaję z całą świadomością – naszej Ojczyzny, to nikt za nas tego nie zrobi. Proza życia nie pozwalała na świętowanie. Obecna sytuacja, w której znalazło się nasze górnictwo węgla kamiennego, była i jest dla Izby wyzwaniem każdego dnia. I chociaż pamiętamy, że u podstaw powołania do życia GIPH legły głęboki kryzys w polskim górnictwie, a w jeszcze większym stopniu chęć przeciwstawienia się mu, to mamy świadomość, że dziś branża działa w zupełnie innych uwarunkowaniach. Wyzwań, z którymi przychodzi jej się zmierzyć, jest znacznie więcej.

To znaczy?
Generalizując chodzi o przeciwstawianie się polityce antywęglowej i antygórniczej kreowanej zarówno na szczeblu Unii Europejskiej, jak i - niestety - krajowym.

Porzucając generalia, jak to wyglądało w szczegółach?
Krótko mówiąc, walczyliśmy i walczymy o godne miejsce górnictwa oraz węgla w Zjednoczonej Europie. Nie godzimy się na deprecjonowanie ich roli w gospodarce i życiu społecznym Starego Kontynentu. W prezentowaniu takiego stanowiska sprzyja nam okoliczność, że zostaliśmy członkiem Europejskiego Stowarzyszenia Węgla Kamiennego i Brunatnego Euracoal, a ja objąłem stanowisko wiceprezydenta tej organizacji. Aktywnie uczestniczymy w pracach Komitetu Wykonawczego Euracoal. Jako Izba wkładamy dużo wysiłku w działania mające na celu odwrócenie negatywnych tendencji w polityce klimatyczno-energetycznej Unii Europejskiej, a przynajmniej ich ograniczenie. Gdzie tylko możemy zwracamy uwagę na konieczność wykorzystania rodzimych zasobów surowców energetycznych, w tym przede wszystkim węgla kamiennego i brunatnego.

Na czym te zwracanie uwagi polegało? Może Pan poda jakiś przykłady.
Przy udziale Euracoal opracowano opinię Europejskiej Komisji Ekonomiczno-Społecznej o wkładzie rodzimych zasobów węgla kamiennego i brunatnego na bezpieczeństwo energetyczne Unii Europejskiej. GIPH zdecydowanie przeciwstawiała się założeniom programowym unii energetycznej, których głównym celem jest dekarbonizacja gospodarki Unii Europejskiej. Z punktu programu wymienianego jako jedną z podstaw powołania unii energetycznej – czyli rehabilitacji węgla – nie pozostało śladu w założeniach jej działalności. Wspólnie z innymi państwami w ramach Euracoal przygotowaliśmy pismo do przewodniczącego Rady Europejskiej Donalda Tuska i do szefów rządów państw członkowskich UE w sprawie obrony rodzimych zasobów pierwotnych źródeł energii, w tym węgla i ich efektywnego wykorzystania. Izba wraz z Euracoal prowadziła kampanię m.in. przeciwko wycofaniu z rynku lub anulowaniu uprawnień ETS oraz zmianom w systemie ETS. Występujemy i to od lat przeciwko wprowadzeniu nowych norm emisji rtęci. Na bieżąco konsultujemy z przedstawicielami Parlamentu Europejskiego i Komisji Europejskiej kwestię czystych technologii spalania węgla, jego zgazowania i upłynniania, jak i dalsze losy technologii wychwytywania i magazynowania CO2 lub wychwytywania i wykorzystania CO2.

 Liczba działań na niwie międzynarodowej robi wrażenie. Czy ich wyniki zadowalają Pana?
Oczywiście, że nie. Nasze postulaty momentami przypominają głos wołający na puszczy. Dekarbonizacyjne zaślepienie Brukseli w połączeniu z wpływami środowisk antywęglowych, hojnie wspieranych przez różnych mocodawców zarabiających krocie na światowej polityce klimatycznej, czyni naszą obronę węgla niezmiernie trudną. Jednak w myśl, że kropla drąży skałę, ciągle kwestie te musimy podnosić. A że atmosfera wokół górnictwa węglowego może się zmienić, doświadczyliśmy na własnym, krajowym podwórku.

