Wszystkich Świętych - 1 listopada. Dzień Zaduszny - 2 listopada. Dwa święta pozornie takie same, a jednak inne.
W skrócie można te różnice przedstawić następująco: w pierwszym dniu pamięć świętych czczą wierni Kościoła rzymskokatolickiego (a także anglikańskiego i niektórych kościołów luterańskich), a w drugim - swoich bliskich zmarłych. W drugim dniu wspomina się zmarłych bliskich i modli się w intencji spokoju ich dusz. W poszczególnych krajach te dwa świąteczne listopadowe dni przybierają różną formę zewnętrzną.
W Polsce co roku umiera ok. 400 tys. osób. Trudno zliczyć, ile w naszym kraju jest cmentarzy. Na wielu z nich od dawna nie chowano zmarłych. Są cmentarze, na których o miejsce wiecznego spoczynku trzeba było zadbać wiele, wiele lat wcześniej. Są też cmentarze szczególne - miejsca kaźni i mordu z czasów II wojny światowej: od maleńkich, z mogiłami nieznanych żołnierzy, po fabryki śmierci: Sobibór, Bełżec, Treblinkę, Majdanek, Auschwitz...
1 listopada na wszystkich tych cmentarzach zapłoną znicze. Polacy wydadzą na kwiaty i znicze małe, duże i ogromne - jak informuje tygodnik Wprost - ok. miliarda złotych. Ale nie o te ozdoby grobu chodzi, lecz o wspomnienie zmarłych, a w przypadku wierzących o modlitwę za ich dusze. To święto w pierwszym dniu listopada ma nie tylko religijną genezę. Nadal ma i religijny wymiar, choć ma również osobisty i społeczny. I pojawić się może pytanie: jaki jest właściwy sposób na pamięć o zmarłych? Zaduma w modlitwie lub kontemplacji? A może radość z tego, że bliscy są w lepszym świecie, radość wyrażająca się w zabawie?
I jak to mówią: co kraj, to obyczaj. Na razie w naszym zwyczaju jest, by 1 listopada dumać o tych, których już tu nie ma, przy ich grobach. Również i teraz, gdy nawet do świata zmarłych wdarła się komercja...
Takie były jego początki
Zaczyna się VII w. W Rzymie nadal stoi Panteon, rzymska świątynia zbudowana ponad 600 lat wcześniej dla prowadzenia kultu wszystkich, w tym także mniej znanych, bogów. Jej właścicielem był wówczas cesarz wschodni Fokas. Podarował ją papieżowi Bonifacemu IV, a ten konsekrował dawną pogańską świątynię na kościół Świętej Marii Panny od Męczenników. To w 610 r. postanowił, że złożone zostaną w niej szczątki świętych męczenników, by chronić je przed zakusami profanów.
Od tego czasu (wyświęcenia kościoła) cześć wszystkim świętym (męczennikom) zaczęto oddawać 1 maja (wg ks. prof. Marka Chmielewskiego) lub 13 maja (wg większości historyków dziejów Kościoła). Bonifacemu IV udało się nadać oficjalny status prywatnemu dotąd kultowi świętych męczenników (w tym też mniej znanych). W 731 r. Grzegorz III w kościele św. Piotra otworzył kaplicę poświęconą Wszystkim Świętym, nie tylko męczennikom. Jednocześnie, nawiązując do wzorców z Galii, przeniósł dzień świętych męczenników na 1 listopada. W połowie VII w. 1 listopada w Anglii zaczęto wspominać Wszystkich Świętych, a nie li tylko samych męczenników.
W 935 r. papież Jan XI postanowił, że pierwszy dzień listopada będzie tym, w którym wierni całego Kościoła Powszechnego będą wspominali w modlitwie nie tylko męczenników, ale Wszystkich Świętych Kościoła Katolickiego.
Istota tego świętowania
Ks. prof. Marek Chmielewski z KUL w wypowiedzi dla Radia Maryja przypomina, że "uroczystość Wszystkich Świętych to świętowanie świętości, to przeżywanie w praktyce wyznawanego dogmatu o obcowaniu świętych". Dla katolików jest też świętem nakazanym, czyli zobowiązującym wiernych do uczestniczenia we mszy św. i powstrzymania się od wykonywania pracy, jeśli tylko jest to możliwe. Tyle kanony wiary, które w różnych krajach przebierają rozmaitą zewnętrzność. Oto kilka przykładów.
