Górnictwo i energetyka w państwowym koncernie!

Andrzej Lisowski. Profesor. Ekspert z zakresu ekonomiki i zarządzania w górnictwie. Absolwent Akademii Górniczo-Hutniczej oraz Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Krakowie. Ma 92 lata. Niejedno w życiu i w górnictwie widział. To, czego jest świadkiem obecnie, nie czyni go optymistą. Nie tą drogą, uważa, górnictwo węgla kamiennego winno podążać. Nie drogą zdążającą do jego unicestwienia, ale do rozwoju.

- Gdy bodaj w październikowym numerze Przeglądu Górniczego przeczytałem artykuł prof. Karbownika o jego koncepcji restrukturyzacji Kompanii Węglowej, wiedziałem, że nie będzie innej koncepcji niż tej, która opiera się na likwidacji 4 kopalń, podobno trwale nierentownych. I teraz dowiadujemy się, że 4 kopalnie mają być poddane restrukturyzacji. A dlaczego teraz a nie wcześniej? Że jest tak jak jest, to mnie wcale nie dziwi. Od 25 lat mówię, że system zarządzania górnictwem węgla kamiennego w Polsce jest zły, bo upolityczniony. Proszę pana, dziś właścicielem górnictwa nie jest Skarb Państwa, bo jest nim upolityczniony urzędnik ministerstwa. Walne zebranie akcjonariuszy to on. Kapitał państwowy nie powinien być włączony do budżetu i zależny od polityków. W Polsce jest tak właśnie. Wskutek tego dziś zarządzanie górnictwem jest fatalne. Poza tym, w mojej opinii, górnictwo i energetyka to jeden organizm...

Poglądy na ten temat Profesor zebrał w numerze 11/2014 periodyku "Wspólne Sprawy" wydawanym przez SITG, w artykule "Program naprawy górnictwa węgla kamiennego". Warunkiem rozwoju i funkcjonowania zmodernizowanego górnictwa - uważa Profesor - jest jego integracja kapitałowa z energetyką, koksochemią i przetwórstwem paliwowym. Taki megakoncern powinien być rękach Skarbu Państwa i niezależnym od politycznych ośrodków decyzyjnych. Idée fixe? Niekoniecznie.

- A czy NBP jest bankiem prywatnym? A czy jest zależny od rządu? Nie. A zatem, to co proponuję i uważam za słuszne, wcale nie jest niewykonalne. Przed wojną własnością państwa, a nie prywatnych akcjonariuszy, był Centralny Okręg Przemysłowy. Jak wiadomo, to ten przemysł radził sobie tak, jakby był w prywatnych rękach.

Górnictwo rozbite
Sprawa jest jasna. Przyczyn aktualnego kryzysu w GWK należy szukać w warunkach jego funkcjonowania wykreowanych na początku transformacji ustrojowej.

Przyczyna pierwsza. Rozbito koncernową strukturę górnictwa i energetyki poprzez nadanie samodzielności podmiotom ją tworzących. Ta decyzja skutkowała przekreśleniem możliwości wprowadzenia przez górnictwo na rynek nie tylko węgla, ale też jego przetworzonej postaci: ciepła skojarzonego z prądem, koksu, prądu, paliw płynnych, gazowych itd. Niedowiarkom Profesor radzi, by przyjrzeli się górnictwu rud miedzi, gdzie koncernowej struktury nie rozbito i kopalń nie usamodzielniono. KGHM upada?

Przyczyna druga. Przyjęto za nadrzędną doktrynę, w której własność państwa jest w założeniu mniej efektywna od prywatnej. Wytyczono drogę do prywatyzacji kopalń. Od ich usamodzielniania po jednoosobowe spółki Skarbu Państwa. Systematycznie liczbę spółek zmniejszano.

- I jak mówiłem: właścicielem wszystkich akcji stał się urzędnik Ministerstwa Gospodarki w randze wiceministra. To, razem z wiarą w wszechwładzę niewidzialnej ręki rynku oraz poglądem, iż najlepszą polityką gospodarczą jest brak tej polityki, przyczyniło się m.in. do tego, że z liczącego się eksportera węgla stajemy się liczącym jego importerem.

