Cztery lata temu, na łamach Trybuny Górniczej, ukazał się tekst Związkowa bitwa o Anglię. Przypominamy go czytelnikom portalu górniczego nettg.pl w związku z informacją o śmierci byłej brytyjskiej premier Margaret Tacher.
12 marca 2009 r. minęło 25 lat od najgłośniejszego strajku górniczego w XX wieku. Trwający niemal rok strajk był nie tyle potyczką o prawa pracownicze w Wielkiej Brytanii, co rozgrywką z rządem Margaret Thatcher. Niektórzy obserwatorzy widzieli nawet w związkowej batalii zalążek wojny domowej.
Kiedy w 1979 roku wybory w Wielkiej Brytanii wygrywa Partia Konserwatywna, dla stającej na czele rządu Margaret Thatcher jasne jest, że największym zagrożeniem dla planowanych reform jest ruch związkowy. Kraj ma świeżo w pamięci górnicze strajki. Codzienne przerwy w dostawie prądu doprowadziły do paraliżu państwa. Doszło nawet do takiej sytuacji, że kraj pracował jedynie przez trzy dni w tygodniu, gdyż w cztery pozostałe nie było prądu!
- Przed 1979 rokiem sytuacja w Wielkiej Brytanii przypominała PRL. Upaństwowiony przemysł, brak konkurencyjności, rozbudowane uprawnienia socjalne. Chociaż rządy sprawowała Partia Pracy, w opinii wielu ekspertów faktyczną władzę sprawowały związki zawodowe - opowiada Marek Kempski, autor pracy dyplomowej, dotyczącej strajku brytyjskich górników.
Nieuchronna konfrontacja
Rząd, wiedząc, że musi ograniczyć zatrudnienie i liczbę nierentownych kopalń, przygotowuje się do konfrontacji ze związkami. W lutym 1982 roku Izba Gmin przyjmuje przepisy, ograniczające uprawnienia związków zawodowych. Zakładają one miedzy innymi pozbawienie związków immunitetu, chroniącego je przed wytoczeniem procesu za strajk uznany za niezgodny z prawem oraz ustalenie wysokości odszkodowań za straty poniesione na skutek nielegalnego strajku na poziomie 250 tys. funtów.
- Już wybór Thatcher był policzkiem dla związkowców, którzy nazywali jej rząd faszystowskim. Ograniczenie uprawnień było dla nich zamachem na wolność - uważają fachowcy.
Na początku 1984 r. w górnictwie brytyjskim zatrudnionych jest ok. 180 tys. osób. Spośród 170 kopalń blisko trzy czwarte przynosi straty. Wydobycie kształtuje się na poziomie 90 mln ton rocznie. Państwowy Zarząd Kopalń postanawia do 1988 roku ograniczyć zatrudnienie w górnictwie o 64 tys. osób i zmniejszyć wydobycie o 25 mln ton. Zwalnianym pracownikom przysługuje odprawa w wysokości 1 tys. funtów za każdy przepracowany rok. Związek Górników nie przyjmuje tych planów do wiadomości. Domaga się dotacji państwowych i wstrzymania procesu prywatyzacji kopalń. Jednak jego liderom nie chodzi tylko o los górników. Nie ukrywają, że za wszelką cenę chcą odsunąć konserwatystów od władzy.
Szukanie pretekstu
Pod koniec 1981 roku władzę w Krajowym Związku Górników przejmuje lewak Artur Scargill. O wyborze na stanowisko szefa związku zdecydowała silna osobowość i radykalne poglądy, ale Scargill znany był także jako marksista. Tuż po jego wyborze związkowcy idą na wojnę z rządem, ale w przeprowadzonym referendum zaledwie ponad 40 proc. górników opowiada się za strajkiem. Referendum powtórzone zostaje pod koniec roku, lecz poparcie dla akcji strajkowej jest jeszcze mniejsze. Działaczom potrzebny jest pretekst, który wzburzy górników. Na początku 1984 r. zarząd kopalń postanowił zamknąć kopalnię w Cortonwood w Yorkshire. W kopalni i w całej okolicy wybuchają protesty. Okazję do rozszerzenia akcji na cały kraj wykorzystuje Scargill. 12 marca zaczyna się strajk, który obejmuje większość regionów górniczych. W ciągu dwóch tygodni przystępuje do niego 140 tys. górników.