To znaczy?
Czy dwa, trzy i więcej lat temu władze w Warszawie w jakiś szczególny sposób przejmowały się popadającym w tarapaty górnictwem węglowym? Jakoś trudno wskazać z tego okresu przykłady realnych działań, mających postawić branżę na nogi, a nie tylko będących zabiegami zapobiegającymi górniczym protestom. Od roku sytuacja ta ulega pozytywnej zmianie. Chociażby taki znamienny fakt, że dopiero niedawno została reaktywowana działalność Zespołu Trójstronnego do spraw Socjalnego Bezpieczeństwa Górników. A warto pamiętać, że jest to najstarszy taki Zespół, powołany w wyniku ustaleń strony rządowej ze związkową w grudniu 1992 r. Jest to miejsce, gdzie w toku dyskusji, często burzliwej, wypracowywane są rozwiązania dotyczące branży przez trzy zainteresowane strony – rząd, pracodawców i związki zawodowe. W tym mijającym roku Górnicza Izba Przemysłowo-Handlowa po raz pierwszy w tym gremium reprezentowała stronę pracodawców. Jest to efekt poszerzenia zakresu naszej działalności o występowanie w imieniu pracodawców. Trzeba przyznać, że przywołany do życia Zespołu intensywnie pracuje. Wynikiem tych prac było m.in. przyjęcie dwóch ważnych stanowisk - w sprawie przeanalizowania i zmniejszenia obciążeń górnictwa oraz uproszczenia procesu koncesyjnego w sytuacji gdy się nie zmienia obszar górniczy i oddziaływanie. Jest to szczególnie ważne, gdyż w ciągu najbliższych 2-3 lat wygasa 40 koncesji. Istnieje realne zagrożenie, że kopalnie przy obecnych procedurach nie zdążą z ich odnowieniem.

Na czym problem z koncesjami polega?
Przejdźmy do szczegółów. Większość przedsiębiorców górniczych prowadzi wydobycie węgla w oparciu o koncesje wydobywcze udzielone przed dniem wejścia w życie ustawy Prawo geologiczne i górnicze z 9 czerwca 2011 r., a termin ich obowiązywania kończy się w najbliższych latach. Dokonana przez GIPH analiza wykazała, że na dzień 1 września 2016 r. spółki węglowe posiadają 65 koncesji na wydobywanie kopalin ze złóż, w tym węgla kamiennego – 55, a brunatnego – 10. Czterdzieści z tych koncesji wygaśnie do 2020 r., w tym 8 koncesji do końca 2017 r. Trzeba mieć świadomość, że do końca obowiązywania terminów posiadanych koncesji złoża węgla nie zostaną w pełni wyeksploatowane.

Skoro wygasną, to należy je przedłużyć...
Jak już powiedziałem, nie jest to takie proste, a tym bardziej szybkie. Dlatego, że w obecnym stanie prawnym postępowanie zmierzające do przedłużenia koncesji na wydobywanie kopalin odbywa się według tej samej procedury, co pozyskiwanie nowej koncesji. Oznacza to, że do wniosku koncesyjnego dołączona musi być decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach, wydawana w postępowaniu przeprowadzanym z udziałem społeczeństwa. Doświadczenia wskazują, że taką decyzję uzyskuje się w wielu przypadkach po 3-4 latach. Kolejną barierą jest obowiązek uzgadniania koncesji z właściwym przedstawicielem samorządu terytorialnego. Mamy 2017 r., a jak już mówiłem, do 2020 r. wygaśnie 40 koncesji. To pokazuje, jak jest poważne zagrożenie dla funkcjonowania kopalń, a tym samym stabilności firm górniczych. A że jest ono realne, pokazuje wiele przykładów, gdy interesy małych gmin lub ich części były stawiane wyżej niż olbrzymie inwestycje o znaczeniu strategicznym dla państwa i koncesje wydobywcze nie zostały wydane.