Przyczyna trzecia. Tu Profesor mówi, że to dłuższa była by opowieść. Skoncentruję się na jednej ze składowych.

- Zapanował pogląd, który trwa do dziś, że do górnictwa dopłaca się... że tak było za PRL i, że tak jest teraz. To bzdura. W PRL górnictwo swoim eksportem nabywało dla naszej gospodarki dolara nawet za16 zł. To był najefektywniejszy eksport. Na początku transformacji uznano jednak, że górnictwo jest nieefektywne. Żeby to zmienić, zamykano kopalnie nie definiując żadnych kryteriów ich tzw. trwałej nierentowności. Zmniejszano zatrudnienie. Twierdzono, że wielkość produkcji węgla ma być dostosowana do malejącego zapotrzebowania gospodarki. Wrzucono do śmietnika realne możliwości opłacalnej produkcji z węgla paliw płynnych i gazu. Gdyby nie rozbito górnictwa, to moglibyśmy obecnie przerabiać ok. 50 mln ton węgla na ropę i gaz. Założono, że nie ma takiej potrzeby, bo będziemy mieli "tani import" tych paliw z Rosji. Czy kupujemy je tanio?

W dwóch etapach
W duszy profesora ścierają się dwa poglądy. Jeden: obiektywny: trzeba ratować górnictwo. Drugi: subiektywny - nic z tego nie wyjdzie, jeśli politycy nadal będą nim zawiadywać, a jedynym lekiem na chorobę będzie likwidacja i prywatyzacja tego, co nie zostało zlikwidowane.

Program swój Profesor widzi w dwóch etapach i tak go, mniej więcej, przedstawił w wymienionym wcześniej numerze periodyku "Wspólne Sprawy" (cytaty pochodzą z tego biuletynu).

"Pierwszy etap - głównie program naprawczy górnictwa węgla kamiennego - obejmuje zadania ukierunkowane na cztery podstawowe cele.
Cel I. Opanowanie kryzysu finansowego, który zagraża upadłością podstawowych producentów węgla kamiennego. Cel ten wymaga możliwie niezwłocznego podjęcia takich zadań, które we względnie krótkich terminach poprawią efektywność kopalń - usprawniając warunki ich funkcjonowania w gospodarce...".

Profesor proponuje m.in.:
• usprawnienie operatywnego zarządzania produkcją kopalń poprzez wdrożenie znanej metody mierzenia i bieżącej kontroli produktywności przodów ścianowych i kopalń co powinno znacząco poprawić wykorzystanie zainstalowanego potencjału produkcyjnego i obniżyć koszty;
• zmniejszenie obciążenia produkcji górniczej podatkami i różnego rodzaju opłatami;
• zabezpieczenie polskiego rynku węgla kamiennego przed importem/dubbingiem węgla - głównie z Rosji;
• odblokowanie eksportu kopalń pozyskujących węgiel po konkurencyjnym koszcie (i w konsekwencji cenie sprzedaży).

"Cel II. Integracja i usprawnienie skomputeryzowanych systemów obsługujących zarządzanie górnictwem węgla kamiennego. Powinno to znacząco poprawić efektywność zarówno produkcji jak i inwestycji i usunąć wieloletnie zaniechania w tym obszarze...".

Profesor proponuje m.in.:
• przeprowadzenie intensywnych prac, które doprowadzą do ujednolicenia we wszystkich kopalniach zasad wyznaczania rejonów i obiektów funkcjonujących w terytorialnym układzie rozliczeniowym oraz wdrożenie we wszystkich kopalniach system,u rozliczania zaszłości w tym układzie, co w sposób zasadniczy usprawni ocenę ekonomicznej efektywności kopalń i prowadzonej w nich eksploatacji;
• opracowanie i wdrożenie - w miejsce przestarzałego "Wykazu stanowisk kosztów" - nowego układu procesów, który umożliwi usprawnienie oceny technicznej i ekonomicznej efektywności i wyposażenia stosowanego w kopalniach węglą kamiennego;
• pilne zakończenie prac nad skomputeryzowanym systemem symulacyjnej analizy procesu budowy i eksploatacji podziemnych kopalń jako skutecznego instrumentu analizy opłacalności rozpatrywanych wariantów upraszczania naszych kopalń.