Konsekwencja "Żelaznej damy"
Thatcher wyciągnęła wnioski z wcześniejszych doświadczeń. Pod koniec lat 70. Wielka Brytania położyła nacisk na eksploatację ropy i gazu na Morzu Północnym, a od początku lat 80. zauważalnie wzrósł ich udział w bilansie energetycznym kraju. Nastąpił rozwój energetyki atomowej, potaniał węgiel z importu (także z Polski), a koniec kryzysu naftowego oznaczał tańszą ropę. Polityka likwidacji nierentownych kopalń prowadzona była ostrożnie, a przed podjęciem kontrowersyjnych społecznie decyzji w zakładach przemysłowych gromadzone były zapasy węgla. Pani premier dokonała także zmiany szefa zarządu kopalń. Został nim Ian MacGregor, znany z tego, że w USA skutecznie złamał strajk hutników.
Podczas strajku dochodzi do bezpośrednich konfrontacji z policją, bowiem strajkujący wielokrotnie wychodzą poza zakład pracy. Do aresztu trafiają setki osób, a przeciwko górnikom skierowane zostają jednostki wyspecjalizowane w tłumieniu zamieszek na stadionach i w Irlandii Północnej. Największe starcie górników z policją ma miejsce podczas blokady koksowni Orgreave w maju i czerwcu 1984 r. Wedle różnych szacunków w starciach bierze udział od kilkunastu do ponad 30 tys. górników i kilkanaście tys. policjantów z doborowych oddziałów.
Zwycięstwo Thatcher
Związkowcom nie udaje się złamać rządu, jesienią wielu górników wraca do pracy. Przed świętami Bożego Narodzenia pracuje już 66 kopalń i 69 tys. górników. Duży wpływ na ich decyzje ma presja społeczna i realia ekonomiczne. Strajkujący nie otrzymali normalnego wynagrodzenia, a jedynie zasiłki wynoszące maksymalnie 30 proc. normalnych uposażeń. W tarapaty finansowe wpada również Krajowy Związek Górników, a jego sytuacji nie zmienia kwota 1 mln rubli przekazana przez radzieckie służby specjalne.
Zarząd kopalń łamie opór strajkujących, fundując powracającym do kopalń specjalne premie. W lutym 1985 roku do pracy wraca już połowa górników, a datę 9 marca uznaje się za symboliczne zakończenie protestu.
- Dlaczego strajk trwał tak długo? - zastanawia się Marek Kempski, były lider górniczej "Solidarności". - To efekt śnieżnej kuli. Na górników wywierana była ogromna presja. Rano na osiedlach górniczych, gdzie wszyscy się znali, zwoływano ludzi na strajk. Wyłamującym się wybijano szyby w oknach.
Marek Kempski podkreśla, że trudno jest znaleźć analogie, pomiędzy sytuacją w Wielkiej Brytanii, a jakimikolwiek protestami w Polsce. - W Polsce przed 1989 rokiem strajki miały charakter wolnościowy, w Wielkiej Brytanii chodziło o władzę, zachowanie status quo. Związek prowadził strajk przeciw państwu. Brytyjczycy w wolnych wyborach wybrali rząd, a związkowcy to zanegowali. Można powiedzieć, że miało to posmak wojny domowej.
Rok bez trzech dni
W styczniu 1984 w Wielkiej Brytanii pracowało 170 kopalń zatrudniających 180 tys. osób. 75 proc. z nich przynosiło starty. W trwającym od 12 marca 1984 roku do 9 marca 1985 roku udział wzięło 145 tys. górników. Prace zatrzymano w 130 kopalniach, wydobycie spadło o 75 proc. Łącznie podczas strajku aresztowano ok. 12 tys. górników. Prawie 5 tys. z nich stanęło przed sądem, większość została skazana, z czego ponad 200 osób otrzymało wyroki powyżej jednego roku pozbawienia wolności. Około tysiąca górników zostało w czasie strajku wyrzuconych z pracy pod różnymi pretekstami. W trakcie protestów śmierć poniosło dziewięć osób: cztery podczas pikiet, trzy w biedaszybach, dwie popełniły samobójstwo. Setki osób zostało rannych i aresztowanych. Straty finansowe wyniosły 1 642 mln funtów. Po strajku nastąpiła reforma sektora węglowego. Pod koniec lat 80. w Wielkiej Brytanii czynne były 73 kopalnie. W latach 90. 16. Te, które przetrwały, zostały sprywatyzowane.
Jeśli chcesz mieć dostęp do artykułów z Trybuny Górniczej, w dniu ukazania się tygodnika, zamów elektroniczną prenumeratę PREMIUM. Szczegóły: nettg.pl/premium. Jeżeli chcesz codziennie otrzymywać informacje o aktualnych publikacjach ukazujących się na portalu netTG.pl Gospodarka i Ludzie, zapisz się do newslettera.
