Ślady na ziemi, czyli wspomnienie górnictwa

Co pozostanie po zlikwidowanych kopalniach, które prędzej czy później zostaną zamknięte? To się okaże. We wróżbitów bawić się nie będziemy. Można jednak przypomnieć pokrótce, co ostało się po tych, których żywot dokonał się w czasach III Rzeczypospolitej.

Po "Programie Rządowym Reforma Górnictwa Węgla Kamiennego w Polsce w latach 1998 - 2002" stan tegoż zmniejszono o 24 zakłady górnicze. Nieco wcześniej likwidacji (konieczność która do dziś podawana jest w wątpliwość) uległo Dolnośląskie Zagłębie Węglowe, czyli 5 kopalń antracytu.

Wieże i biedaszyby
W Wałbrzychu (Wałbrzych, Thorez/Julia, Victoria) i Nowej Rudzie stoją kopalniane szyby, bo z przyczyn technicznych nie można ich rozebrać. Gruntów nie udało się sprzedać. Nie było chętnych do stawiania hipermarketów w rejonie trwałego bezrobocia, bo tym skutkowała likwidacja tego zagłębia. Inwestor znalazł się w Nowej Rudzie i swoim kosztem uruchomił w zlikwidowanej kopalni funkcjonujące do dziś muzeum z 700-metrowej długości podziemną trasą. O górniczej historii w tym regionie przypominają nie tylko wieże szybowe, ale także eksploatowane nielegalnie biedaszyby.

Nim rząd Jerzego Buzka postanowił wprowadzić kontrowersyjną już wówczas reformę branży, kilka kopalń zamknięto. O ile w Wałbrzychu ślad po nich został, o tyle w takiej Dąbrowie Górniczej wspomnienie o węglu ostało się jeno w nazwie. Dwa miasta w Zagłębiu Dąbrowskim, które leżały (leżą) na węglu, w ostatnich kilkunastu latach straciły kopalnie.

Byłe Zagłębie Dąbrowskie
Górniczym miastem bez kopalń Dąbrowa Górnicza stała się w czerwcu 1995 r. Wówczas wydobyto ostatnią tonę węgla z kopalni Paryż. Zakład zamknięto, bo był zadłużony. To, że w Paryżu było już przygotowane do eksploatacji złoże Reden (24 m grubości pokładu!), nie było przesłanką do zaniechania likwidacji. Obraz tego, co zostało po nim, nie napawa optymizmem. Kilka biur, spółek. I niezrealizowane plany uczynienia z części kopalni skansenu górniczego. Przy maszynie wyciągowej (rozebranej częściowo przez złomiarzy) na posadzce leży jeszcze pomnik gen. Zawadzkiego, który za PRL patronował tej kopalni. Mocny symbol upadku.

Z Dąbrowy niedaleko do Czeladzi. A tam stoi to, co zostało po kopalni Saturn i co nadal jest na stanie Spółki Restrukturyzacji Kopalń. Zakład nie fedruje już od 1993 r. Jakoś nie ma chętnych do zagospodarowania wszystkich pozostałych po nim budynków. Kopalnianą elektrownię za pieniądze z Unii przerobiono na galerię sztuki współczesnej, a z budynku dyrekcji prywatny właściciel zrobił termy.

Przejdźmy do Sosnowca. Funkcjonuje jeszcze na oparach Kazimierz-Juliusz. Na co zostanie przerobiony, skoro stoi w peryferyjnej dzielnicy? W centrum miasta piętrzyła się kopalnia Sosnowiec. Od 1997 r. straszyła ruiną, jak straszy Jowisz w pobliskich Wojkowicach (ostatnia tona węgla - 2000 r.). Parę ładnych lat trwało, by władza miejska stanęła na wysokości zadania. Ruiny skasowano, grunty pokopalniane przerobiono na działki budowlane, a wieżę wyciągową obudowano pawilonem, w którym powstała ścianka wspinaczkowa. Z kopalnianej łaźni będzie hotel. Drugi inwestor zajmuje się jego budową-adaptacją. Oby ostatni.