Co Izba zaproponowała?
Przeprowadzenie szybkich zmian legislacyjnych, mających doprowadzić do uproszczenia procedur związanych z uzyskaniem lub przedłużeniem ważności koncesji, ale tylko w przypadku gdy prowadzona działalność górnicza w ramach nowej lub przedłużonej koncesji nie powoduje powiększenia obszaru górniczego nią objętego. Z tym rozwiązaniem Izba wystąpiła do premier Beaty Szydło, ministra energii Krzysztofa Tchórzewskiego, Głównego Geologa Kraju prof. Mariusza-Oriona Jędryska, a także Rady Górniczej działającej przy ministrze środowiska. W październiku nasze stanowisko w tej kwestii przedstawiłem na wspólnym posiedzeniu sejmowych Komisji Środowiska i Komisji Gospodarki Narodowej i Innowacyjności. Poruszyłem ten problem również na Zespole Trójstronnym ds. Bezpieczeństwa Socjalnego Górników, co zaowocowało wspomnianym już przyjęciem stanowiska w tej sprawie. Temat ten referowałem także na spotkaniu w Ministerstwie Środowiska na początku listopada 2016 r. Wszystko wskazywało, że rozwiązanie tej gardłowej dla kopalń węgla kamiennego i brunatnego sprawy jest kwestią niedługiego czasu. Okazało się, że na tym etapie przygotowane zmiany storpedował – z nie do końca zrozumiałych powodów – Główny Geolog Kraju. Tak więc, walka o rozwiązanie tego problemu nadal trwa.

Przyjęte przez Zespół Trójstronny do spraw Socjalnego Bezpieczeństwa Górników stanowisko było chyba w dużej mierze pokłosiem prac jednego z trzech zespołów działających przy GIPH?
Zgadza się, konkretne rozwiązania przedstawione przez naszą Izbę wypracowane zostały przez zespół roboczy ds. koncesji. Obok niego przy GIPH działają jeszcze zespoły ds. energetyki i ochrony środowiska. Są one powoływane w przypadkach szczególnie istotnych dla branży problemów związanych ze stosowaniem, czy tworzeniem przepisów prawnych. Pracują w nich eksperci rekomendowani przez członków Izby. Wymieniają się oni doświadczeniami związanymi ze stosowaniem ustaw, przepisów wykonawczych oraz omawiają problemy, które się w związku z tym pojawiają. Wypracowują kierunki działań Izby w sprawach związanych z podejmowaną kwestia. Opiniują akty prawny, oceniają ich wdrażanie i funkcjonowania oraz opracowują stanowisko Izby, które staje się podstawą wystąpień do władz różnego szczebla. Głównym zagadnieniem, na którym koncentrują się członkowie zespołów roboczych są obciążenia publicznoprawne górnictwa i jego otoczenia.

Powiedział Pan, że zespół ds. koncesji zajmuje się kwestią przedłużania okresu obowiązywania ,,starych” koncesji wydobywczych, uproszczenia pozyskiwania nowych koncesji, a uogólniając - ułatwieniami prowadzenia działalności przez przedsiębiorców górniczych. A czym zajmowały się dwa pozostałe?
Oczywiście też ułatwieniami prowadzenia działalności przez przedsiębiorców górniczych, ale w innych sferach. Zespół ds. energetyki pracuje m.in. nad zmianą przepisów prawa, co miałoby zaowocować ograniczeniem kosztów energii elektrycznej dla górnictwa węglowego. Wiele prac poświęcił systemowi handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych. Przygotował stanowiska i opinie dotyczące wymagań jakościowych dla paliw stałych, Prawa energetycznego, ustaw: o podatku akcyzowym, o odnawialnych źródłach energii, o efektywności energetycznej, o zasadach pokrywania kosztów powstałych u wytwórców w związku z przedterminowym rozwiązaniem umów długoterminowych sprzedaży mocy i energii elektrycznej. Opierając się na wypracowanych przez ten zespół propozycjach, Izba podjęła problem obniżenia kosztów energii elektrycznej dla górnictwa węglowego. Zwróciliśmy się do ministra energii Krzysztofa Tchórzewskiego z prośbą o podjęcie działań mających na celu jak najszybsze wprowadzenie ulgi polegającej na zastosowaniu zmniejszonej stawki podatku akcyzowego, wprowadzenia ulgi dla świadectw pochodzenia elektrycznej wytworzonej w wysokosprawnej kogeneracji opalanej metanem i zwrócenia się do ministra finansów o wydanie ogólnych interpretacji podatkowych dotyczących składników kosztów energii elektrycznej, które można wykorzystać do wyliczenia zwrotu akcyzy. Włączyliśmy się w tym roku też w działania zmierzające do całkowitego zwolnienia producentów węgla z podatku akcyzowego. Jest szansa, że będą z niego zwolnieni ci producenci węgla, którzy realizują inwestycje proekologiczne.