Polska. Wiadomo. Naszą specyfiką jest zwyczaj palenia zniczy na grobach. W czasach, gdy nie były one przykrywane kapturkami, nad cmentarzami rozciągały się łuny. Wbrew pozorom Zaduszki nie mają (staro)polskiego rodowodu, nie są też adaptacją pogańskich zwyczajów do chrześcijańskiego kanonu. Wspomnienie Wszystkich Wiernych Zmarłych do Kościoła wprowadził św. Odilon. Ten opat benedyktynów w Cluny (Francja) w 998 r. zarządził, by 2 listopada modlić się za dusze wszystkich zmarłych.
Czechy. W państwie, gdzie ateizm deklaruje 65 proc. obywateli, wszystko jest możliwe. Tutaj groby bliskich odwiedza się w Wigilię Bożego Narodzenia. Ciekawostka: świeczki można kupować tu ze "zniczomatów", których raczej w Polsce się nie uświadczy.
Słowacja. Stosunkowo od niedawna zapanował tu obyczaj, by 1 listopada składać kwiaty na grobach bliskich. Z drugiej strony praktycznie wymarł już zwyczaj, który nakazywał, by w tym dniu wypiekać bułki z odciśniętym znakiem krzyża.
Białoruś. Ukraina. Rosja. Kalendarz wspominania zmarłych w prawosławiu jest skomplikowany. Nie ma w nim klasycznego odpowiednika naszego dnia Wszystkich Świętych. Jednak przybysza z Polski nie powinno dziwić, gdy kiedykolwiek zobaczy stojących nad grobami i pijących wódkę, i podjadających. To w intencji zmarłych. Nie powinno dziwić również i to, że na grobach zostawia się jakieś jedzenie i... kieliszek z wódką. To także dla zmarłych.
Niemcy. W 6 landach z katolicyzmem jako dominującą religią to święto ustawowe z prawnym... zakazem organizowania zabaw tanecznych. Tak jak w Polsce, tu także pali się na grobach świeczki i składa kwiaty, przede wszystkim chryzantemy i astry. Protestanci mają swój Totensonntag, przypadający na ostatni dzień roku liturgicznego.
Francja. Wszystkich Świętych, czyli Toussaint, obchodzi się podobnie jak u nas, ale bez zwyczaju zapalania zniczy. W tym dniu wielu Francuzów odwiedza historyczne cmentarze. Na najbardziej znanym - paryskim Pere-Lachaise tłumy młodych ciągną, jak nigdy, do grobu Jima Morrisona.
Włochy. Dzień wolny od pracy, ale na cmentarzach tłumów nie widać. Zniczy niewiele. Zapewne dlatego, że w tutejszym zwyczaju są wieczne lampki zasilane z baterii, a na większych cmentarzach - z sieci elektrycznej.
I poza Europą. Wymieńmy tylko Meksyk, czyli połączenie tradycji prekolumbijskiej z katolicyzmem, której bliżej do brazylijskiego karnawału niż europejskiego wspominania zmarłych. Día de Muertos to czas, gdy dusze zmarłych wracają, by odwiedzić swoje rodziny. Nic dziwnego, że drogi od cmentarzy do domów wysypuje się kwiatami, a skoro dusze odwiedzają żywych, to świętuje się to ucztami, na których nie brakuje smakołyków, nawiązujących formą do tej szczególnej okazji.
I jeśli w Meksyku 1 listopada jedzą cukrowe czaszki, to w USA dzień wcześniej mogą chodzić z dyniami na głowie. Halloween staje się coraz modniejsze. Kto wie, czy z czasem i poza USA nie stanie się tym, czym jest dziś Wszystkich Świętych w Meksyku...
W galerii: groby i cmentarze w Polsce i za granicą (zdjęcia: Andrzej Bęben, Krystian Krawczyk - nettg.pl).
Jeśli chcesz mieć dostęp do artykułów z Trybuny Górniczej, w dniu ukazania się tygodnika, zamów elektroniczną prenumeratę PREMIUM. Szczegóły: nettg.pl/premium. Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
Komentarz usunięty przez moderatora z powodu braku związku z tematem.