Ostatnią tonę węgla z kopalni Niwka-Modrzejów wywieziono z końcem lat 90. W Niwce mieli przygotowaną, podobnie jak w Paryżu, nową ścianę. Wydobycia z niej nie było. Jedna bryła węgla z niej leżała na kontuarze baru pobliskiej piwiarni. Od czasu do czasu rozchodzą się wieści, że ktoś chce dobrać się do tej ściany, ale na pogłoskach wszystko się kończy. Na dole cisza. Natomiast na górze, na pokopalnianym gruncie, stoją sobie przeszklone budynki Sosnowieckiego Parku Naukowo-Technologicznego, którego zadaniem "jest aktywne uczestnictwo w życiu gospodarczym regionu i miasta, polegające na tworzeniu dogodnych warunków dla jednostek nauki i biznesu do kreowania innowacyjnych rozwiązań...".

Kiedyś fedrowali, dziś handlują
Ze szklanego domu widać Mysłowice. Tu mamy kopalnię Mysłowice-Wesoła. Przy czym Wesoła fedruje, a Mysłowice stoją sobie w centrum miasta ogromne, przy torach kolejowych. Stoją sobie i czekają, aż ktoś te nieruchomości kupi. Chętnych jakoś nie widać. O rewitalizacji terenów mówi się od kilku lat, tylko ciężko ją urzeczywistnić. Swego czasu były plany i podchody w kierunku inwestorów, by postawić tu jakąś galerię. Ale inwestor to nie filantrop...

Z przerabianiem dawnej kopalni na centrum handlowe udało się w Katowicach. Dopóki istnieć będzie CH Silesia, dopóty pamięć o górnictwie będzie żywa, nawet wśród przybyszy z Suwalszczyzny. A to za sprawą (przypomnijmy jakby ktoś zapomniał), że zbudowano je na terenach po kopalni Kleofas, skasowanej z życia ostatecznie w 2004. Szyb Jerzy wpisał się na trwałe w koloryt centrum handlowego, a urządzona w budynku maszynowni kaplica jest ewenementem przynajmniej na skalę europejską. Gwoli prawdy dodajmy, że niecały Kleofas tak "zakonserwowano". Ten zasadniczy jest rozbierany - przez wykwalifikowane ekipy i bandy złomiarzy. Nie trzeba dodawać, że to dwa różne obrazki.

Po wieczne czasy
Może za jakiś czas nie wszyscy będą wiedzieli, do jakiej kopalni należała wieża szybowa stojąca obok szklanych domów-pudełek. Nikt jednak nie będzie miał wątpliwości, że Muzeum Śląskie wybudowano na terenie pokopalnianym. Kopalnia Katowice, bo o niej mowa, funkcjonowała w latach 1823-1999. Teraz wieża wyciągowa szybu "Warszawa" zdaje się być symbolem Muzeum. Zaadoptowało ono do swoich potrzeb nie tylko wieżę, ale i budynek maszynowni (teraz jest tu restauracja) oraz magazyn odzieży (mieści się w nim dziś Centrum Scenografii Polskiej). Dokąd będzie istniało Muzeum Śląskie, dotąd będzie stała przy nim wieża.

Wzór niedościgniony
Nie ulega wątpliwości, że o górniczej historii najlepiej przypomina nie fragment wieży kopalnianej, ale muzeum. A jak muzeum, to najlepiej pod ziemią. A jak pod ziemią, to zabytkowa kopalnia Guido w Zabrzu. Niestety, raczej mało prawdopodobne jest, że w zamkniętych, a niezrewitalizowanych do dziś kopalniach oraz tych, które w przyszłości zostaną zamknięte, będzie można otworzyć muzea. Zresztą, jak pokazuje rzeczywistość, kopalnię zamyka się jednego dnia, a likwiduje latami...

Jeśli chcesz mieć dostęp do artykułów z Trybuny Górniczej, w dniu ukazania się tygodnika, zamów elektroniczną prenumeratę PREMIUM. Szczegóły: nettg.pl/premium. Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.