A zespół ds. ochrony środowiska czym się zajmuje?
Częstym tematem jego prac są: gospodarka odpadami, szczególnie wydobywczymi, opłaty za korzystanie ze środowiska, szkody w środowisku. Zespół miał okazję wziąć udział w opiniowaniu projektu Dokumentu referencyjnego w sprawie Najlepszych Dostępnych Technik w gospodarce odpadami z przemysłu wydobywczego, zgodnie z dyrektywą 2006/21/WE. Ponadto w trakcie ostatniego roku opracował uwagi do projektów tak ważnych dokumentów jak np. Strategia na Rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju czy ustawa o Polskiej Służbie Geologicznej. W odniesieniu do tego ostatniego projektu główne zastrzeżenia dotyczyły źródeł finansowania tej służby. Zespół zgłosił także postulaty do budowanej obecnie w Ministerstwie Środowiska polityki surowcowej państwa. Przede wszystkim zwrócił uwagę, iż Polska jako kraj zasobny w różne kopaliny naturalne do chwili obecnej nie posiada strategii gospodarowania surowcami mineralnymi, a zwłaszcza skutecznej ochrony udokumentowanych, lecz niezagospodarowanych złóż. Innym ważnym tematem prac Zespołu jest np. gospodarowanie wodami.

À propos opłat za wodę, przedstawiony w pierwszym półroczu projekt nowego Prawa wodnego całkowicie zmieniał gospodarkę nią. W konsekwencji wprowadzenie w zaproponowanej przez ministra środowiska wersji, Prawa wodnego byłoby gwoździem do trumny polskiego górnictwo...
… i dlatego rozpoczęliśmy akcję skierowaną na zablokowanie proponowanych zmian, które obciążałyby górnictwo dodatkowymi kosztami. Chodzi tu o wzrost opłat , który pociągnąłby tak drastyczne podniesienie kosztów funkcjonowania górnictwa węglowego, że w krótkim czasie doprowadziłoby to do natychmiastowej upadłości wszystkich przedsiębiorców górniczych. W tej sprawie Izba występowała do premier Beaty Szydło, sekretarza stanu w Ministerstwie Energii Grzegorza Tobiszowskiego i podsekretarza stanu w Ministerstwie Środowiska Mariusza Gajdy. Kampania uświadamiająca konsekwencje tych obciążeń dla przemysłu wydobywczego, przyniosła pożądany przez nas efekt. Jest rządowa decyzja, aby nie wprowadzać dla branży nowych opłat za „usługi wodne”.

Również w kwestii wód zasolonych GIPH też miała coś do powiedzenia.
Miała, bo jest głosem członków tworzących Izbę. A wracając do wód zasolonych - to wystąpiliśmy w sprawie opłaty za korzystanie ze środowiska w zakresie dotyczącym odprowadzania zasolonych wód dołowych do wód powierzchniowych. Zwróciliśmy uwagę na nierówne traktowanie niektórych podmiotów działających w kraju oraz na wysokość stawek opłat za 1 kg sumy chlorków i siarczanów wprowadzanych do wód lub do ziemi. Stoimy na stanowisku, że w czasie trwającego kryzysu w sektorze wydobywczym i silnej konkurencji importowanego węgla, ponoszenie bardzo wysokich obciążeń z tytułu opłat środowiskowych jest problematyczne i znacząco obciążające budżet przedsiębiorstw.