"Cel III. Przeprowadzenie w kopalniach - we współpracy z ich zapleczem badawczo-rozwojowym - intensywnych prac zapewniających poprawę ekonomicznej efektywności stsosowanej techniki i technologii górniczej...".

Profesor proponuje m.in.:
• przeprowadzenie w kopalniach intensywnych prac prowadzących do uproszczenia struktury kopalń i organizacyjnego usprawnienia robót pozaprzodkowych, stanowiących obsługę maksymalnie produktywnych przodków eksploatacyjnych i chodnikowych;
• pilne zakończenie prac nad dostosowaniem technologii podsadzki hydraulicznej do wymagań ciągłego biegu ścian z obudową zmechanizowaną i przywrócenie - tym sposobem - tej technologii kopalniom jako instrumentu racjonalnej eksploatacji złóż i także obniżenia kosztów;
• pilne opracowanie i wdrożenie alternatywnego - w stosunku do ścian - systemu wybierania pokładów, co umożliwi eliminację ścian tam, gdzie są nieopłacalne i ograniczy straty zasobów udostępnionych.

"Cel IV. Przygotowanie prawnych i organizacyjnych warunków realizacji drugiego - podstawowego - etapu obejmującego zakończenie programu naprawczego górnictwa węgla kamiennego i realizację szerokiego programu lepszego wykorzystania węgla w gospodarce kraju...".

"W pierwszym zadaniu drugiego etapu proponowanego programu powinien powstać koncern obejmujący wszystkie należące do państwa kopalnie węgla kamiennego i brunatnego oraz elektrownie oparte na tym paliwie. Tak sformowana jednostka może nie pełni odpowiada charakterystyce koncernu, ale nadal będę używał tego terminu. Sednem zadania jest zbudowanie silnej, państwowej jednostki gospodarczej - niezależnej od Rządu - jako "prywatnej własności Skarbu Państwa". Powtarzam - ma to być jednostka gospodarcza, nie urząd, działająca na rynku zgodnie z jego prawami i możliwościami (...). Równocześnie - oprócz zadań i kryteriów rynkowych - jednostka ta powinna spełniać istotne wymaganie: ma działać w interesie kraju z uwzględnieniem kryteriów nadrzędnych, np. takich jak dochód publiczny czy dochód narodowy...".

Wystarczy cytatów, by poznać istotę koncepcji Profesora. Żądnych szczegółów odsyłamy do wspomnianego numeru "Wspólnych Spraw".

Wołanie na puszczy
Prof. Lisowski jest głęboko przekonany o słuszności założeń swego programu:

- Wciąż zwracam się z apelem do politycznych decydentów o przeprowadzenie szerokiej, rzetelnej dyskusji nad programem naprawczym i jednocześnie programem lepszego wykorzystania węgla w polskiej gospodarce. I co? I nic. Wciąż mówi się o zamykaniu nierentownych kopalń. A przecież wcześniej powinno się zamknąć w kopalniach najgorsze oddziały i likwidować przyczyny ich niesprawności, czyli realizować wariant modernizacyjny, wariant naprawczy a nie likwidacyjny. To już wpłynęłoby na poprawę sytuacji.

Założenia programu prof. Lisowskiego stanowią zbiór kwestii technologicznych i ekonomicznych. Cały program jednak zasadza się na tym, że państwowe wcale nie musi być niewydolne, bo "pieniądz nawet nie wie, w czyich jest rękach". A tego raczej nie zaakceptują zwolennicy prywatyzowania wszystkiego z wyjątkiem miejsc kultu. A zatem co dalej?

Jeśli chcesz mieć dostęp do artykułów z Trybuny Górniczej, w dniu ukazania się tygodnika, zamów elektroniczną prenumeratę PREMIUM. Szczegóły: nettg.pl/premium. Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.