Problem nadmiernych obciążeń branży pojawia się też w pracach nad programem dla górnictwa węgla kamiennego na lata 2016-2030.
Zgadza się. W tworzeniu tego programu aktywny udział biorą przedstawiciele Izby. Na nasz wniosek do programu został wprowadzony rozdział, dotyczący wpływu górnictwa na finanse publiczne. Są w nim zawarte analizy opłat ponoszonych przez górnictwo. Ponadto program obejmuje również nasz postulat dotyczący konieczności wprowadzenia zmian systemowych w zakresie uproszczenia procesu koncesyjnego, czy niektórych obciążeń publicznoprawnych (np. opodatkowania wyrobisk górniczych, funduszu likwidacji zakładów górniczych, opłat eksploatacyjnych oraz wynagrodzenia za korzystanie z informacji geologicznej).

GIPH to nie tylko producenci węgla, ale i firmy okołogórnicze, które również borykają się z ogromnymi problemami.
Kryzys w górnictwie szczególnie mocno doskwiera firmom okołogórniczym, a to dlatego, że w przeciwieństwie do spółek węglowych, nie mogą one liczyć na pomoc państwa w takim zakresie, w jakim zasługują. Staraliśmy się to zmienić. Izba kontynuowała działania zmierzające do zmiany niektórych przepisów, aby złagodzić skutki kryzysu dla firm i instytucji funkcjonujących w otoczeniu górnictwa. Występowaliśmy do ministra finansów w sprawie modyfikacji przepisu w zakresie momentu powstania obowiązku podatkowego w podatku od towarów i usług. Ponadto GIPH opracowała dla Wojewódzkiej Rady Dialogu Społecznego w Katowicach projekt stanowiska w sprawie problemów funkcjonowania firm i instytucji z otoczenia górnictwa węgla kamiennego oraz niezbędnych działań ukierunkowanych na poprawę sytuacji konkurencyjnej tej grupy przedsiębiorców, które to stanowisko zostało przyjęte zarówno na poziomie wojewódzkim, jak i krajowym. Prawda jest niestety taka, że te nasze zabiegi, wysiłki nie znalazły w tym przypadku posłuchu. Poprzedni minister finansów wszystko zbywał jednym słowem - „nie”. Nagłaśnialiśmy te problemy, mówiliśmy o nich wszędzie, gdzie się dało. Poruszaliśmy na konferencjach i kongresach.

Bez wątpienia jednak powodzeniem zarówno wśród przedstawicieli spółek węglowych jak i okołogórniczych cieszy się, organizowana przez GIPH, Szkoła Zamówień Publicznych.
Ostatnia, siódma jej edycja była rekordowa po względem liczby uczestników, których było ponad dwustu. Szkoła jest największą konferencją w kraju, na której poruszane są wyłącznie sprawy związane z udzielaniem zamówień publicznych. Dotychczas uczestniczyło w niej ponad 1000 osób. I cieszy, że kolejne edycje konferencji z roku na rok przyciągają coraz więcej i zamawiających, i wykonawców, którzy wysoko oceniają jej poziom merytoryczny.

Dlaczego w minionym roku GIPH nie zorganizował zagranicznych misji?
W roku 2016 zagranicznych misji gospodarczych nie organizowaliśmy. Były zapytania ze strony naszych członków w tej kwestii, ale nieliczne. Sytuacja branży nie sprzyja bowiem takim przedsięwzięciom, które do tanich nie należą. Na przykład – Izba zgodnie z planem działań przygotowała misję gospodarczą na Światowy Kongres Górniczy do Rio de Janeiro. Niestety z blisko 80 członków GIPH zgłosiło się jedynie 3 chętnych. Członkowie Izby stwierdzili bowiem, że w obecnych czasach, kiedy brakuje pieniędzy na wynagrodzenia da pracowników, uczestnictwo w takiej imprezie, gdzie sam wstęp kosztuje 1300 dolarów byłoby grubą przesadą. Dlatego zmuszeni zostaliśmy do podjęcia decyzji o zaprzestaniu procesu organizacji tego wyjazdu. Za to w kraju braliśmy udział w bardzo wielu branżowych wydarzeniach i nad szeregiem z nich sprawowaliśmy patronat. Niezmiennie bowiem przywiązujemy w Izbie dużą wagę do propagowania właściwego wizerunku sektora górniczego oraz bronimy jego miejsca nie tylko w polskiej gospodarce.

 Wywiad ukazał się w Biuletynie Górniczym, nr 11-12/2016.

Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.